سحر عشق

فرصتی برای بازگشت به سوی خدا
 

فانتهزوا فرص الخیر (1) فرصت ها را نیک غنیمت شمارید. خوشا آنان که چون ما در غفلت ایام غرق نگشته اندو ارزش فرصت ها و لحظه های ناب عبادت را می دانند. آنان که ذکر و دعای سحری را توشه ای برای آخرت خویش برگزیده اند و خلوت سکوت شب را با نجوای با محبوب آذین کرده اند. هم آنان که قرآن در وصف شان، استغفار سحرگاهی شان را مایه فخرشان می داند «والمستغفرین بالاسحار» و پاداش این بیداری و هشیاری سحرشان را بخشش گناهان و همنشینی با انبیا و اولیا می داند.
چه مبارک سحری بود و چه فرخنده شبی آن شب قدر که این تازه براتم دادند به واقع باید بگوییم سحر، شاه بیت زمان است و آن همه تاکید قرآنی روایی و اخلاقی همه حکایت گر اهمیت و جایگاه و ویژه این لحظات در بین ساعت زمان دارد.
اهل لغت سحر را پوشیده و پنهان معنا کرده اند و در بیان این نامگذاری گفته اند: چون در آن ساعات آخر شب پوشیدگی و تاریکی خاصی بر همه چیز حکومت می کند، آن دقایق را سحر می نامند. از همین رو، کار جادوگران و ساحران هم که رازش از دیگران مخفی است را سحر می گویند. (3)
اهل لغت چه زیبانام گذارده اند برآن دقایق (سحر) پوشیده و تاریک، اما چه بد سلیقگی به خرج داده اند در بیان علت این نامگذاری؟! سحر کجا و تاریکی لحظه کجا؟
برقی از منزل لیلی بدرخشید سحر
وه که با خرمن مجنون دل افکار چه کرد
سحر، به ظاهر تاریک و پوشیده اما در حقیقت روشن و آشکار و چه بسیار رازها که در دل شب و مناجات سحری نهفته است و ما از آن غافلیم.
کاش ما نیز چشم لیلی بین داشتیم و چو مجنون در سحر، غرق نور و روشنایی می شدیم.
کاش ما نیز از سر کوری بد سلیقگی آن ناب ترین دقایق را تاریک نمی دانستیم و کاش...
از کاش تا غرق نور شدن قدمی بیش فاصله نیست، لحظه ها را دریاب؛ سحر ماه مبارک در رحمت باز است، کوله ات را بربند، کفش ها را پا کن، یا علی گو و چون مجنون، عازم منزل لیلی شو، باور داشته باش باور، اگرت خبری هست به عالم به مناجات سحری خواهی دانست.
لحظه ها را اگر تفاوتی نبود در این گذر دقایق، سحر رنگ و بوی عشق نداشت، نبی اکرم (ص) به فضل نمی فرموند: ای فضل چون خواسته و حاجتی مهم داری آن را در وقت سحر از خداوند بخواه؛ «یا فضل ان افضل ما دعوتم الله بالاسحار.» (4) و یا با تاکید به مومنین نمی فرمودند: خواسته های خود را در زمان استجابت دعا طلب کنید و آن هنگام سحر است. «اخره الی السحر ثم دعا» (5)
امام صادق می فرمایند: ان الله عزوجل یحب من عباده المومنین کل دعاء فعلیکم بالدعاء فی السحر الی طلوع الشمس، فانها ساعته تفتح فیها ابواب السما و تقسم فیها الارزاق و تقضی فیها الحوائج العظام خدای عزوجل از میان بندگان مومنش آن بنده ای را دوست دارد که بسیار دعا کند؛ پس بر شما باد به دعا کردن هنگام سحر تا طلوع خورشید، زیرا آن هنگامی است که درهای آسمان باز می گردد و روزی ها در آن تقسیم می شود و حاجت های بزرگ برآورده می شود.
فاصبر علی ما یقولون و سبح بحمد ربک قبل طلوع الشمس (6) ای رسول ما در برابر گفته های مشرکین صبر داشته باش و برای آرامش و تسلای خاطرت در وقت سحرگاهان با ما به مناجات و سخن بنشین. سهل ابن زیاد می گوید: از امام صادق (ع) سوال کردم آیا حضرت یعقوب از زنده بودن فرزندش یوسف خبر داشت که بعد ازگذشت سال های بسیار به پسرانش گفت: به دنبال یوسف بروید و از رحمت خدا نا امید نباشید؛ «اذهبو فتحسسوا من یوسف و اخیه لا تیاسوا من روح الله.»
امام در پاسخم فرموند: انه دعا السحر و سال الله ان یهبط علیه ملک الموت فهبط علیه.
