بدن انسان مانند کشوری است که نوعی شبکهی ارتباطی، مناطق آن را به یکدیگر متصل میکند. این شبکه دستگاه عصبی نام دارد. وقتی که اطلاعات سریع منتقل میشوند همه چیز خوب پیش میرود و بدن سالم است و به نحو مؤثری عکس العمل نشان میدهد. برای آن که اطلاعات به طور هماهنگ در بدن جریان یابد، باید مرکز اطلاع رسانی سالم و اثربخشی وجود داشته باشد و این نقش را مغز ایفا میکند. مقایسهی شبکهی ارتباطات تلفنی و نظام عصبی انسان، مقایسهای منطقی و درست است. اطلاعاتی که در نظام عصبی انسان جریان دارند، ماهیتی زیستی الکتریکی دارد.
نظام عصبی با بیش از 10 میلیارد سلول عصبی به نام نرون ساخته شده است. که آنها نوعی جریان الکتریکی منتقل میکنند و همین جریان الکتریکی است که قسمتهای مختلف بدن را به فعالیت وامیدارد.
آیا میدانید مغز شما بیش از 15 میلیون میلیارد ارتباط الکتریکی دارد؟
آیا میدانید مغز شما با بیش از 17 تریلیون سلول ساخته شده است؟
سلولهای عصبی مستقیماً با یکدیگر تماس ندارند بلکه از یکدیگر جدا هستند و بین آنها شکاف سیناپسی وجود دارد. جریان عصبی در این مکان به یک عامل شیمیایی شبیه به هورمونها تبدیل میشود که مسئول انتقال اطلاعات خاص به سلولهای بعدی است و پیامهای خشنودی، درد، توجه، خطر و یا آرامش و غیره را منتقل میکنند. این عوامل شیمیایی را ناقلهای عصبی مینامند.
آیا میدانید مغز چه تعداد ارتباط شیمیایی دارد؟ برای درک آن، عدد 1 را نوشته و هشتصد هزار صفر جلوی آن بگذارید!! تاکنون پژوهشگران حدود 50 ناقل عصبی کشف کردهاند و من در اینجا فقط چند نوع از آنها را که با فعالیت فکری ارتباط دارند را نام میبرم:
1- دوپامین:
اپی نفرین، نوراپی نفرین. هر سه مسئول بردن پیامهای مغز و ایجاد هیجاناند و با حالت شادی و میزان فشارخون ارتباط دارند.
2- سروتونین:
نوعی ناقل عصبی است که احساس آرامش و سستی را منتقل میکند و اگر تولید آن افزایش یابد، حالت خوابی و بی حالی ایجاد میشود. اختلال در تولید آن با فشار روحی، عصبانیت و اختلال در خواب و افسردگی و حالتهای شیدایی (مانیایی) مرتبط است.
3- اندروفین:
به نظام عصبی آرامش داده و درد را تسکین میدهد.
4- استیلکولین:
یک ناقل عصبی حیاتی برای حافظه و یادآوری است و در افراد مبتلا به آلزایمر این ناقل عصبی کم است.
این ناقلهای عصبی شگفت آور که فکر و عاطفهی انسان را کنترل میکنند به خودی خود تولید نمیشوند، بلکه از زنجیرههای اسید آمینه و از طریق تغییر شکل آنزیمی به وجود میآیند.
این نکته را به یاد داشته باشید که هر نوع ناقل عصبی برای انتقال پیام خود از اسیدآمینهی خاصی استفاده میکند. بنابراین با انتخاب تدبیر غذایی خاص میتوان یک نوع ناقل را بیش از هر ناقل دیگر فعال کرد.
تیروزین یک اسیدآمینه غیرضروری است (یعنی توسط بدن تولید میشود و نیازی نیست که از خارج وارد بدن شود). این اسیدآمینه موجب تولید دوپامین، اپی نفرین، و نوراپی نفرین میشود. آن ها مسئول بیداری مغز هستند و خود تیروزین هم موجب تولید استیل کولین نیز میشود که مسئول بیداری مغز است.
