بازار اصفهان ؛ نماد شکوه صفویان در نصف جهان

امروز به اصفهان سفر کرده ایم تا یکی از #بزرگترین و زیباترین بازار های ایران را از نزدیک ببینم.

بازار اصفهان از نظر موقعیت گردشگری یکی از ممتاز ترین بازارهای ایران به دلیل حضور در میدان نقش جهان، می باشد.

بازاری که شکوه دوره صفویه را به صورت کامل برای شما معنا می کند. کمتر کسی را می یابید که از دیدن معماری و هنر به کاررفته در این بازار و بناهای اطرافش جادو نشود.

همراه کارناوال باشید تا قدم به بازار بزرگ اصفهان بگذاریم و گذشته را امروز لمس کنیم.

به راستی که این شهر لایق نام نصف جهان است . . .

نیازی نیست که قوه تخیل خوبی داشته باشید تا در میدان نقش جهان گذشته را تصور کنید! اینجا تاریخ و گذشته خود با شما سخن می گوید.

چگونه میدان دیگری را خواهید یافت که  بتوان هر سوی آن شکوه و عظمت تاریخ، فرهنگ و هنر یک کشور را بدون سختی لمس کرد؟

از یک سو مسجد با شکوهی را می بینید از سوی دیگر عالی قاپو، مسجد امام و در انتها ورودی بازاری که بنای باوقاری برای بازگویی تاریخ می باشد.

در آن قدم برداشته و کارناوال را همراهی کنید.

تاریخچه و بازار بزرگ اصفهان

اصفهان از شهر های قدیمی و یکی از معتبرترین شهرهای اسلامی بوده است و بسیاری از جهانگردانی که از این شهر بازدید کرده اند، از آن به خوبی و زیبایی یاد کرده اند. یکی از کلیدی ترین بخش های این شهر را بازار آن تشکیل داده است. با توجه به اهمیت بازار در تاریخ ایران، نقش حساس و مهم #بازار اصفهان در توسعه و رونق این شهر قابل بحث و بررسی می باشد.

این مجموعه بازار بزرگ که ساخت بنای اصلی آن و بخش های مختلفش از سده دهم الی سیزدهم هجری شمسی در دوره های صفویه و قاجاریه به طول انجامیده، شاید از نظر رونق، نوع معماری و دیگر موارد از بازار تهران و بازار تبریز برتر نباشد اما یکی از برزگترین، مهم ترین و زیباترین بازارهای ایرانی و اسلامی می  باشد.

بدون شک پیش از این دوره تقریبی 300 ساله مراکز خرید و فروش و بازرگانی در این شهر دایر بوده اما بنای اصلی این بازار و دیگر بخش هایش در طول این 3 سده ساخته شده است.

بخش اصلی این بنا  بین سال های 980 الی 999 هجری شمسی در دوره حکوت شاه عباس اول ساخته شد.

شاید خواندن نقل قولی از ماکسیم سیرو فرانسوی درباره تاریخ پیش از دوره اسلامی و پس از آن بازار خالی از لطف نباشد:

” دشت کهن سال اصفهان پس از پشت سر گذاشتن رژه ی سربازان هخامنشی با لشکرکشی اسکندر روبه رو می شود؛ اما چیزی نمی گذرد که این سلاح های جنگی جای خود را به کاروان های شتر می دهند که حامل کالاهای تجاری پر رونق ( میان یونان و سرزمین افسانه ای هند) بودند. پارت ها و ساسانیان نیز بر رونق تجاری آن افزودند،اما دیری نپایید که در مقابل حملات اعراب از پای در آمدند. اصفهان در جلب رضایت فاتحان جدید کوتاهی نکرد و آن ها را مجذوب خود ساخت و به صورت پایگاهی در آمد که بتوانند از آن جا برای یورش های بعدی آماده شوند. قبایل بسیاری در دره های نزدیک که هنوز سبز و خرم بودند، سکنا گزیدند. “

معماری و ساختار بازار اصفهان

ساختار اصلی شهر اصفهان بر بازار آن استوار بوده به طوری که بسیاری از نویسندگان، پژوهشگران و تاریخ نگاران ساختار شهر را مبتنی بر اصول مکانیزم این بازار می دانند.

شاید بسیاری از ما بازار اصفهان را تنها محدود به اطراف میدان نقش جهان و چند بخش کوچک دیگر بدانیم! اما باید این را بدانید که اینطور نیست و بازار اصفهان بزرگتر از چیزی است که برخی تصور می کنند.