یعقوب نبی در سحر گاهان دست به دعا برداشت و از خداوند خواست که ملک الموت نزد او پایین آید و چنین هم شد و چون ملک الموت به نزدش آمد، یعقوب از او در مورد ارواح قبض شده سوال کرد «اخبرنی عن الارواح التی تقبضها». پس ملک الموت در پاسخش گفت: یوسف زنده است و روحش در قبض شدگان نیست. (8)
قدر مجموعه گل مرخ سحر داند و بس
که نه هر کو ورقی خواند معانی دانست
رسول اکرم (ص)می فرمایند: اگر شخص خوابیده بداند که چه ثوابی بزرگ به خاطر غفلت از عبادت سحری از او فوت شده و چه اجری را از دست داده، همانا گریه اش طولانی خواهد شد و حسرتش جانکاه.
آری،اگر طلب یافتن محبوب است و خبر از منزل یار، پرسشگری و نیازت را به سحرگاهان بسپار، چرا که خداو فرستادگانش که خلافی و دروغی در کلامشان نیست وعده استجابتت را در این زمان داده اند.
خداوند در قرآن شخصیتی را معرفی می کند، که دغدغه اش خیر خواهی است برای انسانیت و از میان مجموعه خوبی ها و محاسن او، به موعظه گری ها و نصایحش اشاره می کند: «و اذ قال لقمان لابنه و هو یعظه». (9) نصایح و گفته هایی که جرات می توان گفت بعد از کلام انبیا، راه گشاترین بیانات است. نصایحی که با بیانی شیوا و ملفوف به کنایات و استعارات بر جان و دل آدمی می نشیند و کلیدی می شود برای گشودن درهای بسته در زندگی: «یا بنی لا یکن الدیک اکیس منک و اکثر محافظة علی الصلوات الا تراه عند کل صلاة یؤذن لها و بالاسحار یعلن بصوته و انت نائم» (10) ای فرزندم نکند که خروس، گوی زیرکی و هوشیاری را از تو برباید و چون سحر شود او به مناجات و گفت وگو باشد و آواز سر دهد و تو در خواب، خفته.
«و ذکر الله شجر و مدر و بالاسحار فان الله تعالی ذاکر من ذکره و شاکر من شکره» خدا را همیشه به یاد داشته باش و از ذکر و تسبیح او لحظه ای غافل مباش، چه آن هنگام که در باغستان و در تفریحی و چه آن هنگام که در شهر و در مکان زندگی. پس چون هنگام سحر شود فرصت را دریاب برای مناجات با خدا. چرا که خداوند یاد می کند یادکنندگانش را و سپاس می گوید شاکران و ستایشگرانش را.
و اگر این سخنان و گوشه چینی ها هنوز هم اطمینان قلبی ات را برای عبادت سحری جزم نکرده و هنوز هم سنگینی خواب، پلک های چشمانت را می رباید، نظاره و دقت به تقسیم بندی انسان ها توسط پیامبر رحمت (ص)، دلت را گرم و عزمت را جزم خواهد کرد و ترک بستر و رهایی از خواب برایت سهل خواهد شد:
«ابن عباس ثلاثة یستغفر لهم السماوات. الارض و الملائکة و اللیل و النهار العماء و المتعامون و الا سخیاء و ثلاثة لا تمسهم النار المراة المطیعة لزوجها و الواد البار لواالدیه و السخی خلقه و ثلاثة معصومون من ابلیس و جنوده الذاکرون لله و الباکون من خشیة الله و المستغفرون بالاسحار»
ابن عباس! سه گروهند که آسمان ها و زمین، فرشتگان و شب روز برایشان طلب بخشش و رحمت می کنند؛ دانشمندان و دانش آموزان و بخشندگان گشاده دست.
و سه گروهند که از آتش جهنم دورند؛ همسرانی که کانون گرم برای خانواده می گسترانند، فرزندانی که اطاعت و حرف شنوی از والدین خویش دارند و خوش رویانی که دست گیری شان از مردم با تبسم و خنده رویی است.
و اما سه گروهند که جایگاهی بس والاتر دارند و شیطان را بر آنها تسلطی نیست و آنان از کید و مکر شیطان در امانند؛ ذکر کنندگان خدا، گریه کنندگان از خشیت خدا و استغفار کنندگان در سحرها.
با نگاه به سیره و کردار معصومین (ع) به این نتیجه می رسیم که نه تنها خواسته های معنوی و اخروی کلیدش در وقت سحرگاهان است بلکه در خواست های دنیایی نیز زمان استجابت شان هنگام سحر است.

