گزیده کتاب شناسى توصیفى امام حسین(علیه السلام)- (۱)

مقدمه

پس از بعثت رسول راستیها و پیامبر پاکیها حضرت محمد مصطفى(ص) بزرگترین حادثه اى که در تاریخ اسلام و مسلمانان رخ داد قیام و شهادت امام حسین(ع) بود. اگرچه تاریخ همیشه همراه با حادثه ها بوده و از فراز امواج فاجعه ها گذشته و همگام با هنگامه هاى بزرگ و تکان دهنده پیش آمده است اما هیچ روزى را تلخ تر و تکانده تر و در عین حال گسترده تر, تابناکتر و تإثیرگذارتر از عاشورا ندیده است. با صراحت مى توان گفت که اسلام و قرآن و همه پیامبران الهى و ادیان آسمانى با قیام سید و سالار شهیدان دوباره زنده شد, از این رو, عاشورا نه یک روز از روزهاى بى شمار تاریخ که تولد دوباره تمام تاریخ بود.
در طول این سیزده قرن و پنجاه و اندى که از آن روز بزرگ مى گذرد نه تنها از درخشش آن کاسته نشده بلکه هر سحر, سبزتر از دوش و هر روز, روشن تر و پرنورتر از پیش درخشیده است و امروزه در سایه سار انقلاب اسلامى ایران فروغ بیشترى یافته و چشم به فرداهاى پرهیجانتر و درس آموزترى دارد. از همین روست که مى بینیم حادثه کربلا دانشمندان و نویسندگان را سخت مجذوب ساخته تا آن جا که بیش از بیست هزار جلد کتاب به زبانهاى گوناگون و با تیراژهاى وسیع درباره آن نوشته شده است. پیشترها یکى از پژوهشگران نوشته بود:
((به تحقیق تا سال 1345 مسلمانان و غیرمسلمانان, ده هزار نوشته درباره امام حسین(ع) و قیام او نگاشته اند و این ده هزار, غیر از شعرها و غیر از پاره پاره گفته هاى دیگر کتب و غیر از بى شمار سخنى است که در میان مردم رفته است.))(1)
از این رو, بجاست که در آستانه ماه محرم به خاطر آشنایى خوانندگان با آثارى که نویسندگان مختلف در این باره نوشته اند, گزیده اى از آنها را در پنج بخش به ترتیب زیر معرفى کنیم:
الف ) کتابهاى مرجع و منابع اولیه; ب)مجموعه هاى گردآورى شده از سخنان امام حسین(ع); ج) کتابهاى انتقادى, اصلاحى و استدلالى; د) کتابهاى ادبى و خواندنى; هـ)مجله ها و ویژه نامه ها.
گفتنى است که ترتیب کار, همان ترتیب و تنظیمى است که کتاب شناسان بزرگ اسلامى مثل شیخ آقا بزرگ تهرانى در الذریعه و دیگران رعایت مى کردند, به این ترتیب که اول اسم کتاب, بعد نام نویسنده, سپس مشخصات دیگر را خواهیم آورد, تا راه چنان رویم که رهروان رفتند.

بخش اول

کتابهاى مرجع و منابع اولیه
1 ـ کامل الزیارات, ابوالقاسم جعفر بن محمد قمى (متوفاى 368 یا 369 ق) معروف به ابن قولویه.
وثاقت و صداقت نویسنده بزرگ آن, قولى است که جملگى برآنند و توصیف آن, در این مختصر نمى گنجد اما کتاب ((کامل الزیارات)) که در منابع قدیم گاهى هم با نام ((جامع الزیارات)) یا ((الزیارات)) نامیده شده است, از کتابهاى پراهمیت شیعه و از اصول مورد اعتماد در حدیث مى باشد. بسیارى از بزرگان شیعه را اعتقاد بر این است که کتاب کامل الزیارات بسیار با اعتبار و همه راویانى که در آن از آنها روایت شده است مورد وثوقند.(2)
این کتاب بارها با مقدمه و تحقیق دانشمندان بزرگى مثل علامه امینى و علامه ادیب اردوبادى چاپ و منتشر شده است و گویا قسمتى از آن هم همراه با مقدمه اى از علامه امینى, به فارسى هم ترجمه شده است و شنیده مى شود که آیه الله سید موسى شبیرى زنجانى آن را تحقیق کرده و قرار است موسسه آل البیت در قم آن را منتشر کند.
