معرفی پرکاربرد ترین ابزارهای دندانپزشکی و نقش آن ها در درمان

درمان دندان نیازمند ابزارهای مختلفی است که هر کدام کاربرد ویژه ای دارند. شناخت پرکاربردترین تجهیزات دندانپزشکی و روش درست کار با آن ها، برای انجام یک درمان اصولی و باکیفیت ضروری می باشد. از طرف دیگر، وقتی بیمار با ابزارهای مختلف آشنا باشد و بداند هر وسیله چه کاری انجام می دهد، کمتر می ترسد و بیشتر با دندانپزشک همکاری می کند.
همچنین شناخت این تجهیزات برای افرادی که به دنبال آماده کردن چک لیست وسایل دندانپزشکی هستند نیز ضروری می باشد. به همین دلیل تصمیم گرفتیم در این مطلب، مهم ترین ابزارهای دندانپزشکی را معرفی کرده و نقش آن ها در مراحل مختلف درمان را بررسی کنیم.

ابزارهای معاینه و تشخیص

ابزارهای معاینه و تشخیص، پرکاربردترین لوازم دندانپزشکی هستند که برای بررسی دقیق دهان، دندان ها و لثه ها به کار می روند. دندانپزشک با کمک این ابزارها می تواند مشکلی که وجود دارد را به درستی تشخیص دهد و در ادامه برای درمان اقدام نماید.
در ذیل به طور کامل تجهیزات معاینه را معرفی می کنیم:

1. آینه دندانپزشکی (Dental Mirror)

آینه دندانپزشکی یک ابزار کوچک اما بسیار مهم می باشد که در واقع از یک دسته و یک آینه کوچک در انتهای آن تشکیل شده است. با کمک این آینه می توان نقاط پنهان و پشت دندان ها را به راحتی مشاهده کرد و هرگونه مشکل مانند پوسیدگی یا شکستگی را تشخیص داد.

2. کاوشگر / پروب (Explorer / Probe)

کاوشگر یا پروب، یک ابزار نوک تیز و قلاب مانند است که برای معاینه دقیق تر دندان ها استفاده می شود. دندانپزشک با این وسیله، پوسیدگی ها، نقاط ضعیف مینای دندان، رسوبات سخت دندانی و جرم های زیر لثه را بررسی می کند. در واقع با کشیدن ملایم نوک آن روی شیارها و فرورفتگی های دندان، هرگونه نرم شدگی یا گیرکردن را که نشانه پوسیدگی است، میتوان شناسایی کرد.

3. پنس و ابزارهای دستی کوچک (Tweezers / Cotton Pliers)

یکی از تجهیزات پرکاربرد دندانپزشکی که وجود آن برای رعایت بهداشت ضروری است، پنس و ابزارهای دستی کوچک می باشد. این ابزار برای جابه جایی مواد کوچکی مانند پنبه و گاز استریل در دهان بیمار به کار می رود و دندانپزشک با کمک آن می تواند بدون تماس مستقیم دست هایش با دهان، این اجسام را با ظرافت بردارد و در جای دقیق قرار دهد. در نتیجه می توان گفت پنس هم دقت کار را افزایش می دهد و هم از انتقال آلودگی جلوگیری می کند.

ابزارهای ترمیمی و پرکردن دندان

پس از تشخیص مشکل به کمک ابزار معاینه و تشخیص، نوبت به ترمیم و بازسازی دندان ها می رسد. دندانپزشک در این مرحله با تجهیزات پرکاربرد دندانپزشکی، قسمت های خراب و پوسیده را می تراشد و پاک می کند. سپس جای خالی را تمیز و آماده می کند تا در نهایت آن را با مواد مخصوص پر کرده و دندان را به حالت اولش برگرداند.
برای انجام این کارها ابزارهای زیر لازم است:

1. هندپیس و توربیند (Handpiece / Air-Turbine)

هندپیس و توربین، جزو پر استفاده ترین ابزارها در دندانپزشکی هستند که صدای آنها در مطب همواره به گوش می رسد. توربین قدرت برش عالی و سرعت بسیار بالایی دارد و همراه با اسپری آب خنک و هوا (جهت جلوگیری از آسیب حرارتی)، برای تراش دادن سریع و شکل دهی دقیق دندان ها استفاده می شود. اما هندپیس با سرعت پایین تر، در کارهای ظریف  مثل پالیش کردن و تنظیم روکش به کار می رود.

