به گزارش اقتصادآنلاین، اعتماد نوشت: دریایی که چند فرهنگ گوناگون را گرد هم آورده، جز زیبایی و ذخایر زیستی‌اش، پولساز نیز هست. کاسپین که ما بیشتر خزرش می‌خوانیم، سرچشمه نفت و گاز و همین طور خاویار و ماهی است. علاوه بر اینها، گذرگاهی است برای تجارت همسایگان و حتی رفت و آمد کشتی‌های باری و دارای موقعیتی استراتژیک. پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی، پول درآوردن از دستکم ٤٨ میلیارد بشکه نفت و ٢٤٠ تریلیون متر مکعب گاز دریا دشوار بوده چراکه دید ذی‌نفعان، یکسان نبوده است.
گفته شده که کشورها بر سر ٩٠ درصد مسائل توافق کرده‌اند و همه به حل باقی قضایا امیدوارند. توافق یکشنبه گذشته به کاسپین موقعیت حقوقی می‌دهد و سرحدهای دریایی هر کشور را روشن می‌کند. مهم‌ترین رخداد دیگر این است که کشورها برای کشیدن خط لوله در این دریا تنها به رضایت کشور تحت‌تاثیر نیاز دارند و نه تمام کشورهای ساحلی. پس از نشست‌های ٢٠٠٢ عشق آباد، ٢٠٠٧ تهران، ٢٠١٠ باکو و ٢٠١٤ استرخان، شاید نشست قزاقستان دروازه موفقیت باشد. همه‌چیز بستگی به توافق نهایی بر سر دریا یا دریاچه بودن کاسپین داشت.
خزر با ٤٤٠ هزار کیلومتر مساحت و عمق بیشینه ١٠٢٥ متر، دسترسی به آب‌های آزاد ندارد و به لحاظ فنی دریا نیست اما بزرگ‌ترین محوطه آبی بسته در جهان است. قوانین درباره دریاچه‌ای با مرزهای بین‌المللی و دریای آزاد بسیار متفاوت است. دریاچه بودن حق استفاده ٢٠ درصدی به کشورها می‌دهد و دریا بودن، خط میانی را مورد نظر قرار می‌دهد. نتیجه مذاکرات، دریاچه دانستن با الگو گرفتن از قوانین آب‌های آزاد بود.
نفع اقتصاد ایران
توافق اگر نهایی شود، می‌تواند نویدبخش شرایط تازه باشد. ایران، روسیه، قزاقستان، ترکمنستان و آذربایجان با اصل توافق بر مسائل حقوقی از همین حالا شرکت‌های نفتی را به هوس انداخته‌اند. بازار ٤ تریلیون دلاری نفت و ٢ تریلیون دلاری گاز (به قیمت‌های فعلی) خزر، شوران، اکسون، شل و بریتیش پترولیوم را آماده رقابت با روس‌ها و دیگر بازیگران بزرگ جهانی برای کشف و استخراج منابع انرژی کرده است. پس از ٢٠ سال مذاکره، اگر مرزها به‌طور واضح مشخص شوند، امکان حضور بیشتر شرکت‌های خارجی فراهم می‌آید. خزر که قدیمی‌ترین منطقه تولیدکننده هیدورکربن جهان دانسته می‌شود، حدود ٤٨ میلیارد بشکه ذخایر اثبات شده دارد و ٢٩٢ تریلیون متر مکعب گاز را هم در بر گرفته است. تقریبا سه چهارم این ذخایر در ١٦٠ کیلومتری سواحل کشورها جای گرفته‌اند. توافق اخیر چارچوبی حقوقی برای به اشتراک گذاشتن دسترسی به این نواحی تعریف می‌کند.
این کنوانسیون ٥ امضایی توسعه برخی پروژه‌های نفت و گاز کاسپین شامل میدان‌های نفتی مورد مناقشه را تسهیل و درآمدها را افزایش خواهد داد. همچنین در صورت نهایی کردن توافق، عبور لوله‌های گاز از این دریا ساده می‌شود. توافق البته ضامن توسعه نیست، اما حذف‌کننده دسته‌ای از موانع موجود است.
توافقی که مرزهای آبی را مشخص بکند، کشیده شدن خط لوله میان دو کشور بدون امضای ٥ کشور را ممکن می‌کند که گامی بزرگ برای توافقات دوجانبه است. این ویژگی‌ای است که هر دو کشور تحریم شده منطقه یعنی ایران و روسیه خواستار آن بوده‌اند و انگار به آن می‌رسند. همچنین اجرای پروژه انتقال گاز از ترکمنستان به آذربایجان شدنی خواهد شد.
