درباره اورتورکسیا، یک نوع اختلال خوردن
بین سالم غذا خوردن و اصلاً چیزی نخوردن مرز باریکی وجود دارد، چرا که برخی از کسانی که سعی دارند سالم غذا بخورند یا وزن کم کنند به وضعیتی دچار می شوند که خود یک بیماری است و نیازمند درمان و مداخله پزشکی خواهند شد. در واقع میل و قصد خوردن غذاهای سالم و داشتن وزنی متناسب حالتی وسواس گونه به خود می گیرد و رفتارهای سالمی چون خوردن غذاهای کم چرب و کم کلسترول و خوردن میوه و سبزی بیشتر جای خودشان را به رفتارهای بیمارگونه ای می دهند که نه تنها سالم نیستند بلکه سلامت فرد را نیز در معرض خطر قرار می دهند. در این بین نقش متخصص تغذیه بسیار مهم است و اوست که می تواند با راهنمایی های لازم و صحیح و نشان دادن ارزش تمامی مواد غذایی و لزوم مصرف به اندازه همه آنها از بروز چنین اختلالی جلوگیری کند.
در واقع« اورتورکسیا» زمانی بروز می کند که فرد درباره مصرف غذاهای سالم دچار وسواس شود. دکتر استوین برتمن، نویسنده کتاب« اورتورکسیا نرووزا: غلبه بر وسواس خوردن غذاهای سالم» این واژه را ابداع کرد تا مشکلی که خودش به آن مبتلا شده بود را توضیح دهد. او در مصاحبه ای گفت:« من دچار یک جور اختلال روانشناختی شده بودم و وقتی که درگیر آن شدم، زمان بسیاری از زندگی ام را که می توانستم صرف بسیاری از کارهای دیگر کنم، تلف کرد.»
مانند هر اختلال خوردن دیگر، اورتورکسیا هم بر جنبه های گوناگونی از زندگی فرد تأثیر منفی می گذارد و در موارد شدید می تواند به سوء تغذیه شدید یا حتی مرگ منجر شود، چرا که فرد به تدریج انواع غذاهای مختلف را از رژیم غذایی خود حذف می نماید، چون حس می کند آنها سالم نیستند و تهدیدی برای سلامتی او محسوب می شوند.
ایولین تریبول، کارشناس تغذیه و صاحب یک مرکز مشاوره رژیم درمانی در کالیفرنیا و نویسنده هفت کتاب در زمینه تغذیه است. کتاب « آشپزی سالم در خانه» از نوشته های او می باشد. این کارشناس تغذیه درباره اورتورکسیا می گوید:« اورتورکسیا یک واژه رسمی در پزشکی نیست، ولی دانستن آن برای متخصصان تغذیه و کسانی که می خواهند روش سالمی برای غذا خوردن و کاهش وزن در پیش گیرند لازم است.» او در ادامه می گوید:« زمانی که فردی مراجعه می کند و می خواهد سالم غذا بخورد یا وزنش را کاهش دهد، این سؤال پیش می آید که آیا اتخاذ این رویه برای سلامتی مفید است یا مضر. آیا پیگیری این روند بر زندگی اجتماعی تأثیر می گذارد یا خیر؟ مثلاً آیا این افراد به خاطر اینکه نمی خواهند در رستوران غذا بخورند، از بیرون رفتن با دوستان پرهیز می کنند؟ آیا همین می تواند نشانه این باشد که آنها دچار رفتارهای وسواسی مربوط به خوردن شده اند یا در شرف ابتلا به این رفتارها هستند؟»
سوندرا کرونبرگ، متخصص تغذیه و یکی از بنیانگذاران برنامه سلامت و درمان اختلالات خوردن نیویورک می گوید:« در این اختلال فرد در پیگیری رفتارهای سالم غذاخوردن افراط می کند و درباره انجام آنها به وسواس دچار می شود. روش تفکر آنها وسواسی شده، دچار اختلال می گردد، به طوری که این افکار آنها را عذاب می دهد. این رفتارها تا جایی پیش می روند و محدودکننده می شوند که در زندگی عادی فرد اختلال ایجاد می گردد. در واقع آنها در ابتدا با رفتارهای درست غذاخوردن سعی در کنترل روش خوردن و وزن خود دارند، ولی با بروز اورتورکسیا این رفتارها هستند که آنها را کنترل می کنند».