2. کندانسور (Condenser / Plugger)، کارور (Carver)، برنیشر (Burnisher)

پرکاربردترین وسایل دندانپزشکی که برای قرار دادن و شکل دهی مواد پرکردنی دندان (مثل آمالگام یا کامپوزیت) در حفره آماده شده استفاده می شوند عبارتند از:

• کندانسور: ابزاری برای فشرده سازی و متراکم کردن مواد پرکردنی درون حفره دندان است تا هیچ فضای خالی باقی نماند و پرکردگی محکم و بادوام شود.
• کارور: برای شکل دهی و تراش دادن مواد پرکردنی (پس از قرارگیری در دندان) به کار می رود تا با فرم و انحنای طبیعی دندان هماهنگ شود.
• برنیشر: ابزار پرکاربرد دندانپزشکی که برای صاف و صیقلی کردن نهایی سطح پرکردگی دندان استفاده می شود تا هم ظاهری طبیعی تر داشته باشد و هم احتمال تجمع پلاک و جرم روی آن کاهش یابد.

3. اسپریدر / ابزارهای اندو (برای پرکردن ریشه)

در عصب کشی، پس از تمیز کردن کانال ریشه، باید آن را با ماده مخصوصی به نام گوتا پرکا پر کرد. ابزارهای اسپریدر و کندانسور اندو برای فشرده کردن و متراکم کردن این ماده درون کانال استفاده می شوند تا هیچ فضای خالی باقی نماند و کانال کاملا بسته شود.

ابزارهای جراحی و کشیدن دندان

همانطور که میدانید، در مواردی که نتوان دندان را ترمیم و نگهداری کرد، کشیدن آن ضروری می باشد. برای این کار، لوازم پرکاربرد دندانپزشکی مخصوص جراحی و کشیدن دندان استفاده می شوند که به شرح زیر است:

1. فورسپس (Forceps)

فورسپس یا انبرک مخصوص کشیدن دندان، برای گرفتن محکم تاج دندان و خارج کردن آن از استخوان فک استفاده می شود. هر نوع از دندان، فورسپس مخصوص به خود را دارد تا متناسب با شکل همان دندان باشد. برای مثال:

• فورسپس دندان های جلوی فک بالا، نوک باریک و مستقیم دارد.
• فورسپس دندان های عقب فک بالا، نوک منحنی و پهن دارد تا با ریشه های چندگانه و پیچیده این دندان ها تطابق پیدا کند.
• Forceps مخصوص فک پایین، به گونه ای طراحی شده تا با فضای محدودتر دهان در فک پایین هماهنگ شود و کار کردن در آن ناحیه راحت تر باشد.

2. الواتور (Elevator)

الواتور یک ابزار اهرمی است که قبل از استفاده از فورسپس به کار می رود. دندانپزشک با قرار دادن نوک تیغه آن بین دندان و استخوان، رباط اطراف ریشه را شل کرده و دندان را کمی از جای خود بلند می کند تا مرحله کشیدن نهایی با فورسپس راحت تر و با آسیب کمتری انجام شود. این ابزار پرکاربرد دندانپزشکی نیز در شکل های مختلفی ساخته می شود تا دسترسی به همه نواحی دهان ممکن شود.

ابزارهای پاکسازی، جرم گیری و بهداشت دهان

تمیز کردن عمیق دندان ها توسط دندانپزشک که به جرم گیری معروف است، مهم ترین قدم برای سلامت لثه ها و جلوگیری از خرابی دندان ها به شمار می رود. این تجهیزات پرکاربرد دندانپزشکی که برای این منظور مورد استفاده قرار می گیرند را در ذیل لیست کرده ایم.

1. اسکیلر / جرم گیر  (Scaler / Periodontal instruments)

اسکیلرها، ابزارهای اصلی برای جرم گیری حرفه ای هستند که به دو صورت دستی و اولتراسونیک وجود دارند. این ابزارها، جرم و پلاک های سفت شده از روی دندان و همچنین از زیر خط لثه را به طور موثر پاک می کنند. نوع دستی آن دارای تیغه های باریک و تیز است که برای تمیز کردن زیر لثه استفاده می شود. دندانپزشک با دقت با این قلم ها، جرم های سفت و مواد مضر را از ریشه دندان پاک می کند تا لثه بتواند دوباره به دندان بچسبد و ترمیم شود.
در مقابل، اسکیلر اولتراسونیک با لرزش بسیار سریع و پاشش آب، جرم دندان را خرد کرده و می شوید و در نتیجه جرم گیری را سریع تر و راحت تر می کند. این دستگاه دارای نوک های متنوعی است که برای تمیز کردن بخش های مختلف دندان و لثه قابل تعویض هستند.

