وقت آن رسیده تا کمی بیشتر در مورد کشور عزیزمان ایران و استان های سرسبزمان آشنا شویم. یکی از استان هایی که به نظر کمی مهجور می آید استان ایلام است. البته در سال های اخیر و با استقبال زیاد از پیاده روی اربعین، دیگر احتمالا این استان برای بسیاری از افراد و به ویژه زوار کربلای معلی کاملا شناخته شده است. در معرفی این استان مرزی باید گفت که همان طور که همگی به خوبی می دانید، مرکز این استان شهر ایلام بوده و با توجه به موقعیت جغرافیای اش که در غرب کشور قرار دارد، در منطقه ای کوهستانی و در نواحی رشته کوه های زاگرس واقع شده و دارای آب و هوای نیمه گرم است. از همین رو این منطقه به سبب طبیعت زیبا و سرسبزی جنگل هایش از گذشته کاملا شهره شده است تا جایی که در زمان های قبل از دوره ی پهلوی اول که جزیی از لرستان محسوب میشده ، به عنوان پشتکوه لرستان شناخته میشده و امروزه نیز عنوان عروس زاگرس را از آن خود کرده است. از نظر موقعیت جغرافیایی نیز باید اضافه کرد که همانطور که میدانید این استان در ناحیه مرزی بوده و با کشور عراق مرز مشترک دارد. به غیر از کشور عراق که در غرب این استان واقع شده است، استان کردنشین کرمانشاه در شمال آن، استان خوزستان در جنوب و استان لرستان در شرق این استان قرار دارند. اگر بخواهید علاوه بر قلعه های ایلام، از دیدنی های این استان نیز اطلاعاتی کسب کند، باید در پاسخ گفت که از میان آتشکده ساسانیان و طاق شیرین و فرهاد در ایوانغرب، تنگ رازیانه، میان تنگ (مانشت)، دریاچه های دوقلوی آبدانان، شهر باستانی ماداکتو در درّه شهر، آتشکده چهار تاقی دره شهر، دره ارغوان در شمال شهر ایلام، دریاچه سد ایلام، چشمه های آب گرم دهلران و دیدنی های دیگر این استان که در شهرستان آن واقع اند می توانید دیدن کنید. این 7 شهرستان آبدانان، ایلام، ایوانغرب، دره شهر، دهلران، شیروان، چرداول و مهران بوده که شهرهای آسمان آباد، ارکواز، ایوان، بدره، پهله، توحید، چوار، زرنه، سرابله، صالح آباد، لومار، مورموری، موسیان و میمهرا شامل میشوند. اما همان طور که بسیاری از شما احتمالا در جریان هستید، این استان یکی از استان هایی است که از نظر وجود قلعه هایش نیز بسیار معروف بوده و از این حیث دارای بیش از 25 قلعه است. ما نیز در این مطلب قصد داریم با قلعه های تاریخی استان ایلام بیشتر آشنا شده و اطلاعاتی هر چند کوتاه را در مورد هر کدام از قلعه های استان ایلام در اختیار شما عزیزان همگردی قرار دهیم . پس تا پایان با ما همگردی عمراه شوید تا در ادامه با این قلعه ها بیشتر آشنا شویم.
همانطور که احتمالا بسیاری از شما می دانید، این منطقه ی کشورمان یادگار های بسیاری از دوره ی ساسانی دارد که احتمالا طاق بستان در استان کرمانشاه را که یکی از معروف ترین آن هاست معرف حضور همه ی شما هست. در مورد این قلعه و پیشینه ی تاریخی آن نیز این موضوع کاملا صدق کرده و تاریخچه ی آن به دره ی ساسانی بر میگردد و از قلعه های تاریخی استان ایلام می باشد. در مورد موقعیت و مکان این قلعه که از قلعه های استان ایلام است، نیز باید گفت که این قلعه بر روی تپه ای طبیعی با ارتفاع حدود 10 متر واقع شده است. این تپه در ورودی روستایی به نام هزارانی که در شمال جاده ی آبدانان- مورموری قرار دارد به چشم میخورد. البته باید گفت که متاسفانه به علت زمان زیادی که از ساخت این قلعه گذشته و عدم رسیدگی لازم به آن معماری دالانی و مستطیلی این بنا که بسیار بزرگ هم بوده اند، در حال حاضر در زیر خاک مدفون و یا نیمه مدفون است. البته احتمالا مصالح به کار رفته در ساخت این بنا که شامل سنگ و گچ بوده اند نیز در تخریب معماری آن نقش به سزایی داشته است.
