در ذهن بسیاری از ما بوم‌گردشگری یا اکوتوریسم، جمع‌آوری خوراک یک سفر دوروزه در کوله‌پشتی و رفتن به دل طبیعت است. هر چند که تعریف خلاف واقعی نیست اما تعاریف اکوتوریسم در مقیاس استاندارد و جهانی از آنچه ما در ذهن داریم کمی گسترده‌تر است. این موضوع به این دلیل مهم است که سایر کشورها در همین قالب‌ها و اصول تعریف‌شده درآمد هنگفتی به دست می‌آورند و ایران نیز بر همین اساس، جزو کشورهای دارای ظرفیت بالا شناخته شده است.
سازمان جهانی گردشگری اکوتوریسم را سفر مسئولانه به مناطق طبیعی دست‌نخورده تعریف می‌کند که حافظ محیط زیست باشد و کیفیت زندگی مردم بومی را بهبود دهد. سه نکته اصلی این تعریف، «مسئولانه بودن سفر»، «حفاظت از محیط زیست» و «ذی‌نفع بودن مردم محلی» است. هرچند که یک اصل مهم برای اکوتوریست‌ها وجود دارد و آن «آموزش و تفسیر» است؛ اصلی که محرک اصلی بسیاری از آنها برای انجام چنین سفرهایی به شمار می‌آید.
هرچند که اکوتوریسم می‌تواند با دربرداشتن فعالیت‌هایی مانند ماهی‌گیری و حتی استفاده از میوه‌های درختان بومی، سیستم پایدار منطقه را به خطر بیندازد اما با نگاه مثبت، توجه دیگران را نیز برای حفاظت و ترمیم اکوسیستم منطقه جلب می‌کند. در هر حال در اکوتوریسم اصل بر این است که تأثیر انسان بر محیط به حداقل برسد.
اصل مهم دیگر در اکوتوریسم دریافت کمک‌های مالی مستقیم برای حفاظت از منطقه و نیز ارائه کمک‌های مالی و توانمندسازی برای مردم محلی است. اصلی که پایه‌ی اصلی درآمد از اکوتوریسم است و کشور ما به طور خاص در آن برنامه‌ی مدونی ندارد.
طبق آمار سازمان جهانی جهانگردی، اکوتوریسم تقریباً 50 درصد از درآمد متوسط جهانی را از صنعت گردشگری به خود اختصاص داده است؛ اما تعداد اکوتوریست‌ها در ایران به دو درصد کل گردشگران آن نیز نمی‌رسد.
ایران هم اکنون رتبه‌ی 57 کشورهای جهانگردپذیر دنیا را دارد. طبق طرح چشم‌انداز سال 1404، کشور باید در این سال 20 میلیون گردشگر خارجی داشته باشد. این آمار هم اکنون چیزی بین سه تا چهار میلیون در سال اعلام می‌شود درحالی‌که این عدد تنها تعداد ورود افراد تبعه کشورهای دیگر به ایران است!
اکنون به این موضوع بپردازیم که ظرفیت‌های طبیعی ایران که آن را در زمره‌ی پنج کشور نخست در گردشگری طبیعت قرار داده است، چیست. ایران از میان 13 اقلیم شناخته‌شده در دنیا، 11 اقلیم را در خود دارد و با آنکه تعدادی از آثار طبیعی در ایران مانند پارک ملی گلستان و یا جنگل کاسپین برای ثبت در فهرست میراث جهانی یونسکو پیشنهاد شده‌اند اما هنوز در فهرست آثار 17گانه‌ی ایرانی در این میراث هیچ اثر طبیعی‌ای جای نگرفته است.
کشور ما چندین سال است که از سوی سازمان جهانی گردشگری به عنوان یکی از ده کشور نخسنت دنیا در جاذبه‌های تاریخی و باستانی و جزو چنج کشور نخست در جاذبه‌های طبیعی معرفی شده است.
تالاب‌های پُر از زندگی
ایران شناخته‌شده‌ترین تالاب‌های منطقه را دارد. از چهره‌ی بی‌نظیر مرداب انزلی که به عنوان زیستگاه پرندگان در دنیا شناخته شده است تا تالاب گاوخونی که در مرز میان اکوسیستم آبی و خشکی چشم‌اندازهای زیبا و بی‌مانندی پدید آورده است.
