شاید بارها در رادیو، تلویزیون و رسانه‌های مختلف عبارت لیزینگ را دیده یا شنیده باشید اما به معنای آن توجهی نکرده باشید، در ادامه‌ی این مطلب به تشریح معنای لیزینگ و انواع آن می‌پردازیم، پس با ما همراه باشید.
لیزینگِ سرمایه‌ای درمقابل لیزینگِ عملیاتی
لیزینگ سرمایه‌ای و لیزینگ عملیاتی دو نوع لیزینگ با ضوابط متفاوت هستند.
هدف از یادگیری: تشخیص لیزینگ سرمایه‌ای از لیزینگ عملیاتی.
نکات کلیدی
- درطول مدت لیزینگ، مؤسسه‌ی مالی مالک قانونی دارایی است. با این حال، طرف اجاره‌کننده بر این دارایی تسلط دارد و می‌تواند مزایا یا خطراتی برای این مالکیت (اقتصادی) ایجاد کند.
- لیزینگ عملیاتی، لیزینگی است که مدت زمان آن در مقایسه با عمر مفید دارایی یا چیزی که به‌صورت لیزینگ اجاره داده می‌شود (هواپیما، کشتی و غیره) کوتاه‌تر است.
- برخلاف لیزینگ مالی یا فاینانس، در پایان دوره‌ی لیزینگ عملیاتی، مالکیت دارایی به شخص اجاره‌کننده انتقال داده نمی‌شود بلکه طرف اجاره‌دهنده مالک آن باقی می‌ماند.
اصطلاحات کلیدی
ارزش فعلی: ارزش فعلی، که با عنوان ارزش فعلی تنزیل‌شده نیز شناخته می‌شود، ارزش دارایی در تاریخ مشخصِ پرداخت یا مجموعه‌ای از پرداخت‌هاست که در زمان‌های دیگر انجام می‌شود.
لیزینگ سرمایه‌ای
لیزینگ سرمایه‌ای (یا مالی) نوعی لیزینگ است. این نوع لیزینگ، قراردادی تجاری است که در آن:
- اجاره‌کننده (متقاضی یا وام‌گیرنده) نوعی دارایی را انتخاب می‌کند (که می‌تواند نوعی تجهیزات، وسیله‌ی نقلیه یا نرم افزار باشد)؛
- طرف اجاره‌دهنده (شرکت یا مؤسسه‌ی مالی) دارایی را خریداری خواهد کرد؛
- اجاره‌کننده درطول مدت لیزینگ از این دارایی استفاده می‌کند؛
- اجاره‌کننده در ازای استفاده از این دارایی، مجموعه هزینه‌هایی را پرداخت می‌کند؛
- اجاره‌دهنده بخش عمده‌ای از هزینه‌های دارایی یا تمام آن را به‌اضافه‌ی بهره‌ی دریافت‌شده در اجاره‌های پرداختی توسط متقاضی دریافت می‌کند؛
- متقاضی این اختیار را دارد که مالکیت دارایی را به دست آورد (یا با پرداخت آخرین بخش از پرداخت‌ها یا قیمت مشخص‌شده برای اختیار خرید دارایی با تخفیف)؛
شرکت مالی درطول مدت لیزینگ، مالک قانونی دارایی موردنظر به حساب می‌آید. با این حال اجاره‌کننده بر این دارایی تسلط دارد و می‌تواند مزایا یا خطراتی را برای این مالکیت (اقتصادی) ایجاد کند.
- طبق استانداردهای حسابداری در آمریکا، لیزینگ مالی (سرمایه‌ای)، نوعی لیزینگ است که حداقل یکی از ضوابط زیر برای آن صدق می‌کند:
- مالکیت دارایی در پایان دوره‌ی لیزینگ به طرف متقاضی انتقال داده شود.
- در قرارداد لیزینگ متقاضی از اختیار خرید دارایی مدنظر با قیمتی پایین‌تر از ارزش منصفانه‌ی آن در بازار برخوردار باشد.
