قاعدگی یا عادت ماهانه چیست؟

با بلوغ دختران و هم زمان با تغییرات هورمونی و ظاهری بدن، هر ماه یک تخمک از تخمدان ها شروع به رشد می کند و در اواسط ماه با حداکثر رشد خویش پاره و تخمک آن آزاد می شود. اگر لقاح انجام پذیرد تخمک بارور و در رحم جایگزین می شود وگرنه تخمک کم کم تغییر شکل می دهد و حدوداً پس از دو هفته، خون ریزی مهبلی اتفاق می افتد که به آن قاعدگی، رگل یا عادت ماهیانه گویند
در ابتدا قاعدگی نامنظم است ولی پس از گذشت چند سال منظم می شود. در دختران جوان قاعدگی های ابتدایی بدون تخمک گذاری است، اما پس از گذشت مدتی، عادت ماهانه منظم و همراه با تخمک گذاری انجام می گیرد.
چرخه ی قاعدگی را می توان به چهار مرحله تقسیم کرد که در هر مرحله تغییرات خاصی روی می دهد( در شمارش روزهای قاعدگی و چرخه: نخستین روز قاعدگی را روز اول چرخه می نامند).
مرحله ی1: مرحله ی فولیکولی است که با رشد تورم و پارگی فولیکول مشخص می شود.
مرحله ی 2: مرحله ی تخمک گذاری است که با آزاد شدن تخمک از فولیکول رسیده یا رشد کرده مشخص می شود.
مرحله ی 3: مرحله ی جسم زرد است که از تبدیل مابقی فولیکول بدون تخمک به سلول های ترشح کننده ی پروژسترون حاصل می شود.
مرحله ی4: یا مرحله ی آخر که با رگل مشخص می شود، در حقیقت خون ریزی عادت ماهانه، ریزش یا پوست اندازی جداره ی درونی رحم است.
بنابراین یک چرخه ی قاعدگی شامل رهایی یک تخمک از فولیکول است که امکان حرکت آن را به سوی پایین در لوله ی رحم برای باروری احتمالی و لانه گزینی در رحم میسر می کند.
با توجه به توضیحات ذکر شده مشخص می شود که از دو دیدگاه می توان چرخه ی قاعدگی را توضیح داد:
دیدگاه بالینی با تمرکز بر خون ریزی دوره ای و دیدگاه فیزیولوژیکی با تمرکز بر مکانیسم های درگیر در چرخه ی قاعدگی.
خون ریزی قاعدگی ماهیانه فقط در میمون های برتر و انسان رخ می دهد. در اکثر پستانداران، ریزش پوشش رحم در انتهای چرخه ی فاقد باروری روی نمی دهد. اما برخی هنگام تخمک گذاری و نزدیکی جنسی دچار خون ریزی دوره ای می شوند.

حدوداً چند تخمک در طول زندگی زنان آزاد می شود؟

گرچه انسان مونث تقریباً با 400 هزار فولیکول اولیه در هر دو تخمدان متولد می شود، اما بیش از 400 تخمک از زمان بلوغ تا یائسگی آزاد نمی شوند و بقیه ی فولیکول ها نابود می شوند.
زنان از زمان شروع قاعدگی تا سن یائسگی به طور متوسط حدود 275 هزار دوره ی قاعدگی را پشت سر می گذارند.

آیا برای شروع قاعدگی سن خاصی وجود دارد؟

آغاز قاعدگی با تغییرات جسمی و روان شناختی دوران بلوغ همراه است. غالباً از 10 سالگی آغاز می شود (به ژنتیک فرد و عوامل اجتماعی بستگی دارد) و حدوداً در سن 50 سالگی خاتمه می یابد. ختم قاعدگی را که با اختلال در کارکرد تخمدان ها همراه است «یائسگی» می گویند. سن آغاز قاعدگی و هم چنین سن یائسگی به عوامل مختلف بیرونی و درونی مربوط است، تغذیه و ژنتیک از مهم ترین آن ها می باشند. سن متوسط شروع قاعدگی حدود 13 سالگی است.
آگاهی از طول مدت چرخه ی قاعدگی برای انجام روش های جلوگیری از بارداری استفاده می شود، زیرا مخاط دهانه ی رحم می تواند برای مدتی اسپرم را در خود نگه دارد. یعنی از روز اول قاعدگی تا 2 روز پس از تخمک گذاری بیشترین امکان باروری وجود دارد.