این بنا نیز یکی دیگر از بناها و قلعه های متعلق به عصر ساسانی اسلامی و از قلعه های تاریخی استان ایلام است. این بنا نیز از مصالحی چون قلوه سنگ و گچ ساخته شده است اما این بار قدمت زیاد اثر باعث تخریب آن نشده و علت آن نیز این است که تدابیری برای مصونیت این اثر از تخریب اندیشیده شده است. علت این ماندگاری این است که قلعه سه کسان در ارتفاعات صخره ای و بلندترین نقطه ساخته شده بطوریکه بعلت این ارتفاع و قرار گرفتن بر روی صخره ها ،دیوار های قلعه کاملا غیرقابل دسترس بوده اند. اگر از موقعیت جغرافیایی این قلعه که به سه کسون معروف است ، بدانید باید گفت که مکان آن جنوب غربی دره شهر و در میان ارتفاعات کبیر کوه و دشت دره شهر قرار گرفته است که ان گفته دسترسی دشوار به آن را کاملا اثبات می کند. ضمنا جالب است بدانید که این بنا آب انباری با کنده کاری صخره ها داشته و در دوران خود یکی از بهترین قلعه ها و البته بزرگترین آن ها پنداشته می شده است.
آشنایی با قلعه سام از قلعه های ایلام
اولین چیزی که در مورد این قلعه باید گفت این است که برای مقاصد نظامی و دفاعی و در اواخر دوره ی اشکانی و اوایل دوره ی ساسانی ساخته شده است. البته معماری آن کاملا با عصر ساسانی هم خوانی دارد. نکته ی جالب توجه در ساخت و معماری آن این است که همه چیز حالت طبیعی خود را داد و گویی معمار آن ظرف آزادی بسیار بزرگی داشته است که اجازه داده تا صخره ها به همان شکلی که هستند مانده و حالت و موقعیتشان حفظ شود. از این رو احتمالا این برج ها بدون نقشه و طرح اولیه ساخته شده اند.یکی دیگر از قلعه های ایلام، این قلعه است که شامل سه بخش مستقل و البته مرتبط با هم است ، به واسطه ی اهداف نظامی و دفاعی اش در بالای کوه و منقه ای غیر قابل دسترس ساخته شده که برای ساخت آن از سنگ،گچ، ساروج، ملات، گچ و ... کمک گرفته اند. البته نا گفته نماند که گل نیز در این بنا مورد استفاده قرار گرفته است. در مورد موقعیت جغرافی این محوطه و مجموعه نیز باید گفت که در شهرستان شیروان چرداول و نزدیک به روستا چم بور که توابع بخش هلیلان استان ایلام است واقع شده است.
از اهمیت این قلعه ی تاریخی همین بس که به خاطر انجام مطالعات باستانشناسی در سال 1380 تحت حفاظت اداره کل میراث فرهنگی و گردشگری استان ایلام در آمده است تا علاوه بر حفاظت و مطالعات مرمت این اثر نیز راحت تر صورت گیرد. از همین رو این اثر در فهرست آثار ملی کشور ثبت ملی شده است. از دیگر ویژگی های این اثر که آن را منحصربفرد کرده است این است که باروی قلعه، برجک های دیده بانی و نگهبانی، ورودی قلعه اماکن مسکونی و شاهنشین، تونل و پلکان متعلقه ای را در دل خود جای داده و از مصالحی چون قلوه سنگ، گچ و ساروج ساخته شده است. از نظر موقعیت و دسترسی نیز این قلعه بر روی تپه ای تنها و در کنار رودخانه جاری آبدانان بنا شده است که در روستا پشت قلعه و 5 کیلومتری جنوب شهرستان آبدانان جای گرفته است
این قلعه نیز به علت کاربری خود در ارتفاعات شهر ایلام ساخته شده است. هر چند دسترسی به این قلعه ها با این موقعیت بسیار سخت به شمار می روند اما مزیت آن ها این است که از گزند تخریب در امان مانده اند. این قلعه که طبق بررسی های صورت گرفته از سطح محوطه ی آن قدمت زیادی برایش پیش بینی شده است، و استحکامات معروف به اسماعیل خان بر فراز ارتفاعات انبار آب و مشرف به شهر ایلام ساخته شده است. در مورد مصالح به کار گرفته شده در این بنا نیز باید افزود که با توجه به موقعیت کوهستانی بنا از سنگ های کوهستانی به همراه ملات گچ استفاده شده که ویژگی بسیار منحصر بفردش این است که این سنگ ها با کمترین تراش به کار گرفته شده و جالب تر این که این سنگ ها در ردیف های منظم نیز قرار گرفته اند . نکته ی دیگری که خوب است بدانید این است که به جهت ارتفاع اینقلعه از سطح زمین و قرار گرفتن در منطقه ای صعب العبور، این قلعه تنها یک مسیر ارتباطی به بیرون از قلعه داشته و آن هم مسیری است که در جبهه جنوب شرقی آن قرار دارد. 3 طرف دیگر قلعه از صخره ها کاملا مسدود و فاقد راه ارتباطی است.
