از جمله نیازهای اولیه انسان در زندگی اجتماعی و خانوادگی، برقراری ارتباط با دیگران است، زیرا انسان موجودی اجتماعی (مدنی الطبع) است که نیازمندی های جسمی و روحی اش در خلال ارتباطات اجتماعی برطرف می شود و از بدو تولد تا دوران کهنسالی به انواع ارتباطات عاطفی، اقتصادی، سیاسی، اجتماعی و فرهنگی، علمی، در قالب کلامی و غیر کلامی احتیاج دارد و به خاطر وجود همین قوه و نیاز درونیِ انسان است که خداوند انواع ابزارهای شناختی و احساسی را برای برقراری ارتباط با دیگران در او تعبیه نموده است.
الف) شناخت کیستی و چیستی مردم و گروه ها
برای ایجاد این مهارت و استمرار بخشیدن به آن، یکی از مؤلفه های ابتدایی، شناخت اولیه ی افراد و گروه هاست که این شناخت در دو مقوله ی «کیستی» و «چیستی» آنان قابل بررسی می باشد.
«کیستی» افراد عبارت است از: مشخصات ظاهری از قبیل: نام، نام خانوادگی، محل سکونت، شغل، نام گروه، مشخصات مؤسسین گروه، محل کار و...» در روایتی از نبی اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) آمده است:
«چون کسی را دوست داشتی، از نام او و نام پدرش و از منزل او بپرس، پس اگر مریض شد به عیادتش برو و اگر گرفتاری و مشکلی داشت، او را یاری کن.»
و در روایت دیگری نیز آمده است که «از نام جدّ او و عشیره و خانواده ی او نیز سؤال کن.» (1)
و کیستی گروه ها نیز عبارت است از نام گروه، مشخصات مؤسسین و بنیان گذاران آن، محل کار گروه و...
اما چیستی افراد عبارت است از: حقیقت درونی، ویژگی های شخصیتی و روحی، طرز تفکر و اهداف آن در زندگی که این خصوصیات از عمده منابع مردم شناسی، تاریخ شناسی و بررسی صفات و روحیات اقوام و ملل می باشد. همچنین از مهمترین منابع مردم شناسی می توان به آیات قرآن و روایات و منابع روایی در خصوص ویژگی های: انسان، ناس، گروه های خاصّی چون مؤمنین (متّقین، مصلحین، مفلحین و...) کافرین، مشرکین، منافقین، اهل کتاب و... اشاره کرد.
برای شناخت چیستی افراد در درجه ی اول باید حقیقت و فطرت انسان ها شناخته شود که بهترین راهکار برای این منظور خودشناسی است و روایات اهل بیت به این حقیقت اشاره می کند:
قال علی (علیه السّلام):
-(مَن عَرَفَ نَفسَهُ فَهُوَ لِغَیرِهِ أعرَفُ.) (2)
«کسی که خود را بشناسد دیگری را بهتر بشناسد.»
-(کَیفَ یَعرِفُ غَیرَهُ مَن یَجعَلُ نَفسَهُ.) (3)
«کسی که خود را نمی شناسد چگونه دیگری را بشناسد.»
اما در کنار خودشناسی راه های دیگری نیز برای شناخت حقیقت افراد مؤثر است که مهمترین انها عبارتند از:
1. آزمودن:
حضرت علی (علیه السّلام) فرمودند: «پیش از انتخاب برادران آنها را بیازمای، زیرا آزمایش معیاری است که نیکان را از بدان جدا می سازد.» (4)
2 . شناخت از طریق گفته ها (و شناخت افراد از گفته هایشان)
حضرت علی (علیه السّلام) فرمودند: «سخن بگویید تا شناخته شوید، زیرا مرد زیر زبانش مخفی است.» (5)
3 . دوستان
پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمودند: «مردم را به دوستانشان بیازمائید، زیرا آدمی با کسی که از رفتارش خوشش بیاید دوستی می کند.» (6)
حضرت سلیمان (علیه السّلام) فرمود: «درباره ی هیچ کس قضاوتی نکنید تا ببینید با که همنشینی می کند، زیرا آدمی از طریق همگنان و همنشینانش شناخته می شود.» (7)
همچنین از راه های دیگر شناخت مردم، می توان به مسافرت، معامله اقتصادی، نظرخواهی از مردم، بررسی حالات آنان در فقر و ثروت و بحران های زندگی و... اشاره کرد.
برای شناخت حقیقت گروهای اجتماعی نیز لازم است در کنار شناخت ماهیت اعضای و عناصر اصلی آنها، با اهداف، برنامه ها و سیاست ها و اساسنامه و مرامنامه آنان آشنا شد.
ب) توانایی در ابراز وجود و عزت نفس
ابراز وجود یعنی شناخت حقوق فردی ابراز عقیده و احساسات و افکار خویش.
ابراز وجود متشکل از چند امر است:
1- تشخیص منافع و حقوق شخصی خود و اصرار بر آن.
2- ابراز آزادانه عقائد و افکار و احساسات
3- تقاضای تغییر رفتارهای نامطلوب دیگران.
4- رد درخواست های نامعقول دیگران.
5- پذیرش کاستی ها و نواقص خود و احترام به حقوق دیگران.
ج) شناخت و ادای حقوق دیگران
همچنانکه ما به عنوان یک فرد صاحب حقوق و حریم و حرمت هستیم و حق ابراز نظر و دوست داشته شدن و قبول و رد موضوعات را داریم باید بپذیریم دیگران نیز دارای حقوق و حریم و حرمت هستند و در صورتی روابط اجتماعی مؤثری خواهیم داشت که در تعاملی سازنده به حقوق اجتماعی دیگران احترام بگذاریم.
ادای حقوق دیگران براساس محبت و مهرورزی پایه ریزی عدالت اجتماعی را می نماید و موجب نفی ظلم در روابط و استحکام و پایداری آن خواهد شد.
امام صادق (علیه السّلام) در شرافت و عظمت شناخت و ادای حقوق دیگران می فرمایند: (ما عبدالله بشی افضل من اداء حق المومن) (8)
«خداوند به چیزی برتر از ادای حق مؤمن عبادت شده است.»
پی نوشت ها :
1. محجه البیضاء / ج 3 / ص 322
2. غررالحکم / 8758
3. غررالحکم / 6998
4. غررالحکم / 6810
5. بحارالانوار / ج 68 / ص 291
6. تنبیه الخواطر / 2 / 249
7. بحارالأنوار / 74 / 188
8. میزان الحکمه / ح 4157
منبع مقاله :
نیلی پور، مهدی؛ (1390)، مهارت های زندگی، نشر اصفهان: مرغ سلیمان، چاپ دوم 