زندگی نامه
حضرت صالح ابن موسی الکاظم (علیه السلام) فرزند هفتمین پیشوای شیعیان جهان حضرت امام موسی کاظم (علیه السلام) است. به استناد کتب: ریاض الانساب، کنز الانساب، حیاة الامام موسی بن جعفر(علیه السلام)، مراقد المعارف، ناسخ التواریخ، انوار المشعشعین، منتخب التواریخ، آثار تاریخی تهران، جغرافیای تاریخی شمیران و بسیاری دیگر از کتب تاریخی و بنا بر قول مشهور، امامزاده صالح (علیه السلام) فرزند بلافصل امام هفتم شیعیان حضرت امام موسی الکاظم (علیه السلام) و برادر امام علی ابن موسی الرضا (علیه السلام) به شمار می رود و از جمله سادات عالی رتبه و از امامزادگان صحیح النسبی است که بعد از شنیدن خبر ولیعهدی امام رضا (علیه السلام) ودر اواخر قرن دوم از عراق به سمت ایران کوچ می کند و از سمت کره رود رو به ولایت شمیران نهاد و چون به موضع تجریش رسید در باغ گلشن زیر درخت چنار بزرگی نزدیک چشمه ساری ایشان را به شهادت رساندند و پیکر پاکش در قریه تجریش و کنارهمان چنار کهنسال به خاک سپرده شد. درباره امامزاده صالح می گویند که وی تحت تعقیب حسن نامی از پل کَرَخ یا کرج امروزی بود. تعقیب کننده بالأخره وی را در باغ جنت گلشن زیر چنار بزرگ نزدیک چشمه ساری گرفتار کرده وی را شهید می کند. اهالی محل به احترام انتساب وی به ائمه برای وی مرقد و بارگاهی می سازند که در طول زمان منشأ خیر و برکت برای اهالی این منطقه گردید. امامزاده صالح میان زیازتگاههای تهران، جزء چند امامزاده ای است که همواره بیشترین زائر را به درگاه خود می خواند. علمای رجال قدیم نام او را در کتب «هود» ذکر نموده اند. سید مرتضی علم الهدی رازی می نویسد: «امام موسی بن جعفر (علیه السلام) دارای فرزندان زیادی بوده اند. یکی از آنان صالح ابن موسی الکاظم (علیه السلام) است که در اواخر قرن دوم از عراق به سمت ایران کوچ می کند. گویا شخصی به نام حسن بهبهانی در پل کرخ، که امروز به کرج مشهور است در تعقیب امامزاده بوده و چون خدای تعالی درجه شهادت برای ایشان نوشته بود، در باغ جنت گلشن، زیر درخت چنار بزرگی نزدیک چشمه ساری ایشان را به شهادت می رسانند. »
زیارت نامه
السَّلامُ عَلَیکَ اَیُّهَا السَّیِّدُ الزَّکِیُّ، اَلطّاهِرُ الوَلِیُّ، وَالدّاعِی الحَفِیُّ؛ اَشهَدُ اَنَّکَ قُلتَ حَقّاً، حَقّاً، وَنَطَقتَ حَقّاً وَصِدقاً، وَدَعوتَ اِلی مَولایَ وَمَولاکَ، عَلانِیَةً وَسِرًّا، فازَ مُتَّبِعُکَ، وَنَجا مُصَدِّقُکَ، وَخابَ وَخَسِرَ مُکَذِّبُکَ، وَالمُتَخَلِّفُ عَنکَ، اَشهَد لی بِهذهِ الشَّهادَةِ، لِاَکونَ مَنَ الفائِزینَ بِمَعرِفَتِکَ وَطاعَتِکَ، وَتَصدیقِکَ وَاتِّباعَکَ، وَالسَّلامُ عَلَیکَ یا سَیِّدی وَابنَ سَیِّدی. اَنتَ بابُ اللهِ المُؤتی مَنهُ، وَالمَأخوذُ عَنهُ، اَتَیتُکَ زائِراً، وَحاجاتی لَکَ مُستَودِعةً، وَها اَنَا ذا اَستَودِعُکَ دینی وَاَمانَتی، وَخَواتیمَ عَمَلی، وَجَوامِعَ اَمَلی اِلی مُنتَهی اَجَلی، وَالسَّلامُ عَلَیکَ وَ رَحمَةُ اللهِ وَبَرَکاتُه.
