منطقه حفاظت شده حرای تیاب و میناب

منطقه حفاظت شده حرای تیاب و میناب در موقعیت جغرافیایی N2707 E5647 در استان هرمزگان واقع است. موقعیت : 70 کیلومتری شرق بندرعباس در ساحل شمالی خورهای هرمز. مساحت:45000 هکتار ارتفاع : همتراز با سطح دریا از دسته تالابهای ساحلی – دریایی بوده که شامل پهنه وسیعی از کفه های گلی جزرومدی،جنگلهای حرا و سواحل شنی می باشد ودر میان شش رودخانه شور،جلابی ،حسن لنگی،تیاب ،میناب و زرانی قرار گرفته است.

به دلیل داشتن معیارهای لازم در فهرست کنوانسیون رامسر جای گرفته است. خصوصیات اکولوژیکی : گیاهان: توده های انبوه درختان حرا جنگلهای تنکی از آکاسیا ،کهور ،کنار و گز تعدادی درخت نخل نیز در منطقه یافت می شود. جانوران: از مهمترین سایتهای زمستان گذرانی پرندگان در استان بوده ، همچنین از زیستگاههای جوجه آوری گونه هایی از تیره حواصیلها نظیر حواصیل بزرگ و حواصیل هندی نیز محسوب می گردد. وجود درختان حرا وسواحل کم عمق در منطقه، زیستگاه مناسبی را جهت تخم ریزی و پرورش مراحل نوزادی آبزیانی از گونه های سخت پوستان وماهیان فراهم آورده است. تاکنون 14 گونه از پرندگان در این تاالاب شناسایی شده اند که دراین میا ن تنها یک گونه با نام ماهی خورک سینه سفید بومی منطقه و بقیه پرندگان مهاجر وعموما زمستان گذران می باشند.

شرایط زیستی

زمینهای غرقابی بهترین ومناسب ترین شرایط را برای استقرار و رشد مانگرو دارا می باشند. زیرا همیشه مقدار زیادی آب در آنها جریان دارد.اصولا درختان حرا در محل هایی میرویند که در مواقع مد به زیر آب می روند ودر نقاط مرتفع کمتر اثری از این گیاهان مشاهده می شود.عمق آب معمولا از 3 متر تجاوز نکرده و جنس خاک بسیار شور و دارای بافت سنگین ونسبتا قلیایی است.

از عوامل اصلی مرگ ومیر در این درختان میتوان به موارد زیر اشاره نمود: مرگ ومیر طبیعی : زمانی که رسوبات ته نشین شده انباشته شود ،سطح آب بالا آمده و درختان حرا به دلیل کمبود اکسیژن دچار خفگی می شوند. مرگ ومیر غیر طبیعی : از عوامل مرگ ومیر مانگرو در کشورهای درحال توسعه یافته: بهره برداری غلط از جنگلها گسترش کشتهای آبی در کشورهای صنعتی: شهرسازی مهاجرت روستائیان و توسعه شهری مناطف ساحلی توسعه بخش صنعتی در مناطق ساحلی آلودگی محیط زیست اکوسیستم مانگرو استفاده های چند جانبه ای برای مردم حواشی سواحل داشته که از آن جمله می توان به تهیه دارو،صمغ،تهیه عسل ،روغن گیاهی،سوخت خانگی،علوفه جهت دام ،تهیه چوب نیز جهت مصارف خانه سازی ،قایق و لنج سازی ، پرورش ماهیان و استفاده تفرجگاهی و…. اشاره نمود.

عوامل موثر بر شکل گیری و عدم شکل گیری جنگلهای مانگرو در منطقه تیاب و کلاهی :

*راههای آبی اثر رودخانه های دائمی، فصلی و آبراهه ها بر رشد واستقرار جنگل ها در منطقه کاملا مشهود است.آبراها در منطقه تاثیر مثبتی بر کیفیت جنگل می گذارند.همچنین بدلیل رسوب گذاری وتشکیل بستر حاوی مواد آلی زیاد ،شرایط استقرار بسیار خوبی برای جنگل ها پدید آمده است.

* رسوب گذاری اگر رسوب گذاری خورها از خاک ریز دانه باشد منطقه جهت استقرار مانگرو ها مساعد میشود.ولی اگر رسوبگذاری از نوع درشت دانه باشد موجب کاهش کیفیت و از بین رفتن اراضی جنگلی می شود.

* دوره خشکی طولانی شدن دوره خشکی نیز عاملی در جهت کاهش کیفیت جنگل می باشد.

* آب شیرین آب شیرین به صورت آبراهه ها ،رودخانه های فصلی و دائمی ، سیستم انتشاری خورها ،بارندگی ،انواع کانالهای آ بی موجب بهتر شدن کیفیت ارضی جنگلی می گردد.

