عوامل ایجاد بیماری ژیاردیازیس چیست؟
ژیاردیازیس و یا لامبلیازیس یک نوع بیماری اسهالی است که توسط انگل یک تک یاخته ای به نام ژیاردیا لامبلیا ایجاد می شود. هنگامیکه فرد یا حیوان( مانند گربه، سگ و گاو و........) به این انگل آلوده می شود، این تک یاخته در روده آنها زندگی می کند و از طریق مدفوع منتقل می شود. البته گاهی اوقات این انگل می تواند خارج از بدن چند هفته تا چند ماه زنده بماند. ژیاردیا در سراسر جهان انتشار دارد. در این مقاله بطور کامل به بررسی و معرفی این تک یاخته می پردازیم.
تاریخچه و انتشار جغرافیائی بیماری ژیاردیا لامبلیا
ژیاردیا لامبلیا را اولین بار وان لیون هوک (Van leeuwen hoek) در سال 1681 در نمونه مدفوع اسهالی خودش با میکروسکوپ ساده ای که ساخته بود، مشاهده کرد. در سال 1859 لامبل (Lambel) آنرا توصیف و سرکوموناس اینستینالیس نامید و بعد از او Stiles در سال1915 نام این تک یاخته را ژیاریا لامبلیا گذاشت. این تک یاخته انتشار جهانی داشته بخصوص در مناطق گرمسیر شایع تر از مناطق سردسیر است. در بین کودکان با گروه 4 تا 11 سال شایع تر بوده و با توجه به مطالعات مختلف، میانگین در صدآلودگی به این تک یاخته در ایران حدود 16 درصد می باشد.
شکل شناسی و چرخه زندگی بیماری ژیاردیا
کیستها و ترفوزوئیت ژیاردیا لامبلیا
در چرخه زندگی ژیاردیا، دو مرحله تروفوزوئیت و کیست وجود دارد. تروفوزوئیت تقریباً گلابی شکل می باشد و تکثیر تروفوزوئیت از طریق تقسیم دو تائی است. ژیاردیا لامبلیا در دستگاه گوارش انسان روی کریپت های سطح دئودنوم روده باریک ساکن شده و به کمک دیسک مکنده خود به سلولهای اپیتلیوم روده باریک متصل می شود. معمولاً زمانی که تروفوزوئیت به داخل کولن هدایت می شود دیواره ای شفاف، ضخیم و مقاوم اطراف تک یاخته را پوشانده و آنها را به کیست تبدیل می کند. در این حالت تاژکها به شکل کلاف پیچیده مو مانندی در می آیند و سیتوپلاسم نیز متراکم تر به نظر می رسد، این مرحله را آنکیسته شدن می نامند.
کیستها معمولاً بیضی یا تخم مرغی شکل بوده و گاهی نیز ممکن است بفرم کروی مشاهده شوند. فرم کیستی کوچکتر از فرم تروفوزوئیتی است. کیست ها در ابتدا دو هسته دارند و زمانیکه می رسند دارای چهار هسته (فرم عفونی) می باشند. وقتی کیست رسیده از طریق مدفوعی- دهانی، با آب مواد غذائی آلوده خورده می شود در بخش دئودنوم روده باریک دیواره آنها از بین رفته و از هرکیست دو تروفوزوئیت مشابه خارج می شوند. در یک نمونه مدفوع اندازه های مختلفی از کیستها ممکن است مشاهده گردد. در چرخه تکاملی فرم تروفوزوئیتی می تواند به فرم کیستی تبدیل شود و از طریق مدفوع فرم های کیستی دفع می شوند و ایجاد عفونت می کنند.
بیماریزائی و علائم بالینی
به بیماری که توسط این انگل بوجود می آید، ژیاردیازیس می گویند. علائم بیماری در حدود 30 % تا 40 % افراد آلوده دیده می شود. در بعضی از بیماران علیرغم حضور هزاران انگل در کریپ های مخاط روده باریک علائم مشخصی مشاهده نمی شود. ژیاردیا لامبلیا به بافتهای مخاط روده حمله نمی کند بلکه از ترشحات مخاط خصوصاً کربوهیدراتهای محلول تغذیه می کند. دیسک مکنده ژیاردیا لبه های عضلانی و ضخیم دارد و پس از چسبیدن به اپی تلیوم روده با انقباض خود خلاء ایجاد نموده و پرزهای سلولهای اپی تلیوم را به داخل فضای دیسک می کشد.
با اتصال تک یاخته پوشش فیزیکی روی سطح اپی تلیوم روده باریک ایجاد شده و سطح جذب چربیها و ویتامینهای محلول در چربی کاهش یافته و با مدفوع دفع می شوند. همچنین تک یاخته برای بدست آوردن کربوهیدراتهای محلول با سلولهای مخاط روده رقابت تغذیه ای می کند. ترشح توکسین توسط ژیاردیا از مکانیزمهای دیگر بیماری محسوب می شود.فرم های تروفوزوئیتی در افرادی که اسهال شدید دارند، دفع می شود و افرادی که مدفوع عادی دارند، فرم های کیستی دفع می کنند. در اشخاصی که مشکلات معده و گوارشی دارند و قوام مدفوع کمتر است، هم فرم کیستی و هم فرم تروفوزوئیتی در مدفوع مشاهده می شود.
عوامل موثر در بروز یا تشدید علائم حاصل از ژیاردیا:
1- با کاهش اسید معده شرایط برای رشد و تکثیر این تک یاخته فراهم میشود.