- مدت لیزینگ معادل 75 درصد عمر مفید تخمینی برای دارایی مربوطه یا بیشتر از آن باشد.
- ارزش فعلی مبالغ پرداختی، معادل 90 درصد قیمت دارایی یا بیشتر از آن باشد.
لیزینگ عملیاتی
لیزینگ عملیاتی، نوعی قرارداد لیزینگ است که دوره‌ی آن در مقایسه با عمر مفید دارایی یا تجهیزات تحت اجاره (یک هواپیما، کشتی یا …) کوتاه است. معمولا از لیزینگ عملیاتی برای در اختیار گرفتن تجهیزات برای مدتی کوتاه استفاده می‌شود. به این ترتیب، برای مثال می‌توان هواپیمایی را که 25 سال عمر مفید اقتصادی دارد با قرارداد لیزینگ عملیاتی به مدت 5 سال به یک خط هوایی اجاره داد.
در این قرارداد، اجاره‌دهنده تجهیزات موردنظر را در ازای پرداخت دوره‌ای اجاره به متقاضی می‌سپارد. لیزینگ عملیاتی هوشمندانه‌ترین شیوه برای واگذاری تجهیزات صنعتی به نهاد‌های خارجی است. با این کار به جای اینکه شرکت دارایی خود را به‌نوعی سرمایه‌گذاری که فاقد ارزش افزوده باشد بسپارد، آن را به هسته‌ی اصلی تجارت و ارزش‌گذاری خود اختصاص می‌دهد.
برخلاف لیزینگ مالی یا فاینانس، در پایان دوره‌ی لیزینگ عملیاتی، مالکیت دارایی به فرد متقاضی منتقل نمی‌شود، و طرف اجاره‌دهنده، خود مالک دارایی باقی می‌ماند. بر این اساس، در پایان دوره‌ی لیزینگ عملیاتی متقاضی چند گزینه دارد:
- قرارداد لیزینگ را ادامه دهد؛
- تجهیزات یا دارایی واگذارشده را بازگرداند؛
- تجهیزات دیگری را به خدمت بگیرد؛
- تجهیزات را تعمیر کند؛
- تجهیزات را با قیمتی معادل ارزش آن در بازار خریداری کند.
تأثیر لیزینگ بر صورت مالی سود و زیان
انعقاد قراردادهای لیزینگ، می‌تواند تأثیرات قابل‌توجهی بر صورت‌های مالی مختلفِ اجاره‌دهنده و اجاره‌کننده بگذارد.
هدف از یادگیری: تشخیص تأثیراتی که اجاره دادن دارایی به‌صورت لیزینگ، بر صورت‌های مالی سود و زیاد هر دو طرف (اجاره‌دهنده و اجاره‌کننده) می‌گذارد.
نکات کلیدی
- لیزینگ درواقع شیوه‌ای جایگزین برای خرید دارایی موردنیاز عملیات یا فروش یک دارایی بدون استفاده است.
- متقاضی یا شخصی که دارایی را اجاره می‌کند با پرداختن هزینه‌های کمتر (البته در بلندمدت) سود می‌برد. فرد اجاره‌دهنده نیز با دریافت مبالغ پرداختی در ازای دارایی واگذارشده که تا پیش از این قرارداد به اندازه‌ی لازم به کار گرفته نمی‌شده است، از مزایایی بهره‌مند می‌شود.
- لیزینگ سرمایه‌ای معمولا مالکیت دارایی تحت اجاره را در پایان مدت قرارداد به فرد متقاضی انتقال می‌دهد، درحالی که در لیزینگ عملیاتی معمولا دارایی برای استفاده توسط شخص متقاضی (و نه مالکیت نهایی) به او اجاره داده می‌شود.
- لیزینگ سرمایه‌ای و عملیاتی برای هر دو طرف اجاره‌دهنده و متقاضی مزایای اقتصادی متفاوتی خواهند داشت. لیزینگ سرمایه‌ای به‌دلیل انتقال مالکیت در پایان آن تأثیر بیشتری بر صورت وضعیت مالی می‌گذارد.