* عرض جغرافیایی عرض جغرافیایی مناسب نیز در شکل گیری جنگل ها موثر است.

* جزرومد وآب گرفتگی جزرو مد : جزرومد شرایط مناسب را جهت استقرار و بقا ء جنگلها فراهم می آورند.جزرو مد وسازوکار مناسب آن مواد غذایی را به داخل اکوسیستم مانگروها وارد نموده وخاک محل استقرار را آماده زندگی گیاه می کند. آب گرفتگی (غرقاب) در این منطقه به دلیل جزرومد کامل و طولانی غرقاب کامل بوجود می آید.در هنگام مد بصورت شناور در می آیندولی آب تاج درختان را نمی پوشاند و از طرف دیگر تا آخرین حد جزرو مد درساحل نیز قرار می گیرند.

*شوری شوری مناسب یکی از عوامل مهم در استقرار مانگرو ها در همه مناطق به شمار می رود.نمک بهینه برای گونه حرا در منطقه مورد مطالعه در حدود 38 ppt محاسبه شده است.

تاریخ تاسیس منطقه از ابتدا تا اکنون

این منطقه در سال 1380 به عنوان منطقه حفاظت شده مصوب گردید و طی مصوبه شماره 302 در سال 1390 آگهی رسمی شد.45000 هکتار در سال 1354 برابر با 1975 میلادی به عنوان تالاب بین المللی در کنوانسیون رامسر به ثبت رسید .
موقعیت عمومی منطقه:این منطقه به طول 70 کیلومتر درسواحل شمالی تنگه هرمز ازناحیه بندرعباس درغرب تارودخانه زرانی درشرق گسترش یافته اند.
وسعت منطقه:78099 هکتار تحت عنوان منطقه حفاظت شده و 45000 هکتار تالاب بین المللی
ویژ گی و سیمای عمومی منطقه(شامل وضعیت توپوگرافی،چشم انداز، پوشش گیاهی و گونه های شاخص گیاهی، وضعیت عمومی حیات وحش و گونه های شاخص و کریدور ها)

این منطقه به طول 70 کیلومتر درسواحل شمالی تنگه هرمز ازناحیه بندرعباس درغرب تارودخانه زرانی درشرق گسترش یافته اند. آب رودخانه های این منطقه دربیشتر ماه های سال خشک یا از دبی کمی برخوردارند که بعد از افزایش بارش مخصوصاً درزمستان به صورت سیلابی جریان می یابند. اقلیم منطقه حاره تا نیمه حاره ای است . درجه حرارت تابستان به 45 درجه سانتی گراد می رسد . بارش سالانه 100تا300 میلیمتر بین ماه های آبان تا فروردین می باشد.
این منطقه همچنین دارای شیب بسیار کم است به گونه ای که عمق 6 متر دریا فاصله بسیار زیادی با آخرین مد دریا دارد و در زمان جذر آب با پس رفت شدید خود زیستگاه گسترده ایی را در حریم جذر و مدی ایجاد می نمایدکه برای پرندگان و سایر جانوران منطقه از اهمیت قابل توجهی برخوردار است، این پهنه جذر و مدی در استان هرمزگان استثنایی و شاید در کل کشور بی نظیر می باشد. گیاهان بر آمده از سطح آب که به صورت نوار های هلالی کشیده شده و باریک به موازات ساحل وجود دارد در حد واسط رودخانه شور دوم تا رود خانه جلابی 4 جزیره کوچک و در محدوده مقابل تیاب و کلاهی 6جزیره کوچک وجود دارد.

موقعیت خور های منطقه
این منطقه در حوزه بندر عباس در کرانه و خور های دهستان های ایسین، تخت، شمیل از بخش مرکزی این شهرستان ( رویشگاه حوزه کولقان در خور های جلابی، حسن لنگی و مصب رودخانه شور) و در شهرستان میناب در سواحل و خور های دهستان های تیاب و سندرک از بخش مرکزی( جنگل های حوزه تیاب و کلاهی در خور های مشدر، بهینه، کرگان) واقع شده است.
از خورها و رودخانه های مهم این منطقه از شرق به غرب می توان به خور کرگل، خورچاخا، خور بندزرک، خور نوبر، خور کلاهی، خور مازغ، خور تیاب، رودخانه حسن لنگی، رودخانه جلابی، رودخانه شور دوم و رود خانه شور اول اشاره نمود.

