تاریخ خبر : 1392/12/14 – سعیده علیپوردرفرهیختگان نوشت :
هوا که کمی رو به گرما می‌رود، اهمیت تفرجگاه‌های شهری پررنگ‌تر می‌شود. تفرجگاه‌هایی که در کشور ما چند سالی است به آن اهمیت داده می‌شود و تعریف آن از به دامان طبیعت رفتن کمی فاصله گرفته است.
از پارک‌ها که بگذریم در سال‌های اخیر ساخت دریاچه‌های تفریحی شهری در شهرهای بزرگ کشور در بین مدیران شهری متداول شده است. بعد از ساخت دریاچه بزرگ شهدای خلیج فارس چیتگر، حالا خبرهایی از شهر جدید پرند می‌رسد که مسئولان آن قصد دارند تا دریاچه‌ای با ابعاد بزرگتر از دریاچه چیتگر بسازند. از سوی دیگر خبرهای نه چندان تایید شده از ساخت دریاچه‌ای مشابه در شهر جدید پردیس نیز به گوش می‌رسد. ابتدای امسال که ساخت دریاچه چیتگر در تهران به پایان رسید جدای از بار تبلیغاتی آن اعتراض بسیاری از فعالان حوزه شهری و محیط‌زیستی را در پی داشت. گرچه مردم اقبال خوبی به این دریاچه نشان دادند و ساخت‌و‌ساز برج‌ها به شدت در اطراف آن رونق گرفت، اما این اعتراضات زمانی به اوج خود رسید که پرندگان مهاجر در مسیر مهاجرت در دریاچه چیتگر متوقف شدند و به هوای دریاچه‌ای واقعی مدتی را در آن سپری کردند. تا اینجای کار شاید همه چیز خوب به نظر برسد و منظره جذابی برای شهر‌نشین‌ها فراهم شده باشد، اما مرگ دسته‌ای از این پرندگان مهاجر که گنجینه‌های حیاتی محسوب می‌شوند، زیبایی‌های این دریاچه عظیم‌الجثه شهری را با اما و اگر‌هایی همراه کرد.
از تفرجگاه تا مد ساخت‌و‌ساز
به اعتقاد برخی از کارشناسان، رویکرد شهرداری تهران در ساخت‌و‌ساز شهری و ایجاد فضاهای تفریحی و پروژه‌های عمرانی همواره الگویی برای دیگر شهرهای بزرگ و کوچک کشور محسوب می‌شود. خیلی از شهرداران در شهرهای دیگر کشور نه بر اساس اکوسیستم منطقه خود بلکه با نیم‌نگاهی به شکل ساخت‌و‌سازها در تهران به ساخت شهری روی می‌آورند. آنها حتی بر این اساس اقدام به درآمدزایی‌های شهری می‌کنند. یکی از این روش‌ها که این روزها به نظر می‌رسد تبدیل به مد شهرسازی از جنس ایرانی شده است رویکرد ساخت دریاچه شهری است. در این باره شهردار شهر جدید پرند از ساخت دریاچه مصنوعی در این شهر خبر داد و گفت: این دریاچه در زمینی به مساحت 20هکتار در ضلع جنوبی شهر پرند توسط سرمایه‌گذار بخش خصوصی ساخته می‌شود و در کنار آن مراکز تجاری و خدماتی راه‌اندازی خواهد شد.
این در حالی است که ساخت دریاچه در این شهر به هدف رونق اقتصادی موضوعی است که همواره اثرات تخریبی فراوانی را بر محیط‌زیست و اقلیم دارد.
تالاب به جای دریاچه
فریبا فتحی، از انجمن توسعه زیست‌بوم پاک در این خصوص می‌گوید: این روزها فراوان می‌بینیم دریاچه‌های شهری که در پارک‌ها برای زیباسازی یا مفرح کردن آن ساخته می‌شوند. اگر در این قبیل ساخت‌و‌سازها رویکرد دریاچه شهری به تالاب شهری اتفاق بیفتد، ما می‌توانیم از مزایای تالاب بهره‌مند شویم.
وی با بیان اینکه در زمان ساخت دریاچه شهدای خلیج‌فارس چیتگر تنها دغدغه؛ گویی فرار آب از بستر و تامین آب بود. گفت: هیچ‌گاه از منظر محیط‌زیستی به ساخت این دریاچه توجه نشد این در حالی است که اگر چنین رویکردی وجود داشت بسیاری از معضلات که در حال حاضر در چیتگر وجود دارد برطرف شدنی بود. در زمان طراحی یک دریاچه علاوه بر فاکتور تامین آب باید موارد دیگری نیز در نظر گرفته شود. در این خصوص فتحی می‌گوید: وقتی ما فضای به آن بزرگی را پر از آب می‌کنیم و چنین چیزی در مسیر مهاجرت پرنده‌هاست خیلی از آنها آنجا می‌نشینند. ولی بستر زندگی پرنده در آنجا موجود نیست و پرنده در آنجا گرفتار می‌شود. مثلا مردم به آنها دستی غذا می‌دهند. این موضوع ممکن است مهاجرت پرنده را با خطرات جبران ناپذیری مواجه کند. الان در چیتگر باید قوانین شکار پرنده بگذاریم چون پرنده می‌آید می‌نشیند و مردم نمی‌دانند که این گونه نادر و در خطر است.