2- برای آلوده شدن، خوردن 10 کیست کافی است. هر چه تعداد کیست خورده شده بیشتر باشد احتمال بروز علائم نیز بیشتر میشود.
3- افرادی که ایمنی سالمی دارند میتوانند تا حدی از تکثیر این انگل جلوگیری کنند ولی در افرادیکه دارای نقص ایمنی هستند(کمبود در IgA) باعث اسهال آبکی شدید و مرگ میشود.
4- سو تغذیه و تضعیف بدن باعث ظاهر شدن علائم شدید میشود)البته خود ژیاردیا میتواند باعث ظهور سوتغذیه شود.(
6- در افرادیکه گروه خونی آنها Aمی باشد، نسبت به ژیاردیا حساس ترند زیرا آنتی ژن های گروه خونی این افراد شباهت به آنتی ژن های انگل دارند و انگل سیستم ایمنی میزبان را منحرف میکند.
5- سویه انگل برای مثال انگل نواحی مختلف از نظر قدرت تهاجم با هم متفاوتند.
علائم ژیاردیازیس در انسان به سه شکل بروز می کند.
گروه اول بیش از 70% افراد مبتلا بوده و علامت خاصی ندارند. یکسری از این گروه شامل افراد مخصوص مناطق بومی انگل بوده، افرادی هستند که نسبت به انگل مقاومت پیدا می کنند و سری دیگر، افرادی که به آن منطقه مسافرت میکنند، علائم بیماری در آنها مشاهده می شود( به این علت به اسهال ژیاردیایی اسهال مسافرتی هم میگویند).
2- درگروه دوم علائم حاد بیماری مانند دردهای کرامپی شکم، نفخ، آروغ زدن، احساس گاز در شکم، بی اشتهائی، تهوع گاهی همراه با استفراغ، ضعف عمومی و اسهال مشاهده می شود. افزایش چربی در مدفوع این افراد جلب توجه می کند. علائم در برخی افراد ممکن است پس از چند هفته برطرف شوند و در برخی، علائم به رغم عدم مشاهده تک یاخته در مدفوع تا مدتها باقی بماند.
3- در گروه سوم علائمی مانند اسهال شدید همراه با دفع چربی، مدفوع بریده بریده، کف آلود با رنگ روشن، متعفن و با بوی تخم مرغ گندیده ، کاهش وزن، بی اشتهائی و سوء جذب مشاهده می شود.
در ژیاردیازیس مزمن گاهی انگل به مجرای صفراوی حمله میکند و باعث تورم این مجاری می گردد و می تواند با ایجاد کله سیستیت و یرقان ارتباط داشته باشد. آلودگی با ژیاردیا در تمام سنین امکان پذیر است. علائم بیماری در اطفال شدیدتر ظاهر می شود و در آنها جلوی رشد را می گیرد و سبب کندی رشد می شود. اسهال چرب از خصوصیات بارز این تک یاخته است .
تشخیص بیماری ژیاردیازیس
تشخیص ژیاردیا، آزمایش مدفوع و بررسی میکروسکوپی آن می باشد. اگر مشکوک به بیماری هستیم به یکبار آزمایش دادن بسنده نمی کنیم و باید آزمایش را دوباره تکرار کنیم )هر یک روز در میان و با سه بار تکرار(. در اسهال باکتریایی چرک و موکوس و خون در مدفوع معمولاً دیده می شود ولی در اسهال ژیاردیائی مشاهده نمی گردد.
درمان دارویی
داروی انتخابی آن مثل سایر تک یاخته های روده، مترونیدازول است. در کودکان توصیه میشود از شربت فورازولیدون (به علت طعم خوش آن) استفاده شود. آلبندازول داروی دیگری است که در انگل های کرمی مورد استفاده است. کنیاکرین داروی ضد مالاریا است ولی در مواقعی که شخص مقاومت دارویی به ژیاردیا پیدا میکند، استفاده می گردد. در خانم های حامله از پارامومایسین استفاده می شود.
راه های انتقال بیماری ژیاردیازیس
از طریق مستقیم در افرادی که فرم کیستی دفع می کنند، خود و دیگران را آلوده می گردانند.
2- از طریق آب و مواد غذایی
3- از طریق حشرات
پیشگیری از بیماری ژیاردیازیس
-
ناقلین شاغل را باید از شغلهای که در ارتباط با تهیه مواد غذائی است دور کرد و همراه با دستورالعمل بهداشتی برای آنها عفونتشان را درمان نمود.
-
بهداشت مؤثر محیط برای جلوگیری از آلودگی آب و غذا لازم وضروری است.
-
باید روشهای بهداشتی جمع آوری زباله و فاضلاب (عدم ورود آن به آب آشامیدنی) برقرار گردد و مدفوعی که بعنوان کود حیوانی مصرف می شود بمدت مناسبی در جای بخصوصی نگهداری شود.
-
در مناطقی که آب آشامیدنی در دسترس نیست باید دقت زیادی در مصرف آب صورت گیرد. آب های مشکوک به آلودگی جوشیده شود و افراد آلوده و ناقل باید تحت درمان قرار گیرند. استفاده از لوله کشی تصفیه آّب اهمیت بسزائی دارد چون کلر زدن در تمام موارد مؤثر نیست.
-
حشرات را میتوان با حشره کش ها کنترل کرد.
-
غذا را باید از تماس با گرد و غبار دور نمود. سبزیجات مناطقی را که کود حیوانی استفاده می کنند باید در آب محتوی ماده ضد عفونی کننده شستشو داد.
-
روشهای دوری از عفونت را به عموم آموزش داد.