پوشش گیاهی
پوشش گیاهی منطقه شامل اجتماعات خالص از گیاهان حرا(Avicennia marina) می باشد که در دهانه رودخانه ها وحاشیه آبراهه های جذرومدی قرار گرفته اند. در برخی نقاط جنگل حرا با گونه های هالوفیت همراه است. از مهمترین هالوفیت های منطقه می توان به باتلاقی شور (Halocnemumstrobilaceum)، سیاه شور ناجور برگ(Suaedaheterophylla)، سیاه شور تک جنسی Suaedamonoic) )، ســیاه شـورSuaedevermiculata(S. fruticosa)و شــور چوبـی،شور پنــجابی
( Salsoladerummondi) اشاره کرد. این گونه های گیاهی در قسمت های مختلف رویشگاه در سمت خشکی و جاهایی که زمین حالت گلی نداشته و اغلب خشک است دیده می شوند. دشت ساحلی مجاور شامل جنگلی است که گیاهان آکاسیاSp.Acacia ، کهورProsopis ، گزTamarix l. ، کنارZiziphusspودرختان خرما phoenix dactiliferaدرآن پراکنده اند. و پهنه های شنی وسیع هم عاری از پوشش گیاهی می باشند.

حیات وحش
مصب رودخانه های شور وشیرین میناب ناحیه زمستان گذرانی مهمی برای پرندگان آبزی وکنار آبزی ازجمله صدف خور ، گیلانشاه بزرگ وپلیکان پا خاکستری وچندین گونه دیگر محسوب می شود. این مکان احتمالاً زیستگاه جوجه آوری گونه هایی از تیره حواصیلها همانند حواصیل بزرگ و حواصیل هندی می باشد. (جدول پیوست)
همچنین درختان حرا وسواحل کم عمق زیستگاه مناسبی رابرای تخم ریزی وپرورش نوزادی آبزیان ازگونه های سخت پوسان وماهیان ایجادکرده است که برخی از آبزیان ازنظر شیلاتی حائز اهمیت فراوان می باشند.
از پستانداران منطقه می توان به خدنگ کوچک Herpestesjavanicus( auropunctatus)، شغالCanisaureus و انواع جوندگان اشاره کرد، که به صورت پراکنده در منطقه حضور دارند.

جاذبه های اکوتوریستی
جنگلهای حرا دارای ارزشهای مهمی جهت تفرج و گردشگری هستند از مهمترین فعالیتهای گردشگری جنگلهای مانگرو تفرج از طریق فعالیت های قایقرانی می باشد. یکی دیگر از فعالیت های گردشگری منطقه فعالیت پرنده نگری برای علاقمندان به طبیعت است وجود این جنگل ها و طبیعت زیبای آن عامل مهمی در جهت جذب علاقمندان به طبیعت بوده است.

وضعیت عمومی اقتصادی اجتماعی
دو شهر بندر عباس و میناب بزرگترین کانون های زیستی اطراف منطقه می باشد. شهر بندر عباس دارای 103540 خانوار با جمعیتی بالغ بر 429093 نفر می باشد. و شهر میناب نیز50478 خانوار و254304 نفر جمعیت دارد. در حاشیه منطقه حفاظت شده تیاب و میناب روستاهای متعددی وجود داردکه می توان به کهنه شهر، رضائی، سر چاهان، کمیل، بندر کرگان، کلاهی، مازغ پایین، تیاب ،کولغ کاشی، بندزرک اشاره نمود. ازنظراقتصادی و اجتماعی صید ماهیان وسخت پوستان در منطقه برای مردم محلی حائز اهمیت می باشد. حوضچه های پرورش میگو درمقیاس وسیعی دراین منطقه احداث شده است واین منطقهاز پتانسیل بالای طبیعت گردیبرخوردار می باشد.

تعارضات مهم منطقه
قطع درختان حرا برای سوخت یاتعلیف دام ، آلودگیهای نفتی وتاحدودی هم آلودگی ناشی ازفاضلاب شهربندرعباس وهمچنین توسعه فزاینده صنعت پرورش میگو ازعوامل تهدید کننده این تالاب محسوب می شود.

تجهیزات و امکانات

این منطقه توسط اداره حفاظت محیط زیست میناب تحت حفاظت قرار دارد.

سایر ملاحظات
منطقه حفاظت شده و تالاب مذکور یکی از مهمترین اکوسیستم های جنگل حرا را دارا می باشد . علاوه براین درختان حرا این منطقه زیستگاهزمستانگذرانی مهمی برای گونه های از پرندگان مهاجر آبزی و کنار آبزی می باشد. همچنین این منطقه زیستگاه مناسب تخم ریزی و پرورش نوزادان ماهیان تجاری ، سخت پوستان ، میگوها ، صدفها ، دو کفه ای ها و سایر آبزیان بوده و از نظر شیلاتی دارای اهمیت بسزایی می باشد.

منبع: کویرها و بیابانهای ایران