اگر به تصاویر نگاه کنید این بازار به صورت بسیار جالبی در دل شهر اصفهان و حتی اطراف میدان نقش جهان خزیده است. ورودی این بنای بی نظیر از شمال میدان نقش جهان می باشد. ورودی این بنا که به بخش #بازار قیصریه وارد می شود از شکوه، معماری و زیبایی خاصی برخوردار است به نام سردر قیصریه معروف است. در ادامه به طور کامل به تشریح و بررسی سردر و بازار قیصریه خواهیم پرداخت.

امتداد از این بازار به مسجد جامع و پس از آن به بازار عریان ختم می گردد. بخش های مختلف بازار نیز به میدان امام علی ( میدان عتیق ) ختم می گردد.

این بازار از بخش ها و بازار های گوناگونی تشکیل شده است که مهمترین آن ها بازار قیصریه می باشد که آن را به طور کامل بررسی می کنیم.

خریدهای منحصر به فرد در بازار اصفهان

کسی را می توان پیدا کرد که از خرید فرار کند؟ البته بحث مالی آن در پاسخ به این سوال تاثیرگذار است. در گذشته هر بخش از ایران در تولید محصولات خاصی مشهور بوده است اما اکنون تمامی محصولات را در تمامی شهرها می توان پیدا کرد اما هنوز برخی شهرها محصولات منحصر به فردی دارند که یافتن همانند آن و یا محصولی با همان کیفیت در دیگر شهرها کمی دشوار است.

بازار اصفهان نیز دارای محصولاتی است که بهترین نوع آن ها را می توانید در این بازار خرید کنید. اولین گزینه ای که به ذهنمان می رسد بدون شک خرید ظروف و صنایع دستی مسی می باشد.

اگر در بخش مسگرها قدم بردارید صدای چکش ها تجربه جالبی را برایتان رقم خواهد زد، شما می توانید صنایع دستی را در این بازار بخرید و حتی نحوه ساخت آن ها را از نزدیک مشاهده کنید.

ظروف مسی که روی آن هنر زیبای میناکاری وجود دارد نیز گزینه بسیار خوبی برای خرید در این بازار بزرگ می باشد. ظروف مسی قلم زنی شده را هم به موارد قبل اضافه کنید و یا حتی خاتم کاری را که در اصفهان شهره است و از صنایع دستی اصلی اصفهان به حساب می آید.

در مجموع اگر علاقه به صنایع دستی دارید بازار اصفهان یکی از بهترین مراکز خرید این نوع محصول می باشد.

البته فراموش نکنید که هر محصولی که نیاز دارید را می توان در بازارهای سنتی پیدا کرد اما هر بازار محصولات ویژه و مشهوری نیز دارد.

سر در قیصریه ، ورودی اصلی بازار

سردر قیصریه ، این بنای فوق العاده که ورودی بازار اصفهان از میدان نقش جهان می باشد در دوره صفویه به دست معمار نخبه این دوره، استاد علی اکبر اصفهانی ساخته شده است.

درب ورودی چوبی بازار شاهد زنده ای بر 400 سال ورود و خروج مردم، بازرگانان بوده است. معماری، کاشی کاری معرق، مقرنس کاری های این سردر واقعا بی نظیر است.

بر فراز این سردر نقاشی های زیادی وجود دارد که بخشی از آن مربوط به جنگ شاه عباس با ازبکان است که شاه عباس سوار بر اسب و در حال نبرد نقاشی شده، بخشی دیگر مربوط به شکار است. نقاشی خارجییان دربار صفوی، عیش و نوش های پادشاه نیز کشیده شده بودند. این اطلاعاتی است که ژان شاردن برای ما به یادگار گذاشته است، متاسفانه فرسایش ها، شرایط آب و هوایی و گذر زمان باعث از بین رفتن بخش هایی از این نقاشی ها شده است. این نقاشی ها توسط هنرمند مهشور دوره صفویه، رضا عباسی کشیده شده است.

 با تمام این فرسایش ها باز هم شما می توانید ظرافت هنر ایرانی را در سردر قیصریه مشاهده کنید. در بالاترین بخش این سردر زیبا کاشی کاری معرق زیبایی از دو مرد تیرنداز که نیم تنه های شیر را دارند به اضافه دم اژدها که نمادی از صورت فلکی قوس می باشد، وجود دارد.