2 ـ اللهوف فى قتلى الطفوف, رضى الدین على بن طاووس (متوفاى 664ق), بیروت, صیدا, 1329ق)
این کتاب گرانسنگ گرچه از حجمى اندک برخوردار است اعتبار بسیارى دارد. نویسنده موثق و صدوق آن که از علماى ربانى و کرامتمدار شیعى است تنها آن بخش از روایتها را آورده است که در پیش او داراى ارزش و اعتبار بوده است و همین است که کتاب را کم حجم ساخته است. کتاب لهوف از دیرباز مورد توجه دانشمندان بوده و نویسندگان زیادى آن را ترجمه کرده اند که از آن میان به ترجمه هاى زیر مى توان اشاره کرد:
الف: آهى سوزان بر مزار شهیدان, سید احمد فهرى, تهران.
ب: ترجمه اللهوف, محمد طاهر دزفولى, تهران, 1321 ق.
ج: زندگانى اباعبدالله الحسین(ع) محمد صحفى, قم, 256صفحه, جیبى.
د: فیض الدموع, محمد ابراهیم نواب تهرانى (معروف به بدایع نگار), تهران, 1286ق.
هـ: لجه الالم و حجه الامم, میرزا رضا قلى خان تاریخ نویس, تهران, 1311.
3 ـ مقتل الحسین(ع), لوط بن یحیى ازدى غامدى (متوفاى 157ق) معروف به ((ابومخنف)), تحقیق حاج میرزا حسن غفارى, قم, انتشارات کتابخانه مرعشى نجفى, 1398ق.
این کتاب به تازگى هم توسط انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین قم چاپ و منتشر شده است. لازم به یادآورى است که اصل کتاب مقتل ابومخنف از بین رفته و به دست ما نرسیده است و این مقتلى که به نام ابومخنف چاپ شده است از لابه لاى کتابهاى دست دوم و سوم گردآورى شده است و اعتبار چندانى ندارد.
مرحوم محدث نورى, آخرین گردآورنده مجموعه روایى شیعى (مستدرک الوسائل) و از کتاب شناسان متبحر و معتبر در حوزه تشیع, دراین باره مى نویسد: ((ابومخنف لوط بن یحیى, از بزرگان محدثین و معتمد ارباب سیره و تاریخ است. مقتل او در نهایت اعتبار است... ولى افسوس که اصل مقتل بى عیب او در دسترس نیست و مقتل موجود را که به او نسبت مى دهند, مشتمل است بر بعضى مطالب نادرست و مخالف با اصول مذهب که آن را دشمنان دانا و دوستان نادان به جهت پاره اى از اغراض سوء در آن داخل کرده اند و از این جهت از اعتبار و اعتماد افتاده است و بر منفردات آن هیچ اطمینانى نیست... .))(3)
4 ـ ترجمه الامام الحسین(ع) و مقتله, من القسم غیر المطبوع من کتاب ((الطبقات الکبیر)) لابن سعد, تحقیق: علامه سید عبدالعزیز طباطبایى یزدى(ره), چاپ اول, قم, موسسه آل البیت(علیهم السلام) لاحیإ التراث, محرم1415.
محمدبن سعد بن منیع بصرى(168ـ 230ق) خود و کتابش ((طبقات الکبیر)) مشهورتر از آن است که نیاز به تفصیل و توصیف داشته باشد.
استاد طباطبایى یزدى این کتاب را از روى نسخه عتیق و قدیمى آن که تا حال چاپ نشده بود تحقیق کرده اند استاد که در عصر ما از بزرگترین کتاب شناسان, شمرده مى شد این نسخه را در ضمن سفرى که در سال 1397 ق به ترکیه داشته اند در یکى از کتابخانه هاى آن به دست آورده و پس از استنساخ و تحقیق آن را به چاپ سپرده اند.
