بی‌خانمانی همیشه ناشی از فقر نیست اما می‌توان گفت که با خود فقر را به همراه خواهد آورد. چه بسا افراد ثروتمند بسیاری به دلایل مختلف از خانه و کاشانه خود جدا شده، راهی کوچه و خیابان شدند و
به گزارش ، ابتکار نوشت: نه تنها ثروت بلکه اعتبار اجتماعی خود را نیز بر باد داد‌ند. سیدحسن حسینی، جامعه‌شناس و عضو هیات علمی دانشگاه تهران «ترد اجتماعی» را از عوامل تاریخی این معضل اجتماعی می‌داند » می‌گوید: «بی‌خانمانی در ایران هم بر اثر عوامل رایج در بیشتر کشورهای جهان رخ می‌دهد اما تفاوت آن با کشورهای پیشرفته به لحاظ خدمات اجتماعی این است که خدمات درمانی، نگهداری، ترمیم و بازگشت به اجتماع از سوی نهادهای مسئول در مورد بی‌خانمانان اجرا و جدّی گرفته نمی‌شود.»
جوامع شهری در حال حاضر به دلایل گوناگون با معضلات و آسیب‌های اجتماعی متعددی مواجه‌اند که از آن جمله می‌توان به پدیده بی‌خانمانی اشاره کرد. اکثر این گروه ازآسیب‌دیدگان، بدون کار، خانواده مشخص و سرپناه هستند و وقتی بیمار می‌شوند، بر مشکلات آنان و جامعه افزوده می‌شود. سـوال این است که چه عواملی بر بی‌خانمانی افراد تاثیر دارد و آیا این عوامل در جوامعی که با این پدیده مواجه نیستند نیز همان تاثیر را دارد؟ حسینی در این‌باره می‌گوید: مسئله بی‌خانمانی، یک معضل تاریخی و یک پدیده جهانی است. به این شیوه که در گذشته بخشی از تردشدگان اجتماعی از جامعه کنار گذاشته می‌شدند. بعضی از مردم هم بر اثر سوانح طبیعی خانواده و دارایی‌شان را از دست می‌دادند و در سطح شهر سرگردان می‌شدند. در دوره صنعتی این معضل به صورت گسترده‌ای دامن جوامع را گرفته و این مسئله را تبدیل به یک معضل مدرن کرده است. عوامل زیادی در پدید آمدن این مسئله دخیل است؛ از جمله بیکاری و نداشتن پول برای خرید یا اجاره‌خانه، اعتیاد و در نتیجه از کار افتادن و رانده شدن به حاشیه، بدهکاری و ورشکستگی یا مال باختن، مهاجرت بی‌رویه مردم روستا به شهر، افزایش بی‌رویه و بی‌کنترل جمعیت، وقوع جنگ و نابودی شمار بسیاری از خانه‌ها و رخدادهای طبیعی.
این جامعه‌شناس در پاسخ به این سوال که متصدی این مسئله و معضل اجتماعی چه نهادهایی هستند و کدام دستگاه‌ها باید به این مسئله بپردازند، توضیح می‌دهد: دستگاه‌های قانونی و قضایی باید قوانینی در راستای بررسی این مسئله تصویب کنند و نهادهای دیگر امکانات اجرایی در اختیار آنها قرار دهند اما وقتی از شهرداری و شورای شهر صحبت می‌کنیم یعنی مسئولیت تمام شهروندان برعهده آنهاست و در قبال همه مشکلات به‌وجود آمده در شهر مسئولیت دارند. البته حسینی این پدیده را قابل حل می‌داند و می‌گوید: اگر بگویم این مسائل قابل محو شدن هستند انتظار نابجایی است. اگر بخواهیم به حل کردن آن از 100 نمره بدهیم، می‌شود نمره 20 داد و با راه‌حل‌های پیشگیرانه می‌توان این نمره را تا عدد 50 بالا آورد. یعنی از 3 و نیم میلیون معتادی که در کشور داریم اگر بتوانیم به 2 و نیم میلیون برسانیم، از اضافه شدن یک میلیون نفر به پدیده بی‌خانمانی جلوگیری کرده‌ایم. به عقیده این عضو هیات علمی دانشگاه تهران، عمده‌ترین کاری که مسئولان باید انجام دهند این است که باید اقدامات پیشگیرانه را در دستورکار قرار دهند و هزینه‌ها و بودجه‌های لازم را برای حل آن اختصاص دهند. بی‌خانمان‌ها به دلیل اینکه در وضعیت اقتصادی و اجتماعی مطلوبی قرار ندارند، به جرایم و انحرافات اجتماعی روی می‌‌آورند تا از این طریق بتوانند زندگی خود را بگذرانند. به همین دلیل در مناطقی از شهر که بی‌خانمان‌ها زیاد هستند، احساس ناامنی و میزان وقوع جرایم بیشتراست و به همین دلیل پلیس مجبور است در این مناطق نظارت بیشتری را اعمال کند و از طریق گشت‌زنی، کنترل بیشتری بر محیط داشته باشد. افزایش سرقت، اعتیاد و مصرف الکل تا حد زیادی وابسته به میزان بی‌خانمان‌های سطح شهر است و بیشتر این حوادث از سوی کسانی است که شناسنامه استقرار ندارند.