اسیدآمینه به طور عادی در بدن از فنیل آلانئین تولید میشود و فنیل آلانئین، اسیدآمینهای است که فقط در مواد غذایی یافت میشود (یعنی اسیدآمینهی ضروری). برای این که تأثیر آن را روی مغز دریابید به این خبر توجه کنید:
در یکی از جنگها به تعدادی از خلبانها تیروزین تزریق کردند، در نتیجه 28 ساعت بدون هیچ اشکالی بیدار بودند. این اسیدآمینه در بادام، کنجد، کدو حلوایی، تخم مرغ، لبنیات و گوشت وجود دارد.
چند نکتهی مهم:
تریپتوفان یک ناقل عصبی دیگری به نام سروتوئین تولید میکند که آرام بخش است و فقدان آن به بی خوابی، تندمزاجی و ناراحتی عصبی منجر میشود. حتی ممکن است کمبود آن فرد را به اعتیاد به الکل بکشاند. در مغز مانعی وجود دارد که ورود خون را به مغز دقیقاً کنترل میکند. برای ورود تریپتوفان به مغز به هیدراتهای کربن نیاز است. یعنی اگر بخواهیم تریپتوفان بیشتری به مغز برسد باید هیدرات کربن مصرف کنیم تا قند خون افزایش یابد و انسولین ترشح شده توسط لوزالمعده راه دسترسی به مغز را باز کند.
پس برخلاف فنیلآلانین، تریپتوفان برای ورود به مغز به انسولین نیاز دارد.
نکته 1) به طور کلی قندها باعث تولید ناقل عصبی سروتوئین و جذب اسیدآمینه تریپتوفان میشوند و وقتی این مواد به مغز نرسد مشکلاتی به وجود میآید.
پدیدههای اخلاقی و روابط اجتماعی در حال ضعیف شدن و گسستگی خانوادهها در حال افزایش است. جرم، سرقت و فحشا بروز میکند و چنانچه از ظواهر برمیآید سوء تغذیه علت اصلی نابرابری اجتماعی و فکری است.
نکته 2) در یک بررسی روی افراد بالای 60 سال نتایج زیر به دست آمده است:
-کسانی که از ویتامین B استفاده کرده بودند، حافظهی بسیار قوی داشتند.
-کسانی که در خون آنها آهن زیاد بود، دارای امواج مغزی قابل مقایسه با 20 تا 30 سالهها بودند.
-کسانی که میزان کاروتن (تولیدکنندهی ویتامین A) آنها کافی بود، در آزمایش هوش بهترین نتیجه را داشتند.
-کسانی که دچار کمبود ویتامین B بودند، از نظر فعالیتهای روحی و مغزی مشکلاتی داشتند.
آیا میدانید؟ مغز انسان روزانه 180 گرم خوراک میخواهد که این خوراک اساساً گلوکز است و بدون وجود آن مغز نمیتواند به نحو مؤثری فعالیت کند. نکتهی قابل توجه این که مغز و چشم نمیتوانند برای خود گلوکز ذخیره کنند بنابراین باید مرتب سوخت لازم را دریافت کنند.
نکتهی دیگر این است، کسانی که برای تقویت مغز یا آرامش اعصاب، چای یا قهوه یا نوشابه و یا دخانیات مصرف میکنند باید بدانند اینها تنها محرکهای مغز و اعصاب هستند و حتی ذرهای از مادهی مفید غذایی و یا دارویی برای مغز و اعصاب در آنها یافت نمیشود، فقط تلقینی است که بعضی اشخاص به این وسیله خود را فریب میدهند، بدین جهت روز به روز حالشان دگرگونتر، اعصابشان متشنجتر، کم تحملتر، پرخاشگر و... خواهند شد.
