مجموعه سازی برای انسان امری فطری به شمار می رود. در دوران نوسنگی، انسان مجموعه هایی از صدف، گوش ماهی، سنگ ریزه و استخوان جانوران را گردآوری و از آن برای تزئینات استفاده می کرد.
تاریخچه موزه در جهان
مجموعه سازی برای انسان امری فطری به شمار می رود. در دوران نوسنگی، انسان مجموعه هایی از صدف، گوش ماهی، سنگ ریزه و استخوان جانوران را گردآوری و از آن برای تزئینات استفاده می کرد.این مجموعه ها به خصوص درقبرستان های تمدن های عهد باستان و فلات ایران یافت شده که بیانگر اعتقاد آن ها به زندگی پس از مرگ است.
در پایان سده چهارم و آغاز سده سوم پیش از میلاد مسیح، بطلمیوس اول از سرداران اسکندر مقدونی در کنار کاخ مسکونی خود در شهر اسکندریه جایی را به نام «موزه» مشتمل بر یک دانشگاه بزرگ، کتابخانه، آزمایشگاه، رصدخانه و باغ گیاهان و جانوران تأسیس کرد ولی بعد از بطلمیوس این فکر دنبال نشد وازاین موزه فقط اشاره هایی در کتابها باقی مانده است.
استفاده از آثار هنری در روم باستان به نحو دیگری بود. سرداران رومی نخبه غنایمی را که در جنگ ها به دست می آوردند در شهر رم در پارک ها و حمام ها و سایر اماکن عمومی در معرض نمایش می گذاشتند و مردم از آن ها دیدن می کردند.
در اماکن مذهبی مشرق زمین و کلیساهای مسیحی در مغرب زمین انواع مختلفی از اشیای کمیاب از قبیل جواهرات و زیورها، سلاح های جنگی مزین به سنگ های گران بها و پارچه های گران بها نگهداری می شد.
ثروت کلیساها از نظر اشیای قیمتی بی حساب بود و کلیساها از اندوخته های خود مراقبت کامل می کردند و مجموعه ها فقط در موقعیت های استثنایی به تماشا گذاشته می شد.
در دوره رنسانس از قرن چهارده تا شانزده میلادی به سبب دگرگونی های اساسی و تحولات فکری که در جوامع اروپایی پدید آمد صاحبان مجموعه ها دیگر به مجموعه خود به چشم سرمایه مالی نگاه نمی کردند بلکه به ارزش فرهنگی و هنری آن ها نیز پی برده و بدین جهت مجموعه ها از مخفیگاه درآمده و به درون تالارهای نمایش منتقل شد.
گشوده شدن مجموعه های خصوصی بر روی مردم (سده 17 و 18 میلادی) و سپس انقلاب صنعتی در انگلستان و اروپای غربی (سال 1750 تا 1850 میلادی) افکار جدید و تأثیرات اساسی را در زمینه های سیاسی، اقتصادی و اجتماعی در غرب پدید آورد که در پی آن مجموعه های خصوصی با نام موزه در اختیار عموم افراد جامعه قرار گرفت.
به گفته نوشین دخت نفیسی در کتاب موزه داری، سده های نوزدهم و بیستم میلادی شاهد تحولات اساسی و بنیادی و استقبال شدید مردم از موزه هاست.از آغاز سده نوزدهم به موزه و نقش سازنده آن در جوامع مختلف پی برده شد و موزه های گوناگونی در نقاط مختلف جهان فعالیت خود را شروع کردند.
از این پس موزه ها جنبه علمی پیدا کردند و آموزش یکی از کارکردهای آن ها شناخته شدند لذا موزه های تخصصی مانند شیشه، منسوجات و قالی، ابزار موسیقی، زندگی نویسندگان و هنرمندان نیز به موارد گذشته افزوده شد.
پس از جنگ جهانی دوم (1939 تا 1945 میلادی) تحولات سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی در اروپای غربی چهره موزه ها را به کلی دگرگون کرد. با توجه به نقش آموزشی موزه ها، خدمات آموزشی بیشتری برای اشاعه فرهنگ در محدوده گسترده تری به همراه برنامه های جدید در این زمینه طراحی شد که این برنامه ها «کاربردی کردن موزه ها» نامیده شد و موزه داران از وسایل ارتباط جمعی برای انجام این کار بهره فراوانی بردند.
تاریخچه موزه در ایران
نهادینه شدن موزه با آغاز کار و تأسیس کاخ موزه ناصرالدین شاه قاجار در کاخ گلستان شروع شد(1291 تا 1293).
