چه خبر از وسواس!

وسواس، یعنی رفتارها، افکار و تصوراتی که تکرار شونده و پایدار هستند. در این بیماری معمولاً اختیار و اراده از فرد سلب می شود. بسیاری از روانشناسان فردی را که به وسواس دچار است، یک بیمار محسوب می کنند و معقتدند که آنها دچار اختلالات اجتماعی هستند. در این اختلال مدام افکار مزاحم و ناخواسته شکل می گیرد که فرد نمی تواند از دست آنها خلاص شود. مثلاً ممکن است دائماً از اینکه همه چیز آلوده است هراس داشته باشد و برای رهایی از این هراس، مکرراً دست ها و اشیاء را بشوید. وسواس شست و شو نوعی از این اختلال به شمار می رود. اختلال وسواس ممکن است خفیف یا بسیار شدید باشد و حتی زندگی فردی و اجتماعی شخص را مختل کند.

انواع وسواس ها:
 

وسواس فکری: در این گونه وسواس ها فرد به صورت مدام به پزشک مراجعه می کند و ذهنش همیشه مشغول به نوعی بیماری است. در نوع دیگری از وسواس فکری، فرد مدام در اندیشه گذشته و اینکه چرا چنین شد و چنین کرد، می باشد.
وسواس عملی: وسواس عملی به شکل های مختلف بروز می کند؛ مثلاً به صورت شست و شوی مکرر شمارش چندین باره، دقت بیش از حد و ...
وسواس ترس: در این نوع وسواس، فرد دائماً از مرگ، از محیط‍، از امری خلاف اخلاقیات و بسیاری چیزهای دیگر ترس دارد.
وسواس نظم: در این نوع وسواس فرد مدام اشیاء و وسایل محل کار و منزل خود را کنترل و تنظیم می کند تا همه چیز بسیار مرتب و منظم باشد.

علائم اختلال وسواسی
 

- اضطراب: شایع ترین علامت این بیماری است. ممکن است فرد احساس کند اگر یک کار خاص را انجام ندهد، اتفاق بدی رخ می دهد.
- ترس: فرد وسواسی همواره می ترسد که دچار حادثه ناگوار شود. حتی گاهی اوقات برای رهایی از این احساس ترس دست به کارهای خطرناک می زند.
- پرخاشگری: گاهی برای انجام رفتارهای وسواسی دست به کارهایی می زند که با پرخاشگری و عصبانیت همراه است.
- وارسی کردن: شخص وسواسی وقتی کاری انجام می دهد، از انجام آن اطمینان ندارد. او مرتب همه چیز را وارسی می کند؛ مثل قفل در.
- تکرار: فرد عملی را بارها انجام می دهد.

زنان وسواسی:
 

وقتی زنان گرفتار وسواس تمیزی شوند، بزرگترین دغدغه زندگی شان پاک کردن لکه ها و آلودگی ها خواهد شد. این نوع وسواس می تواند حتی در روابط زناشویی افراد نیز تأثیرگذارد. آنها مدام در حال بازخواست افراد خانواده هستند: آیا دست هایت را شسته ای؟ با کدام حوله دست هایت را خشک کردی؟ از کدام دستمال استفاده کردی؟ و هزار سؤال دیگر. بعضی اوقات وسواس در زنان به شکل بدبینی و شک به همسر بروز می کند و تأثیرات روانی آن به تک تک افراد خانواده گسترش می یابد.

ویژگی شخصیتی افراد وسواسی:
 

این افراد در بیان عواطف گرم و لطیف معمولاً توانایی ندارند.
به دیگران توجه نمی کنند و آنچه را که قبول دارند، انجام می دهند.
تمرکزی افراطی در انجام کارها دارند.
سختکوش هستند، ولی به علت توجه زیاد به جزئیات، قادر نیستند به اصل مسائل بپردازند.
معمولاً کارها را ناتمام می گذارند.
اغلب افرادی خشک به نظر می رسند.
در تصمیم گیری ها دچار تردید می شوند و احساس بلاتکلیفی می کنند.