تقویت اعصاب
اگر میل دارید اعصاب خود را تقویت کنید، از مصرف سماق و ترشیجات پرهیز کنید و از خوراکیهایی که اعصاب را تقویت میکنند بیشتر استفاده کنید، مانند: پرتقال شیرین، زردآلو، آلو، انار، لیمو، سیب درختی، بِه، گلابی، گوجه فرنگی، انگور شیرین، کلم، کاهو، پیاز، والک، برنج، لوبیا، نخود، سیب زمینی، اسفناج، بامیه، فندق تلخ (به مقدار کم)، جوانهی گندم، تخمهی آفتاب گردان، ماش، گلپر، ثعلب، بوزیدان، دارچین، قرنفل، قُسط شیرین، تخم شربتی، سعد کوفی، کندر خوراکی، پوست هلیلهی زرد، کره، خامهی تازه، اسطوخدوس هندی، افتیمون شامی کوبیده با عسل، پستهی وحشی، تخم مرغ، شیر، پنیر، نان با پنیر و نعناع، مقدار کمی انقوزه که داخل کپسول خالی ریخته شده باشد، جُندبید استر، ماءالشعیر، لعاب اسفرزه، مغز ناخنک، زعفران، شوید، شنبلیله، کاسنی، مرزنجوش، بومادران، تخم کرفس، تخم شاهی، تخم ترب، تخم شلغم، تخم زردک، تخم هویج فرنگی، تخم پیاز، تخم کتان، تخم کلم، تخم یونجه، تخم ریحان، تخم شوید، جوزهندی، خولنجان، سیاه دانه، بادیان، زنیان، هیل قرابی، میخک، شکوفهی خرمای نر (طلع)، مغز تخم زبان گنجشک، زنجبیل، دارچین، انجره، عود هندی، سعد کوفی، قرفه، تخم هلیون یا مارچوبه، تخم شنبلیله، بهمن سرخ، بهمن سفید، بوزیدان، نارگیل، مغز بادام، مغز پسته، مغز فندق، مغز گردو، پودر هستهی خرما، دارفلفل، قدومهی شیرازی، عودالصلیب، قرص کمر، اگیر ترکی، زیرهی کرمانی، نعناع خشک، مصطکی رومی، سورنجان، فوفل، شاه دانه، کنجد.
به عنوان تقویت هم چنین میتوانید پوست نارنج را با سنبل الطیب صبح ناشتا دم کنید و آبش را بنوشید.
* هر روز 10 عدد مغز بادام شیرین را خیسانده، پوست کنده و بخورید.
* عاقرقرها، سیاه دانه، قسط، فلفل، دارفلفل، وج، برگ سداب، حب القار، شیطرج، صمغ انجدان، زرآوند مدحرج و خردل سفید از هرکدام 1 مثقال را نرم بکوبید و بعد با دو برابر همهی آنها عسل مخلوط کنید و روزی سه بار، هر مرتبه به اندازهی یک فندق از آن را بخورید.
* هلیلهی سیاه، پوست هلیلهی زرد، آملهی مقشر و بسبایج از هرکدام 2 مثقال، افتیمون شامی، اسطوخودوس هندی از هرکدام 5 مثقال را نرم بکوبید و با دو برابر وزن همهی آنها عسل مخلوط کنید و روزی سه بار، هر مرتبه به اندازهی یک پسته از آن را بخورید.
* گل محمدی، سنبل الطیب، عود بلیسان، اسارون، دارچین و مصطکی از هرکدام 2 مثقال، صبر زرد 1 مثقال، آنها را نرم کرده و در یک لیوان عسل مخلوط و به مرور و هر روز به اندازهی یک فندق از آن را میل کنید.
* قرنفل، خولنجان، قرفه، شقاقل، مصطکی، جوزبوا، بسباسه، نارمشک، عاقرقرها، زنجفیل، قاقله، تخم زبان گنجشک و سنبل الطیب از هرکدام 2 مثقال، دارو فلفل، نیم مثقال، همه را نرم کوبیده و با دو استکان عسل مخلوط کنید و روزی دو بار هر مرتبه به اندازهی یک فندق از آن را بخورید.
* تخم کاسنی، تخم فرنجمشک، بادرنجبویه، گل گاوزبان، رازیانه، ریشهی بنفشه، بسفایج، ریشهی مجو، پر سیاوش و افتیمون شامی از هرکدام 2 مثقال همه را نیم کوب کرده، بعد آن را 10 قسمت کنید و هر روز صبح ناشتا یک قسمت از آن را بجوشانید، سپس آبش را صاف و شیرین ساخته و میل کنید.
* افتیمون شامی، قاریقون، پوست هلیلهی زرد، هلیلهی سیاه، آملهی مقشر، عاقرقرها، عودالصلیب، ریشهی انجبار و ریوند چینی از هرکدام 2 مثقال، بسایید بعد با دو برابر وزن آنها عسل مخلوط کنید و هر روز صبح و عصر و در هر مرتبه به اندازهی یک فندق از آن را بخورید.