شاه عباس پس از بیرون راندن پرتغالی ها از جزیره هرمز به یادگار ساعت موجود در قلعه جزیر هرمز  که قطری 80 سانتی متری دارد و ناقوس دیر هرمز را به اصفهان آورد و این دو در بالای سردر قیصریه نصب شدند.

دو سکوی بزرگ در دو سمت این سردر وجود دارد که در گذشته ها جواهرفروشان در این مکان بساط خود را پهن کرده و به فروش محصولاتشان مشغول می شدند.

جادوی رنگ را می توان در سقف داخلی سردر مشاهده کرد جایی که کاشی هایی با رنگ های گل بهی، آجری و سرمه ای به صورت مقرنس کار شده اند.

پس از صفویان در دوره قاجاریه زمانی که مسعود میرزای ظلل السلطان در اصفهان حاکم بود تغییرات کمی در سردر ایجاد شد و یک بخش کاشی کاری به سردر اضافه شد.

بنای کنونی این سردر دارای 2 طبقه می باشد، اما در گذشته یک طبقه اضافی بر روی آن به نام نقاره خانه وجود داشته که سپس تخریب شده است.

در نقاره خانه ها تعدادی نوازنده با سازهایی همچون نقاره، بوق، کرنا، دهل و طبل در آن جا مستقر شده و اخبار مهم، طلوع و غروب آفتاب و سال نو و یا ورود کالاهای خاص را اعلام می کردند!

بازار قیصریه ، یکی از مهمترین بخش های بازار اصفهان

این بازار در پشت سردر قیصریه قرار گرفته است و تاریخ ساخت بنای آن به سال 998 هجری شمسی باز می گردد و مرتبط کننده میدان امام به میدان کهنه (میدان قیام فعلی) است.

بسیاری از پژوهشگران نام آن را مشابه نام بازاری در شهر کایسری (Kayseri) ترکیه می دانند و حتی به آن بازار سلطانی نیز می گویند .این بازار مجلل ترین و پررونق ترین بازار دوره صفویه و مرکز داد و ستد پارچه های گران قیمت بوده است.

در دورران صفویه سیاحان زیادی از بازار قیصریه دیدن کردند و حاصل بازدید آن ها از این بازار نظرها و صحبت های آنان در مورد این بازار است مثل آندره گدار که به دلیل فضای وسط بازار قیصریه که مدور و قبه ای ساخته شده آن را به گنبدهایی که اعراب اسپانیا می ساخته اند ، شبیه می داند.

از بازار قیصریه بازارهای دیگری هم منشعب می شوند که برخی از آن ها هنوز هم رونق دارند مثل :بازار عربان،‌ هارونیه، نیم آورد گلشن، مخلص، سماور سازها و مقصودبیک. همچنین در این بازار بزرگ مسقف که عده ای از خارجی ها آن را ” گالری سرپوشیده ” می نامیدند عناصر مذهبی مثل مساجد و عناصر فرهنگی مثل مدارس به چشم می خورند.

فرش و صنایع دستی یکی از عمده ترین محصولاتی است که امروز می توانید در این بازار بیابید.

راسته اصلی این بازار 2 طبقه می باشد که طبقه اول آن را دکان ها و حجره ها تشکیل می دهد و طبقه دوم در گذشته به کارها و امور بازگانی اختصاص داده می شده و هنوز بخش هایی از این راسته به سبک سنتی و گذشته مشغول به کار است.

مساجد و مدارس بازار قیصریه

در این مجموعه بزرگ مدارس مذهبی و مساجدی همانند دیگر بازار های ایران وجود دارد. که تعدادی از آن ها را برای شما نام می بریم.

مدارس مذهبی جده بزرگ و کوچک، نیماور، هارونیه، صدر، کاسه گران و مسجد های ذوالفقار، جارچی، شیشه و . .

راسته های بازار قیصریه

 عنصر اصلی سازنده بازار را می توان راسته های اصلی و فرعی آن، نامید که در قدیم از دروازه ها به درون شهر تا میدان اصلی و مسجد جامع ، امتداد داشت.  سماور سازها، مَخلص، مقصودبیک، هارونیه، نیم آورد گلشن، شَله برخی از راسته های بازار قیصریه هستند.

برخی از سراهای بازار قیصریه

راسته ها از راه هایی باریک یا درب به حیاطی وصل می شوند که دورتا دور این حیاط را حجره هایی در یک طبقه تشکیل می دهد که به آن سرا می گویند.

 خوانساری ها، گلشن، جارچی، فخر، پادرخت سوخته تعدادی از سراهای بازار قیصریه می باشند.