پاداش مناجات کنندگان سحر
 

در مورد پاداش مناجات کنندگان در وقت سحر گاهی داریم که مردی از مردان خدا می گوید: در عالم حقیقت دیدم که در کنار نهری که عطر از آن جاری و در اطراف آن نهر، درختانی از لؤلؤ و نیستانی از طلا بود، ناگاه کنیزانی آرایش کرده که لباس هایی از حریر و ابریشم بهشتی پوشیده بودند به پیش آمدند. گویا که صورتشان ماه شب چهارده بود و زیر لب «سبحان المسبح بکل لسان سبحانه سبحان الموجود فی کل مکان» می خواندند.
به آنها گفتم: شما چه کار کرده اید؟ پس این شعر را گفتند:
ذرانا اله الناس رب محمد
لقوم علی الطراف باللیل قوم
یناجون رب العالمین الههم
وتسری همول القوم و الناس نوم
آفریده است ما را خدای محمد برای کسانی که شب زنده داری می کنند. آنان که در دل شب پروردگارشان را نیایش و مناجات می کنند و اشک هایشان جاری است و حال آنکه مردم در خواب ناز فرو رفته اند.
پس گفتم: خوشا به حال این گروه از مردم. (11)

در های باز
 

از میان تمام سحر ها، مقدس ترین و ارزشمندترین سحرها، سحر ماه مبارک رمضان است و این نکته را در کلام اهل بیت (ع) بسیار میبینیم.
رسول اکرم (ص) می فرمایند: از اولین شب ماه رمضان تا آخرین شبش درهای آسمان باز و دعا در آن پذیرفته است. پس، از دعا سحرگاهی این ماه غافل مباشید. (12)
و مولای متقیان می فرمایند: «علیکم فی شهر رمضان بکثره... الاستغفار و الدعاء فاما الدعاء فیدفع به عنکم البلاء و اما الاستغفار فیمحی ذنوبکم.» (13) در ماه رمضان طلب آمرزش و دعای فراوان داشته باشید، چرا که به وسیله دعا، بلا از شما برطرف می شود و با استغفار گناهانتان از بین می رود.

پی نوشت ها :
 

1- نهج البلاغه، حکمت21
2- آل عمران، آیه 17
3- لسان العرب، ج4، ص348
4- بحار النوار، ج72،ص374
5- النور المبین، ص 316
6- سوره مبارکه ق، آیه 39؛ سوره مبارکه طه، آیه 120
7- سوره مبارکه یوسف، آیه 87
8- بحار النوار، ج56، ص255
9- سوره مبارکه لقمان، آیه 13
10- ارشاد القلوب الی الصواب، ج 1، ص 72
11- ارشاد القلوب، ترجمه رضایی، ج 1، ص 220
12- پیام پیامبر، ترجمه فارسی، ص 101
13- الحکیم الزهراه ترجمه انصاری، ص3060
 

منبع: ماهنامه فرهنگی همشهری آیه- شماره 4