آشنایی با قلعه چکر بولی چوار
اگر تابحال سفری به استان زیبا و تاریخی کرمانشاه داشته باشید، احتمالا از قلعه یزگرد نیز در این استان دیدن کرده اید. اگر می خواهید تجربه ای مشابه را هم در سفر به استان ایلام داشته باشید می توانید به نقاط مرزی این استان رفته و قلعه چکر بولی چوار را بیابید. شباهت این قلعه با قلعه یزگرد در استان کرمانشاه بیش تر در نوع مصالح و سبک معماری شان بوده که قسمت جنوبی قلعه از 11 اتاق با طاق های قوس تشکیل شده و این اتاق ها طوری تعبیه شده ان که بر حیاط مرکزی کاملا اشراف داشته و مصالحی که در این قلعه بکار گرفته شده نیز شامل سنگ و گچ می باشند. جالب است بدانید که اتاق های این قلعه نیز با گچ پوشانده شده که نوعی زیبایی به حساب می آیند. اما زیبایی دیگر این بنا مربوط می شود به سفال های نخودی و قرمز رنگ با شاموت شن که قدمت آن ها به دوره های تاریخی برگشته و در محوطه اطراف این قلعه به چشم می خورند. برای دسترسی به این قلعه کافی است به مرز مشترک استان ایلام با کشور عراق یعنی کوهستان بولی و روستای چکر که از توابع بخش چوار شهرستان ایلام رفته و از قلعه باستانی چکر بولی چوار دیدن فرمایید.
آشنایی با قلعه تاریخی چوار (قلا)
احتمالا شما هم در مواجهه با قلعه ای که بر روی تپه ای قرار گرفته و از مصالحی چون قلوه سنگ ها و لاشه سنگ های محلی و ملات گچ تشکیل شده باشد به این نتیجه خواهید رسید که احتمالا این قلعه مربوط به زمانی مابین اواخر دورن تاریخی و اوایل دوره اسلامی بوده است . بخصوص اگر معماری بجا مانده نیز به همراه آثار فرهنگی موجود در منطقه این گواه را شهادت دهند. البته متخصصان نیز مانند شما در مورد قلعه تاریخی چوار (قلا) تنها در این مورد گمانه زنی کرده اند . ضمنا در مورد کاربری بنا نیز با دیدن آن متوجه خواهید شد که کاربری نظامی- مسکونی داشته است. جالب است بدانید که قلعه ی مورد بحث یکی از بزرگترین قلعه ها در سطح منطقه زاگرس و استان ایلام بوده که در ناحیه مرزی کشورمان با کشور عراق قرار گرفته است. در واقع برای عزیمت به این قلعه باید ابتدا از شهر چوار 12 کیلومتری به طرف مغرب فاصله گرفته و در راه چوار- مورت تجریان جایی که به طرف دهستان چکر بولی می رود و 2 کیلومتر با شهر ایلام فاصله دارد، حرکت کرد تا به قلعه ی تاریخی چوار (قلا) بر روی تپه ای بلند رسید.