* جوز بوا، بسباسه، دارچین، فلفل سیاه، سعد، سنبل و آملهی مقشر را ساییده و با شکر مخلوط کنید و روزی سه قاشق چای خوری از آن را صبح، ظهر و شب بخورید.
* فقط یک مرتبه و یک قاشق چای خوری گل طاووسی را در یک لیوان آب جوش بریزید و در سه نوبت، هر بار یک سوم از آب آن را بخورید.
* تخم گشنیز و شاه تره از هرکدام 5 گرم، گل گاوزبان، بادرنجبویه، بسفایج، ابریشم مقرض، هلیلهی سیاه، پوست هلیلهی زرد و پوست هلیلهی کابلی از هرکدام 10 گرم، اسطوخدوس هندی و مصطکی رومی از هرکدام 20 گرم، همه را بسیار نرم بسایید، بعد با نیم کیلو عسل مخلوط کنید. صبح، ظهر و شب، هر مرتبه یک قاشق شربت خوری از آن را میل فرمایید.
* زنجبیل، آملهی مقشر، پوست هلیلهی زرد، پوست هلیلهی کابلی و هلیلهی سیاه از هرکدام 10 گرم، شقاقل، بهمن سرخ، بهمن سفید، تودری سرخ و سفید از هرکدام 20 گرم، مغز تخم زبان گنجشک 40 گرم، همه را بسیار نرم بکوبید سپس کنجد، مغز بادام شیرین و مغز پستهی خام از هرکدام 200 گرم را نرم بکوبید و همه را با یک کیلو عسل مخلوط کنید و هر روز صبح، ظهر و شب هر بار یک قاشق شربت خوری میل کنید.
تحریکات عصبی
برای درمان تحریکات عصبی باید جند بیداستر، ثعلب، مخمر جو، دانههای اسفند، اسپرزه، بسفایج، افتیمون شامی، مغز ناخنک، انیسون، انقوزه، آویشن شیرازی، بابونهی شیرازی، بادآورد، گل بنفشه، پودینه، رازیانه، جاوشیر خشک، شحم حنظل، گل خطمی سفید، زعفران، شوید خشک، شنبلیلهی خشک، فلفل سیاه، قسط شیرین، تخم کاسنی، کنجد، بومادران، نخود، میعه سایله و مصطکی رومی را به نسبت مساوی مخلوط و نرم بسایید. هر صبح و عصر هر بار یک قاشق شربت خوری از آن را در دهان بریزید و با آب یا آب میوه میل فرمایید.
ضعف اعصاب یا نوراسنتی
به منظور برطرف کردن ضعف اعصاب، 15 تا 20 گرم برگ یا شاخهی گلدار مریم گلی را در یک لیتر آب جوش 10 دقیقه دم کرده، بعد آب آن را با عسل شیرین کرده، پس از هر غذا یک فنجان بنوشید.
* سیب سرخ رنده شده را با عسل شیرین کنید و بخورید.
* شصت گرم ریوند چینی را نرم بسایید و در یک لیتر آب انگور سیاه بریزید و 40 گرم دارچین ساییده شده به آن اضافه کنید و به مدت 8 روز داخل یخچال بگذارید، قبل از هر غذا یک استکان بنوشید.
* پنجاه گرم گل و برگ و ساقهی ریحان را در یک لیتر آب جوش 12 دقیقه دم و صاف کنید، سپس آب آن را با شکر یا عسل شیرین کرده، بعد از هر غذا یک استکان بنوشید:
ضمناً از این خوراکیها پرهیز کنید:
سیب ترش، سرکه و سماق. در ضمن از خوراکیهایی که ضد ضعف اعصاب است بیشتر استفاده کنید، مانند: انگور فراوان، سیب درختی شیرین و قرمز با پوست، آلو، آلوچه، آب هویج، بادام پوست کنده، کشمش، روزی یک عدد فندق تلخ، پیاز، برگ کلم، نعناع سبز، عسل، شیرین بیان.
سستی اعصاب
برای رفع سستی اعصاب:
جوهر سیاه دانه را بر کمر بمالید.
سنگینی اعصاب
برای رفع سنگینی اعصاب، یک قسمت آب پرتقال و یک قسمت آب نارنج را با 8 قسمت آب مخلوط کنید و در هر لیتر آن 30 گرم قند حل کنید و هر روز شش تا هشت لیوان بخورید.