با آنکه بسیاری از تالاب‌های کشور در طی سال‌های کم‌آبی به طور کلی خشک شده‌اند (معادل تقریباً پنج درصد از مساحت ایران)، هنوز 250 تالاب ثبت‌شده در حوزه‌های دوازده‌گانه‌ی آبریز اصلی وجود دارد که پذیرای بیش از 140 گونه پرنده‌ی بومی و مهاجر است. ایران بر اساس کنوانسیون رامسر دارای 22 تالاب بین‌المللی است. یکی از شرایط ثبت تالاب در این معاهده حضور حداقل 20هزار پرنده‌ی مهاجر در طول سال بوده است.
کویرهای شگفت‌انگیز
مساحت 70درصدی کشورمان که پر از شگفتی‌هاست. از گنبدها و غارهای نمکی گرفته تا شهر کلوت‌ها. کویرهایی که در 18 استان کشور پراکنده هستند و زمینه‌ساز برگزاری تورهای سافاری و ماجراجویانه، خاص و آموزشی و علمی در کشور شده‌اند. در این میان کویر لوت که از ناشناخته‌ترین نقاط ایران و شاید جهان است، یکی از معروفن‌ترین کویرهای ماست و بلندترین ریگ‌زارهای جهان را در خود دارد.
این کویر دارای مرتفع‌ترین هرم‌های ماسه‌یی با ارتفاعی حدود 480 متر است. در حاشیه‌ی این کویر صعب‌العبور که احتمال دارد گرم‌ترین نقطه‌ی زمین نیز در آن قرار داشته باشد، شهر کلوت‌هاست که حاصل فرسایش شدید زمین بر اثر وزش باد است و از دور شباهت زیادی به یک شهر دارد.
این کویر یکی از جاذبه‌های عاشقان اکوتوریسم است هر چند که سفر به مناطق مختلف لوت به غیر از ناحیه کلوت‌های حاشیه شهداد فاقد فاکتورهای ایمنی لازم برای گردشگری است.
غارهای بکر و پر رمز و راز
غارنوردی در ایران سابقه‌ای بیش از 200 یا 300 سال ندارد. هر چند که در همین مدت نیز بسیاری از متخصصان و کاشفان غربی به دنبال کشف و ثبت غارهای ایران بوده‌اند؛ از ژاک دمورگان که نخستین طراحی‌های داخلی را از غارهای ایران انجام داد و نخستین صعود زمستانی به قله دماوند را به نام خود ثبت کرد تا امروز که یک عکاس غربی برای عکاسی از تنها ماهی کور غارزی ایران از اروپا به کشور سفر می‌کند و راهی لرستان می‌شود.
ایران حدود یک‌هزار و دویست غار ثبت‌شده دارد که کروکی تعداد کمی از آنها ترسیم شده است و هیچ‌گاه از نظر باستان‌شناسی، جغرافیایی، جانورشناسی، آب‌وهوا و زمین‌شناسی به طور علمی و کامل مورد توجه قرار نگرفته‌اند.
پارک‌های ملی و مناطق حفاظت‌شده
سازمان محیط زیست ایران برای حفاظت، مناطق دارای اهمیت محیط زیست را در چهار گروه قرار داده است: پارک‌های ملی (26 چشم‌انداز طبیعی دارای اهمیت ملی و جهانی)، آثار طبیعی ملی (35 پدیده یا مجموعه گیاهی جانوری کم‌نظیر)، پناهگاه‌های حیات وحش (42 زیستگاه نمونه‌ی جانوران وحشی) و مناطق حفاظت‌شده(150 اراضی ویژه‌ی زیست‌محیطی).
شاید سؤال پیش بیاید که چطور این مناطق مورد توجه محیط زیست می‌تواند به عنوان جاذبه‌های اکوتوریسم مطرح باشد. جزیره‌ای مانند ماداگاسکار را در نظر بگیرید که از قطب‌های اصلی اکوتوریسم در دنیاست. طبق آنچه سازمان جهانی گردشگری اعلام کرده است، 80 درصد گونه‌های جانوری و 90 درصد گونه‌های گیاهی این جزیره بومی همین جزیره هستند. با این اوصاف این جزیره باید درآمد کلان خود را از اکوتوریسم به صوررت کامل کنار بگذارد.