اطرافیان فرد وسواسی، چگونه می توانند به او کمک کنند؟
 

رفتار و اعمال فرد وسواسی غیرارادی است و او قادر به کنترل آنها نیست. بنابراین انتقاد و توهین و اعتراض جواب نمی دهد. رفتارهای هیجانی مثل محبت بیش از حد، ناز و نوازش های افراطی و حتی توهین کردن به بیمار وسواسی کمک نخواهد کرد. در برخورد با فرد وسواسی باید بسیار صبور بود وقتی که او شما را مجبور کرد به عنوان نمونه مرتب دست خود را بشویید، با او بحث نکنید و طوری وانمود کنید که خواسته هایش را انجام می دهید. شرایط پرتنش خانوادگی، بیماری وسواس را تشدید می کند؛ بنابراین سعی کنید محیط خانواده آرام باشد. خانواده فرد باید بپذیرد که وسواس نوعی بیماری است و با درک این موضوع باید با بیمار بهتر رفتار کرد. سایر افراد خانواده و نزدیکان بیمار باید سعی کنند اعتماد به نفس او را تقویت کنند. برخورد نزدیکان بیمار با او باید از روی دانش و بردباری باشد؛ بنابراین اطلاعات خود را در این زمینه افزایش دهید. با او همکاری و همیاری کنید تا زودتر نتیجه بگیرد. او را تشویق کنید تا بیشتر دلگرم شود. فرد وسواسی را نباید بیش از حد کنترل و نظارت کرد. حتی بهتر است کاری با او نداشته باشید. وسواس می تواند یک بیماری یا علامتی از بیماری دیگر، مثل اسکیزوفرنی یا افسردگی باشد؛ بنابراین بی توجهی به علائم وسواس، باعث فراموش کردن اصل بیماری می شود. افرادی که حساسیت بیشتری دارند، بیشتر از دیگران در معرض ابتلا به وسواس هستند؛ لذا نباید شخصیت آنها را تحقیر کنید و حساسیت آنها را افزایش دهید؛ در عوض هنگام گفت و گو با آنها وانمود کنید که حق با آنهاست و از طریق قدرت استدلال و بیان خوب خود او را کم کم متوجه وضعیتش کنید.

وسواس در چه کسانی بروز می کند:
 

وسواس همزمان با بلوغ در افراد شروع می شود و به تدریج رشد می کند. اگر این اختلال در همان اوایل جوانی بهبود نیابد، در بزرگسالی افسردگی نیز به آن اضافه خواهد شد. حدود 40 درصد از وسواسی ها این بیماری را از خانواده خود به ارث برده اند. والدین کمال جو، فرزندان خود را بر اساس ضوابط خاصی تربیت می کنند و در وسواسی کردن آنها تأثیر می گذارند. افرادی که در خانواده شان با افراد وسواسی در تعامل هستند، بیشتر در معرض این اختلال قرار دارند. افراد وسواسی معمولاً این عبارات به گوششان خورده است که: آدم بی عرضه ای هستی، لیاقت نداری، به درد نمی خوری و ... آنها مرتباً سرکوفت شنیده اند و چنین برخوردهایی بعدها ناراحتی عصبی یا وسواس به دنبال داشته است. کودکانی که در کودکی خود دوران آشفته ای داشته و با ترس و ناامنی بزرگ شده اند و همیشه وحشت زده بوده اند، بیشتر در معرض وسواس هستند. برخلاف تصور عموم که اختلال وسواس را مختص خانم ها می داند، این مشکل در خانم ها و آقایان به صورت یکسان بروز می کند. میزان ابتلا به وسواس در میان مجردها بیشتر از متأهل هاست.

درمان وسواس:
 

برای درمان وسواس روش های مختلفی وجود دارد برخی از آنها عبارتند از:
1- بیمار را از محیط خانواده و محل اقامت خود دور کنید و او را برای مدتی به یک منطقه آرام ببرید. 2- ایجاد اشتغال و سرگرمی کنید. تمیزکردن های مکرر و دوباره کاری ها به این دلیل است که فرد وقت کافی برای انجام آنها در اختیار دارد. به همین دلیل بهتر است در حد امکان سرگرمی او را زیادتر کنید تا دیگر به وسواس فکر نکند. 3- فرد وسواسی را از گوشه گیری و تنهایی بیرون بکشانید. زندگی در جمع عاملی برای فراموشی وسواس است. مسافرت های دسته جمعی ترتیب بدهید؛ طوری که همه مجبور باشند با یک شیوه واحد زندگی کنند. 4- گاهی لازم است نزدیکان فرد با کنایه طوری به او تفهیم کنند که باید تغییری در رفتارهای خود بدهد و به او اجازه دهند راجع به افکار خود حرف بزند. 5- شیوه های روان درمانی وسواسی توسط روانکاو صورت می گیرد؛ بنابراین هرگاه کاری از عهده شما برنیاید، می توانید از یک روانکاو کمک بگیرید. روان درمانی وسواس می تواند از طریق مصرف دارو یا بدون دارو انجام گیرد. از قدیمی ترین داروهای وسواس می توان به کلومیپوامین که نوعی داروی ضد افسردگی است، اشاره کرد. «لیتیوم»، «کلونازپام» و «پیموزاید» از دیگر داروها هستند. یکی از روش های سنتی درمان وسواس استفاده از گل گاو زبان است. عصاره آبی گل گاوزبان، دارویی مؤثر و بی خطر در درمان بیماران مبتلا به اختلال وسواس محسوب می شود.
در روش درمان بدون دارو، فرد از طریق رفتار شناختی تحت مداوا قرار می گیرد که رویارویی تدریجی با عامل هراس و خودداری از انجام کارهای خاص، به مرور از اضطراب و هراس او می کاهد.
منبع: نشریه دنیای سلامت شماره 68