اصطلاحات کلیدی
- لیزینگ عملیاتی: لیزینگ عملیاتی معمولا در مقایسه با عمر دارایی تحت اجاره کوتاه است و در پایان این نوع قرارداد، مالکیت دارایی به طرف مقابل انتقال داده نمی‌شود.
- لیزینگ سرمایه‌ای: لیزینگ سرمایه‌ای معمولا دوره‌ای طولانی دارد، که شاید به اندازه‌ی عمر دارایی تحت اجاره باشد. این نوع قرارداد تأثیر قابل‌ملاحظه‌ای بر صورت وضعیت‌های مالی خواهد داشت چرا که ممکن است در انتهای آن مالکیت دارایی به فرد دیگری منتقل شود.
لیزینگ شیوه‌ای جایگزین برای خرید یا فروش دارایی یا املاک و مستغلات است. شخص متقاضی برای به دست آوردن حق استفاده از یک دارایی مشخص مبالغی را به اجاره‌دهنده پرداخت می‌کند (یعنی فرد اجاره‌دهنده مالک دارایی است و متقاضی آن را برای مدتی مشخص اجاره می‌کند.) برای هر سازمان، قرارداد لیزینگ درطول فرآیند حسابرسی، تأثیرات قابل ملاحظه‌ای بر صورت‌های مالی خواهد داشت. برای ارائه‌ی گزارش‌های دقیق از صورت وضعیت‌های سود و زیان و ترازنامه آگاهی از مفاهیم حسابداری در هر سازمان (اجاره‌دهنده یا اجاره‌کننده) لازم است.
لیزینگ سرمایه‌ای و عملیاتی
در علم حسابداری، اجاره به سبک لیزینگ را می‌توان به دو حالت عملیاتی یا سرمایه‌ای (یا همان لیزینگ مالی) تقسیم کرد. لیزینگ عملیاتی به‌صورت دارایی یا بدهی گزارش داده نمی‌شود (یعنی در ترازنامه ذکر نمی‌شود) بلکه با پرداخت تدریجی اجاره‌ها، به عنوان هزینه در صورت مالی سود و زیان مطرح می‌شود. اما لیزینگ سرمایه‌ای با توجه به ارزش فعلی مجموع مبالغ پرداختی، به عنوان دارایی و همچنین بدهی محاسبه و ثبت می‌شود (اما ارزش آن هرگز بیش از ارزش منصفانه‌ی بازار برای دارایی مربوطه نخواهد بود.)
ضوابط لیزینگ سرمایه‌ای
برای تشخیص اینکه یک قرارداد لیزینگ از نوع سرمایه‌ای است یا عملیاتی، توجه به ضوابط زیر می‌تواند مفید واقع شود:
- متقاضی در پایان مدت قرارداد، مالکیت دارایی را به دست می‌آورد
- در پایان دوره‌ی لیزینگ، به متقاضی قراردادی دارای تخفیف برای خرید دارایی تحت اجاره پیشنهاد می‌شود. این یعنی متقاضی می‌تواند دارایی را با قیمتی پایین‌تر از قیمت منصفانه در بازار خریداری کند.
- مدت قرارداد لیزینگ معادل 75 درصد عمر اقتصادی دارایی یا بیشتر است.
- ارزش فعلی مجموع پرداخت‌های انجام‌شده در لیزینگ (MLP) باید حداقل برابر با 90 درصد از ارزش منصفانه‌ی بازار برای دارایی مربوطه یا بیشتر باشد.
اگر هر یک از ضوابط بالا درمورد قرارداد لیزینگ درست باشد، آن قرارداد لیزینگ سرمایه‌ای محسوب می‌شود و بر دارایی‌ها و بدهی‌های ثبت‌شده در ترازنامه اثرگذار خواهد بود. درغیراین‌صورت، قرارداد به عنوان هزینه درنظر گرفته می‌شود و در صورت مالی سود و زیان به عنوان لیزینگ عملیاتی به ثبت می‌رسد.