وی از موارد دیگری که ساخت چنین دریاچه‌هایی بدون رویکرد محیط‌زیستی در پی دارد معضلات گردش آب، باتلاقی شدن، تجمع پشه و غیره می‌داند و می‌گوید: متاسفانه در تمام اینها دریاچه‌ها بدون رویکرد اکولوژیکی ساخته می‌شوند بعد از ساخت، تازه به فکر مشکلاتی که دامنگیرمان شده است می‌افتیم. وی با اشاره به اینکه در حال حاضر در پرند هم بحث ساخت دریاچه‌ای بزرگتر از چیتگر را داریم می‌گوید: مدیران شهری ما به این سمت حرکت می‌کنند. به همین دلیل از همین الان باید شروع به آگاه‌سازی کنیم تا در همین مرحله این دریاچه‌ها به صورت تالاب شهری پیش‌بینی شود. وقتی فضایی با این وسعت ایجاد می‌شود، نمی‌توان مسائل محیط‌زیستی را تنها فدای تامین آب کرد. وی با بیان اینکه انجمن توسعه زیست‌بوم پاک کارگاه‌هایی را در نظر گرفته است تا این رویکرد را تبیین کند، می‌گوید: در این رویکرد که ساخت تالاب مصنوعی را به جای دریاچه مصنوعی شهری توصیه می‌کند، ورودی و خروجی آب، گردش آب، بستر زیستگاه پرندگان از نظر پوشش گیاهی و گونه‌های جانوری مورد توجه است. در همین زمینه فضاهای گردشگری که برای چنین تالابی در نظر گرفته می‌شود براساس توان اکولوژیک آن منطقه خواهد بود. وزن آب، گردش آب و… همه اینها جزو شاخص‌هایی است که باید در تالاب مصنوعی وارد شود. این کارشناس محیط‌زیست با بیان اینکه در ساخت مقولاتی مثل اینها نباید تنها فنی و مهندسی به ماجرا نگاه کرد، می‌گوید: باید مباحث اکولوژیکی هم وارد شود. این همه‌جانبه نگاه کردن راه را برای آزمون و خطا محدود می‌کند. اما آیا ساخت دریاچه‌هایی به این عظمت امکان آزمون و خطا در اختیار مدیران شهری قرار می‌دهد. گرچه حتی در پارک‌های کوچک و دریاچه‌هایی با ابعاد بسیار کوچک‌تر از دریاچه چیتگر مشکلاتی مثل لایروبی و هجوم پشه‌ها وجود داشت به نظر می‌رسد در ابعاد بزرگتر می‌تواند مشکلات زیادی برای یک منطقه شهری در بر داشته باشد. فتحی ادامه می‌دهد: وقتی ما می‌گوییم تالاب مصنوعی دیگر هدف‌مان تنها این نیست که یک چاله بکنیم و در آن آب بریزیم. بلکه میهمانان جدید آن را همچون گیاهان، پرندگان و… را هم می‌بینیم و به حیات آنها اهمیت می‌دهیم این موضوع مهمی است که مسئولان شهری نباید آن را شوخی بگیرند. وی می‌گوید: متاسفانه رویکرد دریاچه‌سازی مد شده است واقعا مطالعات امکان‌سنجی و نیازسنجی با دقت بالا و با همه ابعاد اقتصادی و مدیریت مورد بررسی قرار نمی‌گیرد و تیم‌های کارشناسی از تمام زمینه‌ها در آن مساله دخالت نمی‌کنند و تنها از دید مهندسی به آن نگاه می‌شود و رویکردی درازمدت ندارد.
تصفیه‌خانه به جای دریاچه
امروزه گردشگری شهری برای بسیاری از مدیران و مسئولان شهری به عنوان یک امر اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و نمادین بسیار بااهمیت است. اما آیا می‌توان از راه‌های دیگری هم به ساخت تفریحگاه‌های شهری پرداخت، راه‌هایی که کم‌ترین ضررها و بیشترین منفعت را برای شهر و محیط زیست در پی داشته باشد. محمد ایزدی، کارشناس ارشد حوزه آب و فاضلاب می‌گوید: با رشد روزافزون جمعیت شهری و کمبود منابع آب مخصوصا در کشوری مثل ایران که منابع آب در آن بسیار محدود است، شاید طرح‌هایی به بزرگی دریاچه چیتگر یا موارد مشابهی که احتمالا برای ساخت آن اقدام می‌شود، طرح‌های بزرگی است که منابع آب را تهدید می‌کند. این در حالی است که بازیافت آب در کشورهایی مثل ایران چندان مورد اقبال نیست اما با توجه به نیازهای موجود و بحران‌های آبی که کشور را تهدید می‌کند شاید مدیران و مسئولان این حوزه بیشتر به این امر توجه نشان دهند. وی افزود: استخر تصفیه‌خانه‌ها در بسیاری از کشورهای دنیا، تالاب‌های مصنوعی است که در سال‌های اخیر کاربرد زیادی پیدا کرده است و از آنها با اهداف گوناگون تصفیه فاضلاب‌های نقطه‌ای و غیرنقطه‌ای و نیز با هدف توسعه چشم‌اندازهای اکولوژیکی مناسب استفاده می‌شود. وی ادامه می‌دهد: این تالاب‌های مصنوعی، سیستم‌های موثری برای تصفیه فاضلاب‌های شهری و صنعتی هستند که می‌توانند با حذف مواد آلی و فلزات سنگین، آب مورد نیاز بخشی از شهر را تامین کنند. وی با بیان اینکه در چند دهه گذشته اهمیت تالاب‌های اینچنینی مشخص شده است، اظهار کرد: این رویکرد در تهران و شهرهای بزرگ دیگر نیز باید مورد توجه قرار گیرد. این حوزه برای فعالیت بسیار بکر است و شهرداری به جای اینکه از منابع آب شهری استفاده کند و دریاچه‌هایی به این وسعت را پر کند، با طراحی یک تالاب اصولی می‌تواند از آلودگی فاضلاب شهری کم کند و زمینه تامین آب شهر را نیز فراهم سازد. ضمن اینکه با این طراحی، تفریحگاه جدیدی به تفریحگاه‌های شهری اضافه می‌شود.