2. ساکشن / سرساکشن  (Suction / Saliva ejector)

ساکشن یک لوله مکش است که آب و بزاق اضافی را از دهان بیمار خارج می کند. این کار دید دندانپزشک را هنگام کار واضح نگه می دارد و مانع قورت دادن یا ورود این مایعات به گلوی بیمار می شود. سرساکشن نیز یک لوله نازک و نرم می باشد که در گوشه دهان بیمار قرار می گیرد و به آرامی بزاق اضافی را در طول درمان های طولانی مدت بیرون می کشد.

ست ها و پکیج های درمانی (معاینه، ترمیم، اندو، جراحی و …)

برای افزایش کارایی و رعایت بهداشت، ابزارهای مخصوص هر درمان (مانند ترمیم، عصب کشی یا کشیدن دندان) اغلب در ست های آماده بسته بندی شده و به صورت استریل ارائه می شوند. این ست ها باعث مرتب و استریل ماندن پرکاربردترین ابزارهای دندانپزشکی می شود. برای اطمینان از کامل و اصولی بودن این ست ها، توصیه می کنیم حتما آنها را از یک فروشگاه معتبر تهیه کنید.

1. ست معاینه عمومی

ست معاینه اصولا شامل سه ابزار پایه آینه، پروب (کاوشگر) و پنس است که در یک بسته استریل ارائه می شود. این بسته سه تایی ابزار اصلی برای انجام معاینه اولیه و روتین دندانپزشکی محسوب می شود.

2. ست جرم گیری و بهداشت

این ست شامل مجموعه ای از قلم های جرم گیری مخصوص (کورت) است که هر کدام برای نواحی خاصی از دهان طراحی شده اند. یک آینه و یک پروب پریودنتال برای اندازه گیری عمق پاکت های لثه ای نیز در این بسته قرار دارد تا دندانپزشک پیش از جرم گیری، بتواند وضعیت لثه ها را به طور کامل بررسی کند.

3. ست ترمیم (آمالگام / کامپوزیت)

ست ترمیمی شامل تمام ابزار پرکاربرد دندانپزشکی مورد نیاز برای پر کردن دندان است که محتوای آن بر اساس نوع ماده پرکننده (آمالگام یا کامپوزیت) متفاوت می باشد. برای پرکردن دندان با مواد نقره ای (آمالگام)، ست شامل ابزارهایی برای فشرده کردن، شکل دادن و صیقل دادن مواد است. اما برای پرکردن با مواد همرنگ دندان (کامپوزیت)، ست شامل قلم های مخصوص، وسایل شکل دهی و نوارهای شفاف می باشد تا کار با بیشترین دقت و کیفیت انجام شود.

4. ست کشیدن دندان (استخراج)

این ست، مجموعه ای کامل از ابزارهای ضروری برای کشیدن و استخراج دندان است که شامل فورسپس، الواتور، پنس جراحی، کورت و گاهی سرنگ ستوان برای بی حسی موضعی می باشد، تا فرآیند کشیدن دندان با حداکثر ایمنی و دقت انجام شود.

5. ست اندو / روت کانال

ست تخصصی عصب کشی، یک پکیج کامل و ضروری برای درمان ریشه دندان محسوب می شود. این مجموعه شامل دراپ کلوت برای ایزوله کردن دندان، ابزارهای دسترسی، فایل های دستی و روتاری برای پاک سازی کانال، سرنگ های آبیاری (سرنگ اندو) برای شستشو، اسپریدر و پلاگر برای فشرده سازی ماده پرکننده و پوینت های گوتاپرکا برای پر کردن دائمی کانال ریشه می باشد.

کلام نهایی

در این مقاله به معرفی و بررسی پرکاربردترین تجهیزات دندانپزشکی پرداختیم و نقش هر کدام از آنها را در فرآیند درمان توضیح دادیم. شناخت این ابزارها به دندانپزشک کمک می کند تا با کاربرد و نحوه کار هر یک از ابزار آشنا شود و از آنها برای درمان دقیق و اصولی استفاده نماید. همچنین با استفاده از دسته بندی ارائه شده، می توانید لیست وسایل ضروری دندانپزشکی برای مطب را به راحتی در بیاورید.