با توجه به این که ملائکه بُعد زمانی و مکانی ندارند، نزول آنها در شب قدر ـ که زمان معینی است ـ چگونه تصور می شود؟
واژگان، برای ذات معانی وضع شده اند؛ نه معانی خاص با ویژگی های خاص. «نزول» به معنای فرود آمدن چیزی از بالا به پایین است؛ چه آن چیز از حیث مادی بالا باشد (مثل نزول باران) یا از جهت معنوی بالا باشد (مثل نزول فرشتگان) و یا به صورت طبیعی بالا باشد.1 در مورد قرآن نیز نزول و مشتقات آن بارها به کار رفته است. در این موارد نیز روشن است که قرآن، از مکانی در بالا به زمین فرود نیامده، بلکه حقیقت قرآن است که به عالم طبیعت نازل شده است و این همان نزول معنوی است که از جانب خداوند حکیم بر قلب پیامبر صلی الله علیه وآله فرود آمده است.
اما فرشتگان، موجوداتی مجرد هستند و مناسبتی با زمان و مکان ندارند و آن سعه و گستره وجودی انسان کامل و ولی الله الاعظم است که آنها را به پایین می کشاند. شب قدر، دارای مراتب و مظاهر بسیاری است و آن چه ما در عالم طبیعت شب قدر می دانیم، نشانه و تصویر عوالم بالاست و در عالم طبیعت نیز شب قدر، به حسب افق های شهرها متعدد است؛ اما حقیقت آن که بر قلب انسان کامل واقع می شود، یکی بیش نیست و فرشتگان بر قلب انسان کامل فرود می آیند و این فرودی معنوی است؛ نه مادی تا با زمانی معین تطبیق داده شود.
از این گذشته، فرشتگان موجوداتی مجردند و می توانند ـ با اجازه الهی ـ تمثل پیدا کنند و به لباس طبیعت درآیند و در زمان و مکان وارد شوند؛ چنان که فرشته روح بر حضرت مریم تمثل پیدا کرد. بنابراین، ورود و حضور فرشتگان در عالم طبیعت و در شب قدر، امکان پذیر است و از این بالاتر، قرآن تأکید دارد که فرشتگان بر موءمنان ثابت قدم، نازل می شوند و آنان را بشارت می دهند2 و این منافاتی با مجرد بودن آنها ندارد.
پی نوشت
1. حسن مصطفوی، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، ج 12، ص 87 ـ 89.
2. فصلت (41) آیه 30.