سلام بر تو ای آقای پاک و پاکیزه و سرور من و ای دعوت کننده (به حق) به مهربانی، گواهی دهم که تو حق گفتی و به حق و راستی سخن کردی و (مردم را) آشکارا و نهان بسوی مولای من و مولای خودت دعوت فرمودی رستگار شد پیرو تو و نجات یافت تصدیق کننده ات و نومید و زیانکار شد تکذیب کننده ات و آن کس که با تو مخالفت کرد گواه باش برای من این گواهی را تا من بوسیله معرفت و اطاعت تو و تصدیق و پیروی کردنت از زمره رستگاران باشم و سلام بر تو ای آقای من و ای فرزند آقای من توئی درگاه خدا که از آن درآیند و (معالم دین را) از آن بگیرند آمده ام به درگاهت برای زیارت و حاجتهای خود را به تو سپرده ام و من اکنون به تو می سپارم دینم و امانتم و سرانجام کارهایم و همه آرزوهایم را تا پایان عمرم و بر تو باد سلام و رحمت خدا و برکاتش.
تاریخچه بنای امام زاده
آستان امامزاده صالح (علیه السلام) در شهرستان تهران، شهر تهران میدان تجریش واقع شده است.
بنای اولیه و اصلی بقعه و بارگاه سده پنجم هجری ساخته شده است، که در جریان حملات مغول به ری، حدود سال 617 هجری ویران و مجدداً در سال 700 هجری غازان خان آن را احیاء و بازسازی می کند. بعد از زمان ایلخانیان و در دوره صفویه و قاجاریه نیز بخش هایی به اصل بقعه افزوده شد. براساس کتیبه ای که برسردرایوان ورودی ورواق شمالی حرم مطهربه خط نستعلیق گچ بری شده است، نقاشی های ظریف و مقرنس کاری های استادانه داخل حرم درسال 1210 و در زمان هلاکومیرزا فرزند فتحعلی شاه قاجارصورت گرفته است. گنبد کاشی و نقاشی های زیبای داخل حرم نیزمربوط به دوران قاجاریه است. توسعه و تعمیرات بسیاری از قسمت های این مجموعه پس از پیروزی انقلاب اسلامی انجام گرفته است.
درب شمالی و درب شرقی امامزاده به بازار تجریش باز می شود و درب غربی رو به پایانه یا ترمینال اتوبوس های داخل شهری. دو درب شمالی همیشه به روی زائران باز است؛ یکی مخصوص آمد و رفت زائران مرد و دیگری ویژه زائران زن. فضای داخلی امامزاده شامل 4 رواق است؛ دو رواق مخصوص مردان و دو رواق دیگر زنانه است که با کشیدن حفاظ از هم جدا شده اند. داخل امامزاده آینه کاریست که حدود 12 سال پیش انجام شده است. در هایی که رواق ها را به حرم وصل می کند، منبت کاری شده است و به طور کلی هر چه در صحن و بیرون آن می بینیم، کاملاً جدید است.
گنبد کاشیکاری شده این بنا چندین بار مرمت و بازسازی شد و سرانجام در سال 1368 به طور کلی تخریب و با کاشی جدید بازسازی شد. ضریح اولیه آن از چوب ساخته شده بود ولی بعدها از نقره و کتیبه های اطراف آن با آب طلا منقوش و مزین شده است.حرم این بنا دارای ابعاد 6/5×6 متر است.
امامزاده صالح کتیبه ای به تاریخ 700 هـ.ق داشت که در تعمیرات مدخل ساختمان از میان رفت.