آماده‌سازی این محیط‌ها برای ورود اکوتوریست‌ها خود راه و روش مشخصی دارد که در ایران نیز «هنریک مجنونیان» از فعالان شناخته‌شده‌ی محیط زیست درباره‌ی آن کتاب و مقالات بسیاری دارد.
این مطالب را با این پیش‌زمینه ذهنی بخوانید که ما در منطقه‌ی حفاظت‌شده‌ی گنو قوچ لارستان(کوچکترین قوچ دنیا، در توران سمنان، یوزپلنگ و گورخر آسیایی، در ارسباران، 215 گونه پرنده، 29 گونه خزنده و 48 گونه پستاندار زندگی می‌کنند.
مقاله مرتبط: ۱۰ منظره ی عجیب دنیا و مقاله ۱۴
هتل عجیب دنیا را از دست ندهید
جزیره‌های ناشناخته
بسیاری از جزیره‌های جنوبی ایران به دلیل مسکونی نبودن، مکان مناسبی برای تخم‌ریزی انواع آبزیان و دوزیستان مانند لاک‌پشت‌هاست. تخم‌گذاری انواع پرندگان مانند پرستوهای دریایی را نیز به این مجموعه اضافه کنید. بسیاری از این جزیره‌های شنی و مرجانی قابلیت کشاورزی ندارند اما محیط‌های بکر و زیبایی برای ورود اکوتوریست‌ها هستند. فکر می‌کنید درخت‌های انجیر و انگور و کُنار میرمهنّا و یا جست‌وخیز آهوها در جزیره‌ی راز تا چه اندازه برای توریست‌ها جذاب خواهد بود.
جنگل‌های سبز اما نه‌چندان انبوه
مساحت جنگل‌های ایران حدود 18 تا 19 میلیون هکتار تخمین زده شده است که از این رقم حدود هشت تا 10 میلیون هکتار از جنگل‌های تنک و بوته‌زار مناطق خشک و نیمه‌خشک کویری است.
در طول سال‌های اخیر سعی شده است که با کاشت، بهره‌برداری از جنگل‌ها تعدیل شود هرچند سال جاری به مدت 10 سال به طور کلی بهره‌برداری از جنگل‌های هیرکانی شمال کشور ممنوع شد و بهره‌برداری از جنگل به درخت‌های آفت‌زده و آسیب‌دیده محدود شده است.
ایران دارای پنج ناحیه‌ی جنگلی است: ناحیه‌ی هیرکانی که نوار سبز شمال را تشکیل می‌دهد؛ ایران و تورانی که در مرکز کشور پراکنده است؛ زاگرس که به طور عمده شامل جنگل‌های بلوط است؛ خلیج فارس که در نوار ساحلی جنوب پراکنده است و ارسباران که متشکل از گونه‌های نادر و منحصربه‌فرد است.
مقاله مرتبط: فکر می‌کنید که جنگل‌ها و درختان ایران دارای موارد خارق‌العاده نیستند؟ پس به مقاله
۱۰ عدد از قدیمی ترین درخت های دنیا حتما نگاهی بیاندازید تا ببینید که درختی در ایران زندگی می‌کند که در تمام دنیا بی‌نظیر است
کوهستان‌ها و قله‌های سفید
همین که کشور ما دارای قله‌هایی است که در تمام طول سال پوشیده از برف هستند برای جذب اکوتوریست‌ها و کوهنوردان کافی است. گذشته از رشته‌کوه البرز و تعداد زیاد قله‌های بالای چهارهزار متر آن، دنا در غرب با ارتفاع 4409 متر یکی از کم‌نظیرترین منابع گیاهان دارویی در دنیاست و سرچشمه‌ی بسیاری از رودهای جاری غرب کشور به شمار می‌آید. دنا، زردکوه و بسیاری دیگر از قله‌های ایران، تمام فصل‌های سال پوشیده از برف هستند.