اگر اهل بازدید از بناهای تاریخی بوده و به استان ایلام نیز سفر کرده باشید ، احتمالا نام قلعه والی ایلام را شنیده و از آن بازدید نیز کرده اید. از ویژگی های منحصر بفرد اینبنای دوره ی معاصر می توان به وجود حرم سرا، قسمت شاهنشین، اتاق آیینه و زندان در زیر زمین آن اشاره کرد که به این بنا زیبایی و جذابیت های خاصی بخشیده است. در مورد مصالح موجود در پیکره ی این بنا نیز باید گفت که از سنگ، آجر، گچ، کاشی و چوب استفاده شده که حاکی از جدید بودن آن است. ویژگی دیگر این بنا نیز این است که در قسمت های شرقی ، غربی و جنوبی خود دارای 3 در ورودی مجزا بوده که دو در شرقی و غربی آن کاملا خصوصی بوده اما در اصلی که همان در جنوبی است، برای عموم بوده است. اگر در مورد وسعت این بنا نیز بخواهید بدانید باید گفت : که دارای 1464 متر مربع زیر بنا و وسعت کل آن 4687 متر مربع است و روی تپه چغا میرگ در استان ایلام بنا شده است. این بنا را غلامرضا خان والی در زمان قاجار و در سال 1326 قمری ساخته که یکی از آثار و ابنیه ی مهم زمان خود بوده است.
احتمالا قبل از خواندن سنگ نوشته ای که روی دیوار ورودی قلعه پور اشرف وجود دارد ، با دیدن آجر های بکار رفته در ساخت آن می توانید عمر حدودی این بنای بی نظیر را حدس بزنید که برای دوران معاصر است. اما گر بخواهید اطلاعات جامع تری داشته باشید باید گفت که این قلعه را میر صید محمد خان پور اشرف برای کاربرد نظامی- مسکونی در سال 1335 قمری یعنی در دورهی قاجاریه بنا کرده است. همانطور که گفته شد در این بنا علاوه بر قلوه سنگ که اسکلت کلی بنا را تشکیل می دهد، از آجر نیز در سر در ورودی ها و در بعضی جا ها نیز به عنوان ایجاد کننده ی برجستگی بر روی دیوارها استفاده شده است. برای ذیذن این قلعه باید به شهرستان دره شهر رفته و در 6 کیلومتری جنوب شرقی این شهرستان به دنبال روستای شیخ مکان بگردید.
در گذر از استان ایلام تماشای قلعه ای که مربوط به عهد صفویه و دوره اسلامی متاخر باشد، آن هم اگر این قلعه بالای کوه قرار گرفته باشد می تواند تجربه ی بسیار خوبی به حساب آید. البته این را نیز باید افزود که پس از دوره ی صفوی حاکمان محلی از این قلعه استفاده ی شخصی نیز کرده اند. اما با وجود همه ی این ها این قلعه توانسته است به خوبی خود را از گزند تخریب برهاند. علت این امر نیز همانطور که یش از این اشاره شد ، این است که این قلعه بر روی تپه ی مرتفعی در منطقه ی زاگرس قرار گرفته است. در مورد مصالح بکار رفته در این قلعه نیز می توان از سنگ و گچ نام برد. برای بازدید از این بنای تاریخی نیز می توانید پس از عزیمت به شهرستان دره شهر به روستای الیاس آباد چمکلان که یکی از توابع این شهرستان است، رفته و در جنوب این روستا به دنبال قلعه ی مذکور که از قلعه های ایلام است، بگردید.
آشنایی با دژ شیخ مکان
اگر می خواهید تجربه ای متفاوت و به یاد ماندنی را در سفر به استان ایلام و بازدید از قلعه های ایلام داشته باشید، پیشنهاد می شود حتما از دژ شیخ مکان دیدن کنید. از ویژگی های منحصر به فرد این دژ که در میان کوه ها قرار گرفته ، سبک معماری آن است که دارای چهار اتاق و یک در ورودی است که آن هم فقط در ضلع شمالی مجموعه به چشم می خورد. این دژ که با توجه به مشاهدات حاصل از ظاهر آن می توان به زمان سلسله ی ساسانی رسید، مانند دیگر بناهای این عصر از قلوه سنگ و گچ تشکیل شده است. البته این را نیز باید افزود که سازندگان آن به فکر زیبایی آن نیز بوده اند و انتهای دیواره دژ را با گچ اندود کرده اند. برای عزیمت به این قلعه و دیدن آن ابتدا باید وارد تنگه ای به همین نام یعنی تنگه شیخ مکان رفته و در غرب این تنگه که در فاصله ی 8 کیلومتری شرق دره شهر قرار گرفته است، به دنبال مکان مد انتظار خود که دژ شیخ مکان است، برسید.