حسابداری از دیدگاه متقاضی
درطول مدت لیزینگ، شرکت یا نهاد متقاضی اجاره بها را به عنوان یکی از هزینه‌ها (بدهی‌ها) به حساب می‌آورد و درصورتی که قرارداد از نوع لیزینگ عملیاتی باشد، آن را به‌صورت مبلغ قابل‌پرداخت اعتباری یا نقدی درنظر می‌گیرد. از دیدگاه صورت مالی سود و زیان، هزینه‌ی متحمل‌شده، معادل با مجموع اجاره‌های پرداخت‌شده درطول مدت گزارش است.
اما در قرارداد لیزینگ سرمایه‌ای، متقاضی اجاره را به عنوان هزینه ثبت نمی‌کند. با این وجود به‌دلیل طبقه‌بندی دارایی‌های اجاره‌ای، باید درصورت امکان اصلاحاتی در مقدار بهره و استهلاک ذکرشده در صورت مالی سود و زیان انجام شود. با گذشت زمان، استهلاک و بهره با ارزش مبالغ پرداختی به عنوان اجاره برابر خواهد شد.
از دیدگاه متقاضی، شرایطی وجود دارد که در آن حسابداران باید از تغییرات صورت‌گرفته در دارایی‌ها یا قراردادهای منعقدشده با متقاضی آگاهی داشته باشند:
- درصورت بهسازی دارایی: اگر روی دارایی یا تجهیزات تحت اجاره اصلاحاتی انجام شود و بهسازی صورت گیرد، این تغییرات باید به سرمایه تبدیل شود و درطول مدت لیزینگ، از مقدار اجاره‌های پرداختی کاسته شود. اگر فرد یا نهاد اجاره‌دهنده مبلغی را به‌طور نقدی برای بهسازی به متقاضی پرداخت کند، این هزینه به عنوان کاهش در میزان اجاره درنظر گرفته می‌شود و درطول مدت قرارداد لیزینگ از مجموع اجاره‌ها کاسته خواهد شد.
- اجاره‌ی درصدی: برخی از قراردادها درصورتی که فروش به مقدار معینی برسد درصدی را برای فرد اجاره‌دهنده درنظر می‌گیرند (این شرایط معمولا درمورد خرده‌فروشی اتفاق می‌افتد.) برای مثال متقاضی تصمیم می‌گیرد که اگر فروشگاه بیش از 100000 دلار فروش داشته باشد، 10 درصد از بقیه درآمد فروش به صاحب ملک تعلق بگیرد.
حسابداری از دیدگاه اجاره‌دهنده
در قرارداد لیزینگ عملیاتی، مالکیت دارایی در اختیار اجاره‌دهنده باقی می‌ماند و باید در صورت وضعیت مالی (ترازنامه) به عنوان دارایی مشخص شود. سود اجاره، به عنوان مبلغ بدهی که باید نقد یا دریافت شود به ثبت می‌رسد.
برای لیزینگ سرمایه‌ای – اجاره‌دهنده حساب دریافتی برای ارزش فعلی اجاره‌ها را در قسمت بدهی‌ها، و هرگونه دارایی متعلق به خود را در قسمت بستانکاری‌ها قرار می‌دهد. درهنگام پرداخت نقدی سرمایه، شرکت آن را در قسمت بدهی‌ها ثبت می‌نماید و مقادیر قابل‌دریافت و همچنین درآمدهای دریافت‌نشده (بهره) را در قسمت بستانکاری‌ها ثبت می‌کند.
مزایای لیزینگ
مزیت اصلی لیزینگ، در توانایی به دست آوردن دارایی‌ها، بدون نیاز به خرج کردن پول نقد است.
اهداف یادگیری: توانایی توضیح اینکه یک شرکت چگونه می‌تواند با اجاره دادن تجهیزات خود سود ببرد.
نکات کلیدی
- لیزینگ فرآیندی است که شرکت از طریق آن می‌تواند در ازای پرداخت مجموعه‌ای از قسط‌های قراردادی، دوره‌ای و دارای قابلیت کسر مالیات، از حق استفاده از یک دارایی ثابت برخوردار شود.