ضمناً از این خوراکیها پرهیز کنید:
سماق، سرکه، آب جو، چای، قهوه، سوپ، گوشت قرمز، آب گوشت، دخانیات، مواد مخدر، الکل، هم چنین از نور شدید، تاریکی شدید، سرمای شدید، گرمای شدید، پرخوری شدید، گرسنگی شدید، صداهای بلند، عصبانیت، حسادت.
خستگیهای عصبی
برای رفع خستگیهای عصبی، یک قاشق سوپ خوری گل بابونهی خشک را در یک لیوان آب جوش بریزید و پس از 1 ساعت ماندن، آب آن را صاف و شیرین کنید و بنوشید.
* شصت گرم ریوند چینی را بسایید و در یک لیتر شراب قرمز بریزید. 40 گرم دارچین کوبیده به آن اضافه کنید تا به مدت 8 روز بماند. هر روز صبح، ظهر و شب قبل از غذا یک فنجان بنوشید.
* هر روز صبح ناشتا، یک مشت شاهی تازه و یک مشت اسفناج تازه را بکوبید و آب آن را با فشار بگیرید و بنوشید.
* بعد از هر غذا یک قاشق قهوه خوری تخم گشنیز را در یک فنجان آب جوش، 10 دقیقه دم کنید و بنوشید.
* هر بار پس از غذا یک تا سه قطره اسانس گشنیز را روی حبه قندی بچکانید و بخورید.
حملههای عصبی
برای رفع حملههای عصبی میتوانید دو تکه پیاز را جلوی دو سوراخ بینی گرفته و چند نفس عمیق بکشید.
* سی گرم گل و برگ سیب زمینی را در آب بجوشانید و آب آن را بنوشید.
ضمناً از خوردن این خوراکیها پرهیز کنید:
چای، قهوه، سرکه، سوپ، آب گوشت، سماق، دخانیات، هم چنین پرهیز کنید از پرخوری زیاد، گرسنگی شدید، نور شدید، تاریکی شدید، سروصدا، عصبانیت.
درد اعصاب یا نورالرژی
اگر مبتلا به درد اعصاب شدهاید لازم است از خوردن چای، قهوه، سرکه، الکل، آب جو، دخانیات، سکنجبین، سماق، سوپ، آب گوشت و هم چنین از پرخوری، گرسنگی شدید، سرمای شدید، گرمای شدید، سروصدا و عصبانیت پرهیز کنید. در ضمن از خوراکیهایی که درد را تسکین میدهد مانند: بیدمشک، ترب سیاه، ترخون، آب جوشاندهی لیمو، آب جوشاندهی سنبل الطیب، آب جوشاندهی گل گاوزبان زیاد استفاده کنید.
برای تسکین درد اعصاب به عنوان درمان، یک قاشق سوپ خوری گل خشک بابونه را در یک لیوان آب جوش به مدت 1 ساعت دم کنید و پس از آن شیرهاش را بکشید، شیرین کنید و بنوشید.
* پانزده تا سی گرم بذر رازیانه را نرم بکوبید و در یک لیتر آب 1 دقیقه بجوشانید و 10 دقیقه آن را دم کنید، سپس آب آن را با عسل شیرین و بعد از هر غذا یک فنجان بنوشید.
* آب دم کردهی برگ سوسنبر را بخورید.
* شصت گرم ریشهی خشک سنبل الطیب را در یک لیتر آب، 12 ساعت بخیسانید بعد آب آن را صاف و با عسل شیرین کرده و هر شب موقع خواب یک تا دو فنجان از آن را بنوشید.
* سی گرم برگ بو را در یک لیتر آب جوش 12 دقیقه دم کنید، بعد صاف کرده، سپس آب آن را با عسل شیرین و بعد از هر غذا یک فنجان بنوشید.
* مقداری آب دم کردهی پونهی کوهی را در آب وان حمام بریزید و در آن دراز بکشید و بدن را ماساژ دهید.
* جعفری خشک کوبیده را در شیر بریزید و با آن محل درد را ماساژ دهید.
* جعفری خرد شده را در شیشهای بریزید و مقداری الکل نود درجه به آن اضافه کنید و نگه دارید. موقع درد آن را روی محل درد ماساژ دهید.