شاید در ابتدا و با مشاهده ی معماری چهار ایوانی قلعه این تصور برایتان پیش بیاید که این بنا مربوط به عهد ساسانی بوه و در این عصر بنا شده است. اما اگر نگاهی به دیواره ورودی بنا بیاندازید، این نکته را کشف خواهید کرد که در سنگ نوشته روی دیوار تاریخ و سال 1303 قمری حک شده است. پس این بنا از قلعه های ایلام، مربوط به عهد قاجاریه بوده و شاید از کاربرد مسکونی آن بشود این نکته را استنباط کرد. حال برویم سراغ نقشه ی پلان و مصالح این بنا که دارای پلان مربع شکل و همچنین مصالحی شامل سنگ و ملات گچ است. برای عزیمت و بازدید از این قلعه باید به 8 کیلومتری شمال غرب شهر دره رفته و در دره سیکان به دنبالش بگردید. وجه تسمیه ی نام این بنا به خاطر میر غلام هاشمی بوده که به دستور وی این بنا احداث شده و یکی از معروف ترین قلعه های ایلام شد.
از میان آثار و قلعه های ایلام که از دوره ی ساسانی باقی مانده است و خیلی دچار تخریب نشده می توان به قلعه هزار در استان ایلام اشاره کرد. این قلعه که از معماری طاقی و هلالی شکلش کاملا بر می آید که متعلق به دوره ی ساسانی و احتمالاً یک قلعه یا پادگان نظامی در این دوره بوده است. از مصالح بکار گرفته شده در این بنا می توان به سنگ های تراشیده و قلوه سنگ ها اشاره کرد که برای ساخت ملات آن ها نیز گچ پخته را بکار گرفته اند. برای دیدن این قلعه از قلعه های استان ایلام می توانید به شرق شهرستان دره شهر رفته و با پیشینه ی تاریخی خود بیشتر آشنا شوید.
آشنایی با قلعه ارمو
در گذر از یک روستای قدیمی، دیدن بقایای به جا مانده ی تاریخی از دوران باستان می تواند برای هر علاقه مند به تاریخ و باستان شناسی بسیار مهیج باشد. جالب است بدانید شهرستان دره شهر از این حیث و وجود قلعه های تاریخی در دل خود بسیار غنی بوده و دارای قلعه های قلعه کلم، قلعه تیغن ، قلعه ماژین و قلعه ارمو میباشد. پس اگر می خواهید تجربه ی شیرین از قلعه های استان ایلام را داشته باشید می توانید به روستای ارمو دره شهر رفته و در قبرستان باستانی ارمو شاهد نایی باشید که تنها بخشی از آن باقی مانده ه این تخریب با توجه به قدمت اش و البته قرار گرفتن در یک روستا کاملا قابل پیش بینی است.
آشنایی با قلعه میمه زرین آباد
تجهیزات و امکانات این قلعه که از قلعه های تاریخی استان ایلام است؛ به اندازه ای هست که بشود اندکی از آن ها یاد کرد. ازمیان این تجهیزات می توان به وجود پله، زیرزمین، راهرو، برج دیده بانی و تعدادی اتاق اشاره کرد که همگی از مصالحی چون قلوه سنگ و گچ ساخته شده اند. البته از ساروج هم برای زیبایی و نمای دیوار هلی داخل استفاده شده است. اما از نظر موقعیت و دسترسی نیز این قلعه از قلعه های ایلام، را بر روی تپه ماهورها ساخته تا به شهر میمه که در جنوب آن قرار داشته و جاده اصلی ایلام میمه اشراف کامل را داشته باشند.