ناصرالدین شاه با مشاهده تصاویر و نقاشی هایی از موزه های دنیا، تالار سلام آن زمان کاخ گلستان را محلی برای جمع آوری اموال و اشیای دربار کرد و در سال 1290 دستور داد قسمتی از ساختمان های شمال کاخ، از جمله محل موزه قدیمی شاهان قاجار که در آن هدایای خارجی را نگهداری می کردند ، تخریب و اتاق موزه، کتابخانه، سرسرا، حوض خانه و سایر ملحقات آن ساخته شد.
به هر تقدیر موزه کاخ گلستان با غنا و تنوع آثار، کتابخانه و اسناد و مدارک کاخ یکی از مهمترین موزه های کشورمان و یکی از معتبرترین موزه های جهان است.
اولین موزه رسمی ایران با نام موزه ملی ایران در سال 1295 هـ.ش مطابق با 1335 هـ.ق به دستور مرتضی قلی خان ممتازالملک وزیر معارف وقت با 72 قلم شیء که اکثراً قالیچه بود در یکی از تالارهای مدرسه دارلفنون تشکیل شد اما چون این ممحل برای موزه کوچک بود به دستور رضاخان عمارت مسعودیه متعلق به شاهزاده مسعود میرزا که از بناهای زیبای دوران قاجار است برای موزه درنظر گرفته شد و در سال 1304هـ.ش مطابق با 1344هـ.ق اشیاء از مدرسه دارالفنون به عمارت مسعودیه منتقل شد.
با کشف پی درپی اشیاء و بدست آمدن اشیای زیرخاکی از گوشه و کنار کشور، عمارت مسعودیه نیز گنجایش اشیاء را نداشت وپس از آن که قانون حفظ آثار ملی در ١٢ آبان ١٣٠٩ به تصویب رسید و برطبق آن دولت موظف به حفظ آثار ملی و نظارت بر آن ها بود، رضا خان پهلوی دستور داد موزه ای با نام موزه ایران باستان ساخته شود. ساختمان موزه از سال 1311 تا 1316 هـ.ش به طول انجامید. ساختمان موزه سبکی ایرانی دارد و معمار و طراح و سازنده آن آندره گدار فرانسوی است که در آن زمان سرپرست اداره عتیقات بود و سالها در مورد آثار ایران تحقیق کرده بود. این موزه دارای آثار زیادی از تمدن ایرانی از ٤٠٠٠(ق.م تا زمان حاضر است.
با افزوده شدن تدریجی اشیای موزه ای و کثرت آنها و ارتباطات بین المللی، موزه های عمومی و تخصصی در تهران و شهرستانها ایجاد گردید، از جمله :
موزه دانشکده افسری که در سال ١٣٠٢ برای آموزش اسلحه شناسی و تاریخچه سلاح به دانشجویان دانشکده افسری تهران راه اندازی شد.
موزه هنر و صنایع در سال ١٣٠٩ ه.ش توسط شادروان حسین طاهرزاده بهزاد که در هنرستان صنایع قدیم را تأسیس کرد و آثار هنرمندان آن زمان، اساتید و دانشجویان هنرستان بخشی از این موزه را تشکیل می داد.
از دیگر موزه های اولیه ایران می توان به موزه مردم شناسی تهران در سال ١٣١٢ ه.ش اشاره کرد که در آغاز دایره انسان شناسی نامیده شد.
موزه های بقاع متبرکه هم از سال ١٣١٤ه.ش با گشایش موزه آستان قدس رضوی در مشهد آغاز به کار کردند زیرا اندکی بعد از آن، موزه آستان حضرت معصومه (س) در قم افتتاح شد.
از دیگر موزه های کشور که به تدریج تا پیش از انقلاب گشایش یافتند می توان به موزه چهلستون اصفهان ، موزه پارس شیراز، موزه رضا عباسی، موزه فرش، موزه آبگینه اشاره نمود.
پس از پیروزی انقلاب در بیشتر شهرهایی که دارای اماکن مقدس هستند موزه هایی راه اندازی شده است که از جمله آن ها می توان به موزه وقف بیرجند اشاره کرد.
نمونه های دیگری از موزه های تأسیس شده بعد از انقلاب عبارت است از: موزه شهدا، موزه دفینه ، مجموعه کاخ های سعدآباد و نیاوران و موزه هنرهای تزیینی اصفهان.