آیا قاعدگی در زمان خاصی روی می دهد؟

فاصله ی قاعدگی ها و دوره ی تغییرات هورمونی زنان بین 21 الی 35 روز است و مدت زمان قاعدگی متفاوت بین 3 تا 10 روز است. اگر فاصله ی دوره های قاعدگی کم تر از 21 روز باشد، دوره های عادت ماهانه بدون تخمک گذاری است که غالباً در دختران جوان و در ماه های اول شروع قاعدگی دیده می شود.
طول چرخه ی قاعدگی در زنان بین 20 تا 40 سالگی از بیش ترین نظم برخوردار است و طول متوسط آن 28 روز است اما در 5 سال اول بعد از شروع قاعدگی و در 5 سال قبل از یائسگی غالباً طول چرخه ی قاعدگی نامنظم است و از 22 تا 45 روز تغییر می کند.

سیکل ماهیانه (قاعدگی) چند دوره دارد؟

عمدتا به دو دوره تقسیم می شود. دوره ی اول از اولین روز قاعدگی تا روز 14 که به آن مرحله ی رشد گویند و مرحله ی دوم از روز 14 تا روز 28 که به آن مرحله ی ترشحی گویند.

تغییرات بدن در زمان بلوغ که منجر به قاعدگی می شود چگونه است؟

پس از بلوغ در هر ماه 1 الی 2 تخمک شروع به رشد می کند در زمان جنینی، نوزادان مؤنث قسمتی از رشد و تغییرات تخمک ها را طی می کنند اما با تولد جنین تقسیمات تخمک متوقف می شود و تا سن بلوغ خاموش است. با شروع بلوغ و تحت تاثیر هورمون ها و مواد مترشحه از مغز، تخمک ها مجددا شروع به تقسیم، رشد و نمو می کنند.
اگر اولین قاعدگی تا 16 سالگی روی ندهد نیاز به بررسی دارد و به آن آمنوره (قطع قاعدگی) گویند. این تأخیر اغلب با اختلالات ژنتیکی یا مادرزادی همراه است. اگر در دختران تا سن 14 سالگی تکامل پستانی روی ندهد باید هم زمان ارزیابی برای آمنوره نیز انجام بگیرد.

فولیکول چیست؟

تخمک به وسیله ی سلول های متفاوتی از جمله سلول های «گرانالوزا» احاطه شده است و به مجموعه ی آن ها فولیکول می گویند. هر تخمدان دارای چندین هزار فولیکول است که در هر ماه 1 الی 2 عدد از آن ها شروع به فعالیت می کنند. رشد فولیکول ها تحت تاثیر موادی از مغز است که این مواد با آغاز بلوغ، ترشح می شوند (شکل1). با رشد فولیکول و آزاد شدن تخمک رسیده، سلول های گرانالوزا تبدیل به سلول های لوتئیزه ایی می شود که ترشح کننده ی پروژسترون هستند و به تجمع آن ها جسم زرد می گویند.

تخمک گذاری به چه معناست؟

با رشد و رسش (تکامل) فولیکول، افزایشLH ( هورمون لوتئیزه کننده یا محرک تخمدانی) موجب پاره شدن فولیکول و آزاد شدن تخمک از مجموعه ی فولیکولی می شود. به این عمل تخمک گذاری می گویند(شکل2). در ابتدای بلوغ دوره های ماهیانه بدون تخمک گذاری هستند ولی با تنظیم سیستم هورمونی و شیمیایی، فواصل خون ریزی ها منظم و تخمک گذاری شروع می شود.
منبع مقاله :
همتی گرکانی، ساحل؛ (1389) اختلالات قبل از قاعدگی، تهران: نشر قطره، چاپ اول