کنوانسیون امضاشده همچنین راه افزایش ترانزیت نفت را برای همه هموار می‌کند. متن آنچه اخیرا امضا شده فرمول اصلاح شده در شمال دریا را برای جنوب نیز ممکن خواهد کرد تا منازعات مالکیت میدان‌های جنوب نیز حل شود. یکی از این میدان‌ها که ممکن است خط میانه‌اش مشکل‌ساز شود، میدان سردار جنگل نام دارد که توسط ایران کشف شده است. تخمین‌ها نشان می‌دهد که ٢ میلیارد بشکه نفت در این میدان وجود دارد که حدود ٥٠٠ میلیون بشکه آن قابل استحصال است. تهران و باکو پیش‌تر تصمیم گرفته‌اند که ذخایر این میدان را دست‌نخورده نگه دارند تا توافقی حاصل شود و حالا گرچه این توافق راحت می‌شود، چالش‌هایی هنوز باقی است. در کل ایران می‌تواند از خزر نفت بسیاری به دست بیاورد که نیاز به قدرت‌افزایی سیاسی و دیپلماتیک دارد.
ایران در میدانی دیگر نیز با آذربایجان شریک است. کنوانسیون اخیر می‌تواند بر میدان البرز یا آلوف آذربایجانی هم تاثیر بگذارد. بریتیش پترولیوم حدود دو دهه پیش آماده همکاری با آذربایجان در این میدان بود اما با فشار ایران عقب نشست.
تردید‌های توافق
رونق تجارت همسایگان و هر کشوری با دیگر مناطق دنیا، کل منطقه را رونق خواهد داد؛ با این همه، توافق ابهام‌هایی نیز دارد. مشخص نیست که عشق‌آباد که تعهدی درازمدت به چین دارد، چقدر می‌تواند به غرب گاز صادر کند. صادرات به غرب نیازمند توافق‌های دوجانبه خواهد بود. همچنین این کشور ممکن است توسعه خط لوله چهارم به چین یا خط لوله ترکمنستان، افغانستان، پاکستان و هند را ترجیح دهد.
نکته دیگر اینکه فرآیند استفاده فرمول شمال در جنوب ممکن است زمان‌بر باشد چراکه چنان که اشاره شد در جنوب دریا سه میدان هست که ممکن است جزییات توافق بر سر آنها دشوار باشد.
همچنین باید توجه کرد که سیاست داخلی ترکمنستان درباره فرآوری گاز هم نامعلوم است. فعلا این کشور بر فرآوری گاز در خاک خود پافشاری دارد اما اجازه فرآوری گاز در بلوک یک میدان گوناشلی آذربایجان بسیار به صرفه‌تر است. اگر ترکمنستان و آذربایجان توافق کنند، ترکمنستان می‌تواند ٨ تا ١٠ میلیارد متر مکعب به آذربایجان صادر کند تا هم به مصرف داخلی برسد و هم به کریدور جنوب به سوی اروپا برود.
آب و سیاست
این توافق پیامدهای سیاسی قابل توجهی خواهد داشت. دریای کاسپین از نظر ذخایر نفت به ثروتمندی خلیج فارس نیست اما می‌تواند تاثیر خاورمیانه نفتی را در تصمیم‌گیری‌های استراتژیک کاهش دهد. با توجه به همسایگان خزر و راه ورود آن به اروپا، خزر همین حالا هم اهمیت استراتژیک دارد.
بر اساس گزارش‌ها، ٣ کشور از متحدان دور و نزدیک امریکا که در ظاهر با روسیه گرم نگرفته‌اند، در مذاکرات محرمانه با امریکا به دنبال امتیاز گرفتن هستند و نزدیکی آنها به امریکا یک داستان دیگر توافق اخیر است.
از سوی دیگر این توافق از آنجا که نیاز به امضای ٥ کشور در قراردادها را حذف می‌کند، تجارت ایران و روسیه را بدون درگیر کردن کشورهای پایبند به تحریم هر دو طرف، ساده‌تر می‌کند.
همچنین انرژی اروپا و خط لوله‌هایی چند، از توافق نهایی این ٥ کشور متاثر خواهند شد. مجوز حضور نظامی تنها برای کشورهای ساحلی که حضور ناتو را منتفی می‌کند از دیگر جوانب مهم قرارداد است.
این دریاچه، نامی ایرانی دارد و امید به کسب درآمد از آن حالا امید ایرانیان است.