5 ـ ترجمه الامام الحسین(ع) من تاریخ مدینه دمشق, ابوالقاسم على بن حسن شافعى معروف به ((ابن عساکر)), متوفاى 571ق, تحقیق محمد باقر محمودى, قم, مجمع احیإ الثقافه الاسلامیه, 1414ق, 704 صفحه, وزیرى.
قسمتى را که ابن عساکر در تاریخ مفصل شهر دمشق, مخصوص زندگانى امام حسین(ع) ساخته بود در این کتاب به صورت جداگانه و مستقل چاپ شده است. احادیث بسیارى راجع به امام حسین(ع), تاریخ تولد آن حضرت, علت نامگذارى او, کنیه, شباهت به پیامبر, فضایل و مناقب بى شمار حضرتش, نزول آیه تطهیر درباره اهل بیت, محبت به او, زندگانى و سیرت عملى آن امام با مردم و مساکین و خلفاى زمانش, پیشگوییهاى شهادت آن حضرت از زبان پیامبر و امیرالمومنین, تاریخ عاشورا و... از مطالب این کتاب است.
6 ـ قیام امام حسین[(ع]( (برگزیده از کتاب الفتوح), ابومحمد احمد بن على کوفى (متوفاى حدود 214 ق) معروف به ((ابن اعثم)), ترجمه به فارسى از: محمد بن احمد مستوفى هروى در حدود سال 596ق, تصحیح و تحقیق از: غلامرضا طباطبایى مجد, چاپ اول, تهران, شرکت انتشارات علمى و فرهنگى, 1373ش, 109صفحه, وزیرى.
این کتاب, حماسه جاوید عاشورا را از اول آن (بیعت خواستن یزید از امام حسین(ع)) تا نهایت آن (وقایع بعد از شهادت) در یازده فصل ترسیم کرده و به روایت آن پرداخته است. از آن جا که مولف خود گرایشهاى شیعى داشته است تنها به روایتهاى اهل سنت قناعت نکرده است و همین است که به این کتاب اعتبار بیشترى بخشیده است و به عبارت دیگر مى توان گفت ابن اعثم از ابن عساکر و ابن سعد منصفانه تر و عادلانه تر نوشته است.
7 ـ الحسین والسنه, اختیار و تنظیم السید عبدالعزیز الطباطبائى, چاپ اول, تهران, کتابخانه مدرسه چهل ستون, مسجد جامع, 1356ش, 148 صفحه, وزیرى.
این مجموعه گرانبار توسط کتاب شناس بزرگ معاصر, مرحوم استاد علامه سید عبدالعزیز طباطبایى یزدى از سه کتاب مرجع و معتبر در نزد اهل تسنن و از منابع اولیه در تاریخ اسلام, انتخاب و تنظیم شده است و آن سه کتاب عبارتند از:
الف: کتاب الفضائل, نوشته ابوعبدالله احمد بن محمد بن حنبل شیبانى وائلى(164 ـ 241ق) یکى از امامان چهارگانه اهل سنت و معروف به ((امام احمد بن حنبل)).
ب: انساب الاشراف, احمد بن یحیى بن جابر بلاذرى (متوفاى 279ق), نویسنده فتوح البلدان.
ج: المعجم الکبیر, ابوالقاسم سلیمان بن احمد بن ایوب لخمى طبرانى(م360ق) معروف به حافظ طبرانى.
امتیاز مهمى که این مجموعه دارد این است که احادیث و روایتهاى آن از راویان و محدثان قرن اول نقل شده است.
8 ـ شرح الاخبار فى من قتل مع الحسین من اهل بیته, نعمان بن محمد بن منضور (م365ق) معروف به قاضى نعمان, تحقیق سید محمد حسینى جلالى, چاپ اول, قم1404 ق, 147 صفحه, وزیرى.
این کتاب جزء سیزدهم از اجزإ شانزده گانه کتاب ((شرح الاخبار فى فضائل الائمه الاطهار)) است که ویژه آن دسته از یاران امام حسین(ع) است که از خاندان نبوت بوده و با آن حضرت در کربلا شهید شدند و گاهگاهى هم از دیگر بزرگان هاشمى چون جعفر طیار و حمزه بن عبدالمطلب نام برده و حدیث حیات و شهادت آنها را روایت کرده است.