* خردل ساییده شده را با آرد گندم به صورت پماد بسازید و بر موضع ضماد کنید.
* آب جوشاندهی برگ بیدمشک را بخورید و برگ سبز گردو را به عنوان ضماد بر موضع بمالید.
* اطوی داغ را روی برگ کلم بگذارید و کلم گرم شده را بر جای درد بگذارید.
* با شام شب کاهو بخورید و یا چند برگ کاهو را در یک لیتر آب بجوشانید و آبش را مصرف کنید.
* سی گرم ترخون را در یک لیتر آب جوش دم کنید و آب آن را بعد از غذا بنوشید.
* پوست سبز گردوی تازه را بکوبید و بر محلهای درد ضماد کنید.
درد اعصاب صورت
برای تسکین درد اعصاب صورت، 50 گرم گل بیدمشک را در یک لیتر آب خیلی جوش، 12 دقیقه دم کنید و قبل از هر غذا یک استکان شیرین کنید و بنوشید.
* پنجاه گرم برگ یا پوست درختچهی بیدمشک را در یک لیتر آب 2 دقیقه بجوشانید و 10 دقیقه هم دم کنید، آب صاف کردهی آن را با عسل شیرین سازید و قبل از هر غذا یک فنجان بنوشید.
* پنجاه گرم ورون خشک را در یک لیتر آب سرد، یک تا 2 ساعت بخیسانید، چند دقیقه نیز بجوشانید و 15 دقیقه دم کنید، سپس صاف کرده و روزی چند بار روی محل درد به صورت نیم گرم، کمپرس کنید.
* برگ کلم را در شیر بپزید و روی محل درد ضماد کنید.
تشنجات عصبی
اگر مبتلا به تشنج عصبی شدهاید باید از خوردن چای، قهوه، سرکه، الکل، آبجو، دخانیات، سکنجبین، سماق، سوپ و آب گوشت پرهیز کنید. و از خوراکیهایی که برای رفع تشنجات عصبی مفید هستند، بیشتر استفاده کنید، مانند: آب پرتقال، آب نارنج، شبدر، نعناع سبز.
برای رفع تشنجات عصبی 20 تا 30 گرم گل خشک تیول را در یک لیتر آب جوش 10 دقیقه دم کرده و صاف کنید. آب آن را با عسل شیرین سازید و روزانه سه فنجان به نوبت بخورید.
* سی گرم ریشهی گل پامچال را در یک لیتر آب 15 دقیقه بجوشانید و آب آن را در طول روز به مرور بخورید.
* پانزده تا سی گرم دانههای رازیانه را بسایید و در یک لیتر آب سرد یک دقیقه بجوشانید و 10 دقیقه آن را دم کنید، سپس صاف کرده آب آن را با عسل شیرین سازید و بعد از هر غذا یک فنجان بنوشید.
* چهل گرم میوهی اَقطی را در نیم لیتر آب یا شیر گرم بپزید و پس از 10 دقیقه جوشیدن، 10 دقیقه دم کنید و آن آب یا شیر را روزی سه فنجان به نوبت در طول روز بنوشید.
* یکصد گرم برگ گلابی را در یک لیتر آب چند دقیقه بجوشانید و 20 دقیقه دم کنید بعد صاف کرده و یک عدد گلابی را با پوست ریز کرده و داخل آن بریزید و روزی یک فنجان آب آن را بنوشید.
* آب جوشاندهی هویج و آب پیاز و آب لیمو را مخلوط کرده و بخورید.
* چهل روز به جای صبحانه انگور فراوان بخورید و تا ظهر هیچ چیز دیگری نخورید.
* 2 عدد برگ سوسنبر تازه را در یک فنجان آب جوش دم کنید، بعد صاف و آب آن را با عسل شیرین کنید و بنوشید.
* سی گرم گل و برگ سیب زمینی را در یک لیتر آب بجوشانید و پس از صاف کردن آب آن را بنوشید.
* اسانس گشنیز را روزی سه تا چهار مرتبه، هر بار یک تا سه قطره روی یک حبه قند بچکانید و پس از هر غذا میل کنید.
منبع مقاله :
حاجی شریفی، احمد، (1395)، دائرةالمعارف گیاه درمانی ایران، تهران: انتشارات حافظ نوین، چاپ پانزدهم.