بی خانمانی مطلق و بی‌خانمانی نسبی
از سوی دیگر سازمان ملل، بی‌خانمانی را به دو صورت بی‌خانمانی مطلق و نسبی تقسیم کرده است؛ بی‌خانمان مطلق، کسی است که در خیابان‌ها زندگی می‌کند و در اثر حوادث مختلف در زندگی به این وضعیت مبتلا شده است و بی‌خانمان نسبی کسی است که استاندارهای اسکان را ندارد و باید برای تامین استاندارهای اساسی، حمایت‌های مناسب و کافی از عوامل محیطی و دسترسی به آب سالم و اقدامات بهداشتی و امنیت شخصی فراهم شود و از محل کار و اشتغال فاصله عقلایی و همچنین استطاعت مالی لازم را داشته باشد. در تقسیم‌بندی دیگری، بی‌خانمانی را به بی‌خانمانی مزمن و موقتی تقسیم کرده‌اند.
اما مسئولان کشورمان در این زمینه چه اقداماتی انجام داده‌اند؟ شاید بتوان گفت آخرین بررسی‌های نشست «شهر دیگری» از سوی انجمن ایرانی مطالعات فرهنگی و ارتباطات و جمعیت طلوع بی‌نشان‌ها باشد. محورهای این نشست هم بی‌خانمانی و کودکان، سیاست‌گذاری در زمینه بی‌خانمانی و پوشش رسانه‌ای این موضوع بوده که روز سه‌شنبه همزمان با روز جهانی بی‌خانمانی در انجمن جامعه‌شناسی ایران برگزار شد.
تحمیل هزینه‌های ناشی از بی‌خانمانی
همه اینها درحالی است که جامعه‌شناسان معتقدند آسیب‌های اجتماعی از جمله تکدی‌گری و بی‌خانمانی، پدیده‌هایی فردی یا انتزاعی نیستند، بلکه پدیده‌های اجتماعی هستند که منشای آن به جامعه برمی‌گردد. از دید جامعه‌شناسان شکاف میان اقشار مختلف جامعه، منجر به ظهور بیماری‌هایی به شکل جرم و آسیب‌های اجتماعی در جامعه می‌شود. در این میان، جمع‌آوری افرادی که به نوعی دچار آسیب‌دیدگی شده‌اند، ضمن جلوگیری از گسترش این معضل اجتماعی، مانع افزایش مشکلات آنان می‌شود چراکه ادامه زندگی خیابانی آنان را دچار معضلات جدیدی می‌کند و بازگرداندن آنان را به یک زندگی سالم با هزینه‌های بیشتری همراه می‌سازد. عده‌ای دیگر معتقدند فقدان شبکه‌های عاطفی، حمایتی و خانوادگی است که موجب می‌شود افراد در معرض بی‌خانمانی قرار گیرند و تنها راه بازسازی زندگی این افراد نیز از طریق تقویت همین شبکه‌هاست.
اظهارات کارشناسان این حوزه درحالی است که در سال‌های اخیر چهره کلان‌شهرهای ایران به ویژه پایتخت نه‌تنها در شب که در روز هم به گوشه‌نشینی بی‌خانمان‌ها مزین شده، پدیده‌ای که هم احساس امنیت را در سطح شهر به مخاطره می‌اندازد و هم جای شرمساری دارد که نگاه گردشگران خارجی به این افراد بخورد. به نظر می‌رسد تا زمانی که مسئولان این پدیده ناپسند شهری را در اولویت مدیریت شهری و آسیب‌شناسی اجتماعی قرار ندهند و در قبال آن احساس مسئولیت نکنند حالاحالاها شاهد آن در معابر و خیابان‌ها خواهیم بود.