- ممکن است دارایی‌های سرمایه‌ای دچار نوسان شوند. در قرارداد لیزینگ، ریسک‌های مربوط به دارایی به طرف اجاره‌کننده منتقل می‌شود اما اگر بازار دارایی درطول زمان رشد ثابتی را نشان داده باشد، تجارت و کسبوکاری که به دارایی تحت اجاره متکی باشد، درواقع در حال از دست دادن سود سرمایه است.
- استهلاک دارایی‌های سرمایه‌ای، از نظر گزارش‌های مالی و مالیات، نسبت به هزینه‌های معمولی کسبوکار تفاوت دارد.
- لیزینگ می‌تواند در کسبوکاری که انتظار می‌رود در مدت نسبتا کوتاهی رشد داشته باشد، انعطاف‌پذیری بیشتری ایجاد کند، زیرا متقاضی معمولا موظف نیست که در انتهای مدت قرارداد آن را تمدید کند.
اصطلاحات کلیدی
• سرمایه‌بر (Capital-intensive): سرمایه‌بری یا شدت سرمایه اصطلاحی است که برای مقدار سرمایه‌ی ثابت یا واقعی موجود در ارتباط با سایر عوامل تولید، به‌ویژه نیروی کار استفاده می‌شود.
مروری بر مفهوم لیزینگ
لیزینگ فرآیندی است که شرکت از طریق آن می‌تواند در ازای پرداخت مجموعه‌ای از قسط‌های قراردادی، دوره‌ای و و دارای قابلیت کسر مالیات، از حق استفاده از یک دارایی ثابت برخوردار شود.
در این نوع قراردادها یک متقاضی (اجاره‌کننده) و یک اجاره‌دهنده وجود دارد. متقاضی طرفی است که خدمات یا دارایی‌ها را براساس قراردادِ اجاره دریافت می‌کند، درحالی که اجاره‌دهنده مالک دارایی‌هاست.
مزایای لیزینگ
لیزینگِ دارایی‌ها می‌تواند مزایای مالی قابل‌توجهی برای کسب‌وکارها داشته باشد، که می‌توان آن را اینگونه بیان کرد:
- لیزینگ نسبت به خرید نیازمند سرمایه‌ی نقدی کمتری است، بنابراین اگر شرکتی درمورد سرمایه‌ی نقدی خود محدودیت‌هایی دارد، می‌تواند با استفاده از قراردادهای لیزینگ، در مقایسه با خرید، با سرعت بیشتری رشد کند.
- ممکن است دارایی‌های سرمایه‌ای دچار نوسان شوند. در قرارداد لیزینگ، ریسک‌های مربوط به دارایی به طرف اجاره‌کننده منتقل می‌شود، اما اگر بازار دارایی درطول زمان رشد ثابتی را نشان داده باشد، تجارت و کسبوکاری که به دارایی تحت اجاره متکی باشد، درواقع در حال از دست دادن سود سرمایه است.
- استهلاک دارایی‌های سرمایه‌ای، از نظر گزارش‌های مالی و مالیات نسبت به هزینه‌های معمولی کسبوکار تفاوت دارد. مبالغ پرداختی در لیزینگ، به جای اینکه دارایی محسوب شوند، به‌صورت خرج و مخارجی درنظر گرفته می‌شوند که می‌توان آن را هنگام محاسبه‌ی سود مالیات‌پذیر در پایان دوره‌ی حسابداری مالیاتی مربوطه، با سود مقایسه کرد.
- در برخی موارد ممکن است لیزینگ تنها گزینه‌ی موجود باشد؛ برای مثال ممکن است کسبوکاری کوچک بخواهد تا با پارامترهای موقعیتی محدود، مکانی را در یک ساختمان اداری بزرگ در اختیار داشته باشد.
- لیزینگ می‌تواند در کسبوکاری که انتظار می‌رود در مدت نسبتا کوتاهی رشد داشته باشد، انعطاف‌پذیری بیشتری ایجاد کند زیرا متقاضی معمولا موظف نیست که در انتهای مدت قرارداد آن را تمدید کند.