آشنایی با قلعه آسمان آباد دوله شیروان
اگر بخواهید اطلاعاتی پایه در زمینه ی این قلعه که از قلعه های استان ایلام است و مکان و نحوه ی شکل گیری آن بدانید، باید در همین حد بسنده کرد که در ساخت این قلعه از سنگ های لاشه و ملات گچ استفاده شده و موقعیت آن نیز جایی مابین دو روستای علی آباد وسطی و علی آباد سفلی و 700 متر پایین تر از روستای علی آباد وسطی در کنار رودخانه ی کارزان و بر روی یکی از تپه ماهورها بنا شده و از قلعه های تاریخی استان ایلام است.
آشنایی با قلعه هره قلوس
در وصف این قلعه که از قلعه های تاریخی استان ایلام است، همین بس که مانند اغلب قلعه های نام برده شده در این مطلب مربوط به عهد ساسانی بوده و از نظر موقعیت و دسترسی نیز در شهرستان شیروان چرداول و نزدیک به روستای شباب که از توابع این شهرستان است در جاده ی سرابله منتهی به این روستا ساخته شده است.
آشنایی با قلعه جوق ملکشاهی از قلعه های ایلام
کمی از تاریخ و پیشینه ی کهن خود فاصله گرفته و از عهد ساسانی به زمان سلجوقیان سفر کنیم و با قلعه های ایلام ساخته آن زمان آشنا شویم. یکی از قلعه های استان ایلام که از نوع معماری و شواهد فرهنگی آن اینگونه بر می آید که متعلق به دوران سلجوقیان است ، قلعه ی جوق ملکشاهی نام دارد. از نظر موقعیت و نوع دسترسی این قلعه بر روی تپه ای بلند که در کیلومتری غرب ارکواز ملکشاهی و در کنار زمین های هموار منطقه ساخته شده است.
آشنایی با قلعه کنجانچم
اینک وقت آن فرا رسیده تا کمی با قلعه های دوران معاصر استان ایلام نیز آشنا شویم. یکی از قلعه های استان ایلام که در سال 1326 قمری ساخته شده است ، قلعه کنجانچم نام داشته و این موضوع از معماری آن که شامل اتاق های مرتبط به هم ، حمام ، برج نگهبانی و قسمت مسکونی و دیوانخانه است، کاملا مشهود می باشد. دلیل این امر نیز این است که این قلعه کاربردی کاملا شخصی داشته و در واقع قلعه زمستانی غلامرضا خان ابوقداره والی ایلام و آخرین والی این منطقه بوده که از قلعه های تاریخی استان ایلام است.
قلعه جهانگیر آباد از قلعه های استان ایلام
اگر گذرتان به شهر تاریخی دره شهر در استان ایلام افتاد، حتما در نزدیکی روستای جهانگیر آباد در جنوب این شهر به تماشای قلعه ی جهانگیر آباد بروید. البته باید گفت این قلعه که از مصالحی چون قلوه سنگ های رودخانه ای و ملات گچ ساخته شده است، یکی از معدود قلعه های مربوط به دوران معاصر است که در زمان پهلوی و والیان پشتکوه اقدام به ساخت آن شده است. در واقع این قلعه که از قلعه های تاریخی استان ایلام است در دل خود 6 اتاق، 2 ایوان و یک راهرو و دو زیرزمین را جای داده است را خوانین منطقه (میرهای هاشمی) بنا کرده و در معماری آن پلان مربع مستطیل کاملا مشهود است. البته بهتر است بدانید که قلعه های ایلام به همین جا ختم نشده و قلعه های دیگری از جمله : قلعه پبر دمی میمه، قلعه سیس مورموری ، قلعه لرغه مورموری، قلعه و محوطه پشته زنجیره و قلعه و و دژ کوه خرمه چرداول در این استان زیبا دیده می شوند. در این مطلب قصد داشتیم تا با معرفی چندی از بهترین و معروف ترین قلعه های استان ایلام، شما را در شناخت بهتر و بیشتر آنها یاری کرده تا بهترین آشنایی ممکن را از با قلعه های ایلام و البته دیگر نقاط کشورمان داشته و تا سالیان سال به یاد داشته باشید. در سفرهایتان به این قلعه های استان ایلام یادی از تیم همگردی نیز بکنید. امید است با نگارش این مطلب نقشی در آگاهی رسانی به شما ایفا کرده و موجبات شادی و رضایت شما عزیزان و خوانندگان همیشه همراه همگردی را فراهم آورده باشیم.