آنها نمی خواهند لاغر شوند...
برخلاف مبتلایان به اختلال بی اشتهایی عصبی( آنورکسیا نرووزا) و پرخوری عصبی( بولیمیا) مبتلایان به اورتورکسیا میل به لاغر شدن ندارند و منشأ رفتارهای وسواسی آنها میل به لاغر شدن و کاهش وزن نیست، بلکه آنها می خواهند یک رژیم غذایی از هر نظر سالم داشته باشند و هیچ گونه غذایی که ذره ای برای سلامتی مضر باشد را نخورند. داشتن یک رژیم غذایی ایده آل مد نظر آنهاست، مثلاً غذاهای ارگانیک هم مبتلایان به آنورکسیا را راضی می کند و هم برای مبتلایان به اورتورکسیا ایده آل است، چون کالری کمی دارند و از لحاظ مواد مغذی بسیار غنی هستند و در تولید آنها از سموم رایج استفاده نشده است، ولی شیرین کننده های مصنوعی و گوشت های یخ زده برای یک مبتلا به اورتورکسیا قابل خوردن نیستند و این در حالی است که مبتلایان به بی اشتهایی عصبی به راحتی از این غذاها استفاده می کنند.
کودکان و اورتورکسیا
شاید یکی از زنگ خطرهایی که درباره اورتورکسیا وجود دارد درباره کودکان باشد. این امکان وجود دارد که کودکانی که می بینند والدین درباره خوردن غذاهای سالم رفتار وسواسی دارند، از این رفتارها تقلید کنند. همچنین پدر و مادرهایی که با دقت میزان خوردن قند و شکر کودکان را کنترل می کنند و اصرار دارند که آنها فقط غذاهای ارگانیک مصرف کنند به بروز این رفتارهای وسواسی دامن می زنند. این چنین کنترل های افراطی این ترس را در دل کودکان ایجاد می کند که غذاهای غیر ارگانیک خطرناکند یا اگر خارج از برنامه تعیین شده شیرینی بخورد، اتفاق وحشتناکی روی خواهد داد.
دبورا کافمن، متخصص تغذیه در بالتیمور درباره این ترس ها در کودکان می گوید:« یک بار یکی از بیمارانم دختر 10 ساله ای بود که از روغن های ترانس وحشت داشت. بخشی از درمان او این بود که من رو به رویش می نشستم و همراه او یک ساندویچ همبرگر می خوردم تا نشانش دهم که اتفاق وحشتناکی روی نخواهد داد و با یک بار خوردن یک همبرگر سرخ شده، رگ های قلب او بلافاصله نخواهند گرفت و او نخواهد مرد.»
والدین باید بسیار مراقب رفتار خود در مقابل کودکان باشند و دقت کنند که بیش از اندازه درباره رژیم غذایی کودکان سختگیری نکنند. بسیاری از والدین، مربیان، معلمان و متخصصان کودکان درباره غذاهای ناسالم با کودکان صحبت می کنند، ولی تأکید بیش از اندازه بر این مقوله نه تنها می تواند باعث اورتورکسیا گردد، بلکه می تواند بروز بی اشتهایی عصبی، بولیمیا و خوردن وسواسی را نیز موجب شود. به عقیده متخصصان تغذیه بدن کودکان دارای سیستمی است که به طور خودکار اشتها را تنظیم می کند و کودکان زمانی غذا می خورند که اشتها داشته باشند و اگر اشتها نداشته باشند، خود به خود غذا نمی خورند و زمانی که والدین سعی می کنند برخلاف این میل طبیعی به کودک چیزی بخورانند یا او را از غذا خوردن باز دارند، کارکرد این کنترل کننده طبیعی با مشکل رو به رو خواهد شد. کارشناسان تغذیه و رژیم درمانی عقیده دارند که افراد باید برای خوردن به میل و اشتهای طبیعی خود رجوع کنند تا اینکه خوردن را به یک مقوله احساسی تبدیل نمایند.