بنای بقعه اصلی شامل ساختمان چهارگوش بزرگ و مستحکمی با دیوارهای قطور است که فضای درونی آن تقریباً 6/5 مترمربع مساحت دارد. وضع طاق نماها و معماری ساختمان و پوشش آن از معماری بناهای قرن هفتم و هشتم هجری است.
ایوان ورودی و رواق در سمت شمال حرم واقع است و بالای حرم در رواق، لوح مستطیل خشتی کاشی کاری شده است که تاریخ 1210 هجری قمری، را برخود دارد و نام فتحعلی شاه بر آن حک شده است. هلاکو میرزا فرزند فتح‌علی‌شاه قاجار در سال 1210 ه.ق، بانی تعمیرات و تزئینات آن شد.
گنبد کاشی کاری شده بقعه در سال 1338، در آخرین سال عمر مرحوم حسن فداکار با هزینه شخصی تعمیر و کاشی کاری مجدد شد. محوطه امامزاده صالح پیش از تغییر فضای خیابانی تجریش محوطه‌ای کاملاً محصور شده همچون، دیگر زیارتگاه‌های ایران بود که چنار قطوری در میان حیاط آن جلوه خاصی داشت. راه ورودی زیارتگاه از بازار امکان پذیر بود. پس از تغییر شکل میدان تجریش و ایجاد فضاهای جدید، زیارتگاه از حصار دیوارها درآمد و درخت چنار آن نیز قطع شد. دیالافوا در سفرنامه اش در ایران به سال 1881م درباره این درخت چنار امامزاده صالح می نویسد: «در مسجد (بقعه امامزاده صالح) تجریش چنار عجیب و غریبی است که کمتر نظیر آن در دنیا پیدا می شود. قطر فوق العاده آن را نمی توان دقیقاً با رقم معین کرد. تقریباً محیط آن به پانزده متـر می رسد. هریک از شاخه های آن مانند تنه درخت کهنسالی در بالای بنای مسجد و سایر اطراف سر به آسمان کشیده است. این درخت عده کثیری را در سایه خود پناه می دهد. مؤمنین در زیر آن نماز می خوانند. مکتبدار اطفال را در آنجا جمع کرده درس می دهد. قهوه چی سماور و استکان و لوازم خود را در درون آن قرار داده است. سقا هم کوزه های پر آب خود را در گوشه ای از تنه گذارده است.»
سالها پس از این دیدار دیولافوا از تهران، منطقه تجریش و سر پل آن به محل تفرجگاه تهرانیان فراری از گرما تبدیل شد. این محل که سالها محل سکنای اشراف قاجاری و ییلاق سفارتخانه های خارجی در تهران بود از دورة رضا شاه رو به گسترش رفت. جاده قدیم آن (شریعتی) آباد شد و سنگفرش گردید و راههای دسترسی آسان شد.
مرحوم مصطفوی می نویسد: «این بنای چهارگوش بزرگ و محکم تصور می رود مربوط به قرن هفتم هجری یا هشتم باشد. و در کنار آن درخت چنار کهنسال در آبادی بزرگ تجریش واقع می باشد. طبق کتیبه موجود در بنا مدفن صالح برادر امام هشتم می باشد. در سال 1323 خورشیدی مرحوم حسن فداکار بانی تغییرات و نصب کاشی مجدد در گنبد آن شد.
بارگاه منور حضرت صالح ابن موسی الکاظم (علیه السلام) یکی از پر جاذبه ترین اماکن مذهبی و یکی از باشکوه ترین امامزاده های ایران است که مشتاقان اهل بیت عصمت و طهارت از اقصی نقاط ایران و خارج از ایران به زیارتشان می شتابند. بنای امامزاده از سال 1351 در لیست آثار ملی ایران قرار گرفته و به شماره 909 در تاریخ 1351/1/28 ثبت گردیده است. تعداد زوار این امامزاده در حدود 30 هزار نفر در روز برآورد شده است.
مکان بنای مقدس
استان تهران ـ شهرستان تهران ـ بخش مرکزی ـ شهر تهران، میدان تجریش