9 ـ فضل زیاره الحسین(ع), محمد بن على بن الحسن العلوى الشجرى (367 ـ 445ق), تحقیق سید احمد حسینى, چاپ اول, قم, کتابخانه آیه الله مرعشى, 1403ق, 122صفحه, وزیرى.
این کتاب حاوى نود حدیث در فضیلت زیارت و تربت امام حسین(ع) و در ثواب گریه کردن بر آن حضرت است که بیشتر از پیامبر و امامان معصوم با ذکر سند نقل شده است.
10 ـ مقتل الحسین(ع), ضیإ الدین احمد بن محمد مکى حنفى (حدود سال 484 ـ 568ق) مشهور به ((اخطب خوارزم)), و ((خطیب خوارزمى)), اشراف و تحقیق علامه محمد سماوى, چاپ اول, نجف اشرف, مطبعه الزهرإ, 1367ق, در دو جلد. و چاپ افست از روى همان چاپ نجف, مکتبه المفید, قم, 1399ق, در یک جلد. یکى از دانشوران معاصر در مورد این کتاب مى نویسد:
((خوارزمى در بیشتر نقل ها, سلسله راویان خبر را نام مى برد و در برخى موارد از ابومخنف و به ویژه تاریخ ابن اعثم کوفى[ الفتوح] یاد مى کند. به هر حال, مقتل خوارزمى مورد اعتماد و وثوق بسیارى از دانشمندان عامه و خاصه بوده است.))(4)
11 ـ دررالسمط فى معالى خبر السبط, قاضى ابوعبدالله, ابن الابار محمد بن عبدالله قضاعى بلنسى (595 ـ 658), تحقیق عبدالسلام الهراس و سعید احمد اعراب, چاپ تطوان, 1972م.
این کتاب منشات قاضى قضاعى است که در مقتل امام حسین(ع) انشإ کرده است.
12 ـ مثیرالاحزان و منیر سبل الاشجان, نجم الدین جعفر حلى(م645ق) معروف به ((ابن نما)), چاپ ایران, 1318ق به ضمیمه اثر دیگر ابن نماى حلى ((قره العین فى اخذ ثار الحسین(ع))) به صورت چاپ سنگى.
این کتابها بارها در ایران و عراق به صورت مستقل چاپ شده و همراه با جلد دهم بحار (چاپ قدیم) هم به طبع رسیده است و توسط مظاهر حسین نوگانوى و شریف جواد و.. . به فارسى ترجمه و چاپ شده است.
13 ـ سیرتنا و سنتنا سیره نبینا(ص) محاضره الشیخ الامینى, چاپ اول تهران, موسسه الصادق(ع), چاپ دوم, بیروت, 1412ق, 182 صفحه, وزیرى.
در این کتاب علامه عبدالحسین امینى تبریزى(صاحب الغدیر) عزادارى بر امام حسین(ع) و سجده بر تربت کربلا را با استناد به احادیث و کتابهاى معتبر و مرجع اهل سنت, مورد بحث قرار داده و به خوبى از عهده این کار برآمده است. متن و ترجمه آن به فارسى بارها چاپ و منتشر شده است. گفتنى است که شاگرد و یار و یاور نزدیک علامه امینى, مرحوم استاد سید عبدالعزیز طباطبایى, کتابى را با نام ((إنباالسمإ برزیه کربلا)), در استدراک کتاب ((سیرتنا و ستنا)) نوشته اند که تا حال منتشر نشده است.
14 ـ احقاق الحق ((الملحقات)) ج11, سید شهاب الدین مرعشى نجفى, قم, کتابخانه مرعشى نجفى, در این جلد از ملحقات احقاق الحق, احادیث و روایتهایى که توسط اهل تسنن درباره امام حسین(ع) روایت شده است, گردآورى و با ذکر اسناد و مدارک نقل شده است.
منبع: سایت بلاغ