والدین باید میانه روی را به کودکان خود بیاموزند. خوردن مداوم غذاهایی چون سیب زمینی سرخکرده، چیپس، پفک و فست فودها رفتار غذایی سالمی نیست، ولی مضر بودن این غذاها به این معنی نیست که لمس کردن با یک بار خوردن آنها هم مرگبار و خطرناک است!
اورتورکسیا چه نشانه هایی دارد؟
از آنجایی که اورتورکسیا یک اختلال کاملاً شناخته شده نیست و به اندازه بی اشتهایی عصبی و بولیمیا درباره آن صحبت نشده است، بسیاری از متخصصان تغذیه هم با نشانه های آن بیگانه اند و نمی توانند مبتلایان به این اختلال را تشخیص دهند. این افراد از رژیم غذایی سفت و سختی پیروی می کنند و اگر به دلایلی نتوانند به آن عمل نمایند بسیار ناراحت و نگران می شوند، مثلاً اگر به یک مهمانی دعوت شده باشند که غذای آن فقط فست فود باشد، سعی می کنند تا جای ممکن از خوردن امتناع کنند و اگر به اجبار مقداری غذا بخورند، به اضطراب بسیاری دچار خواهند شد. از دیگر نشانه های این بیماری این است که افراد مبتلا، بیماری های دیگر خود را به تغذیه نادرست نسبت می دهند. اگر به یک بیماری دچار شوند که به داروهای رایج پاسخ ندهد، تقصیر را گردن رژیم غذایی خود می اندازند و سعی می کنند با رعایت هر چه بیشتر خوردن غذاهای سالم بیماری را درمان کنند و فکر می کنند که با این راه می توانند آن بیماری را درمان نمایند، این در حالی است که در برخی اوقات رژیم غذایی هیچ ارتباطی به درمان یا تشدید بیماری ندارد، مثلاً اگر آنها به بیماری ام.اس مبتلا باشند و در کتابی خوانده باشند که محدود کردن پروتئین می تواند به بهبود علائم این بیماری کمک کند، در کاهش میزان دریافت پروتئین افراط می کنند و بدن خود را از این لحاظ در معرض کمبود قرار می دهند. یا برخی دیگر درباره مضرات چربی ها شنیده اند و از خوردن هرگونه چربی وحشت دارند و این در حالی است که مصرف چربی های سالم برای بدن ضروری می باشد.
اگر یک متخصص تغذیه ببیند که مراجعش نسبت به غذاهایی که می خورد بسیار وسواس دارد و با ترس و اضطراب درباره رژیم غذایی خود حرف می زند، باید نگران شود و با پرسیدن سؤالات مهمی درباره بروز این اختلال پرس و جو کند. باید از احساس او درباره خوردن همان غذاهای « وحشتناک» سؤال کند و اگر دید که بیمار به صورتی بیمارگونه از این غذاها وحشت دارد، باید به ابتلای او به اورتورکسیا فکر کند.
برخی از مبتلایان به این بیماری روی آنچه می خورند، بیش از آنچه نمی خورند تمرکز می کنند و در اکثر اوقات این رویکرد باعث می شود فرد بسیاری غذاها را از رژیم غذایی خود حذف کند که در این موارد این غذاها بیشتر کربوهیدرات، چربی های ترانس، فرآورده های حیوانی و قندها هستند. حذف این غذاها می تواند در نهایت به سوء تغذیه منجر شود.
اگر شما هم دیدید به شیوه ای وسواس گونه درباره غذاهایی که می خورید فکر می کنید یا غذاهایی مانند قندها، گوشت یا نان را بدون هیچ گونه محدودیت پزشکی از رژیم غذایی حذف کرده اید یا هنگام خوردن غذاهایی چون فست فودها مضطرب می شوید و فکر می کنید که اتفاق بدی برای شما خواهد افتاد، مراقب باشید و به یک متخصص تغذیه مراجعه کنید. اگر به اورتورکسیا دچار شده باشید، با خطر سوء تغذیه رو به رو هستید که اگر جلوی آن را نگیرید، می تواند سلامتی شما را تهدید کند.
منبع:دنیای تغذیه، شماره 101.