 بازار قیصریه در سال 1317 در فهرست آثار ملی ثبت شده است و نکته جالب ثبت بسیاری از مساجد، مدارس و سراهایی که در بالا ذکر شده در این فهرست می باشد.

برای آشنایی بیشتر با اجزای تشکیل دهنده بازار می توانید پست ” بازار ” را مطالعه فرمایید.

عکس زیر مربوط به 200 سال پیش می باشد که در آن دوره زمان به بازار قیصریه، بازار خیاط ها می گفتند.

چندی از بازارهای معروف بازار بزرگ اصفهان

 بازار بزرگ اصفهان تنها محدود به بازار قیصریه نیست . بازارهایی به نامهای دیگری در اطراف میدان امام مشغول فعالیت هستند مانند : 

* بازار زرگرها : این بازار از چهارسوی کرباس فروش ها آغاز شده و ختم آن به بازار قهوه کاشی ها می باشد.

* بازار مسگرها : این بازار در بخش غربی میدان نقش جهان قرار دارد. این بازار که در دوران صفویه ساخته شده به صداهای زیاد و مزاحم آن مشهور بود! صدا هایی که حاصل برخورد چکش ها به ظروف مسی بوده است.

* بازار تفنگ سازها : بازاری متعلق به عصر شاه عباس است. آغاز آن از سرای مخلص بوده و ختم آن به بازار سماور سازها می باشد.

* بازار کفشدوزها : این بازار از مسجد شیخ لطف الله آغاز و به مسجد امام ختم می شود.

* بازار عربان : به سبب رفت و آمد عرب ها در این بخش به بازار عربان شهرت یافت. این بازار از مسجد جامع آغاز و به سمت عبدالرزاق امتداد می باید.

* بازار کلاهدوزها : این بازار روبروی بازار قنادها قرار گرفته است و به بازار قیصریه ختم می گردد.

* بازار قنادها : دوران صوفیه در این بازار قلمزن ها را مشاهده می کردید اما در دوره قاجاریه، قلمزن ها جای خود را به قنادی ها دادند.

به علاوه ی این بازارها بازارهای مهم دیگری هم در اصفهان وجود دارند که می توان از معروف ترین آن ها  بازار شاهی یا بازارچه بلند را نام برد که در سال 1118 هجری ( 1706 میلادی ) که در دوران آخرین حکمران صفویه یعنی شاه سلطان حسن به همراه مدرسه و سرای فتحیه ساخته شده اند.

از چهارسوی هایی که همزمان با شکل گیری بازارهای اصفهان برای انشعاب مسیرها و با هدف زیبایی بازارها ساخته می شدند می توان از چهارسوی نقاشی و علیقلی آقا و شیرازیها و چهارسوی آجری نام برد.

حتی محلات اصفهان هم خود دارای بازارهایی بودند که برخی از آن ها هنوز هم فعالیت می کنند که نمونه ی بارز آن ها بازار در دشت، بازار بید آباد، بازار ریسمان و بازار غاز است.

ضراب خانه بازار اصفهان

ضراب خانه بازار در نزدیکی های چهارسوی قیصریه و کاروانسرای شاه قرار دارد. اصفهان یکی از مراکز مهم ضرب سکه در گذشته بوده است. برای مثال قدمت برخی از #ضرابخانه های اصفهان به دوران ساسانیان باز می گردد. وجود این بنا در بازار نشان کاملی از رونق اقتصادی این بازار در گذشته بوده است. در دوره شاه عباس صفوی نگاه ویژه ای به توسعه اقتصاد وجود داشته است.

یکی از جالبترین تغییرات کاربری در این بازار به همین بخش ضرابخانه برمی گردد که اکنون یکی از شعبات بانک های کشور در آن به فعالیت می پردازد!

ضراب خانه بازار اصفهان، فقط یک راه و درب برای ورود و خروج دارد که از ویژگی های بارز امنیتی آن از گذشته تا کنون بوده است.

نقل قول های معروف درباره بازار اصفهان

به دلیل اهمیت این بازار و و اقع شدن در #پایتخت صفویان ، سیاحان و بازرگانان خارجی بسیاری به شهر اصفهان و بزرگترین مرکز اقتصادی شهر یعنی بازاربزرگ رفت و آمد می کردند. آن ها نوشته هایی را از خود درباره این بازار زیبا به جای گذاشته اند.

ژان شاردن سیاح فرانسوی درباره ی بازار اصفهان اینگونه می گوید: 

 ” از سردر قیصریه، وارد بزرگ ترین و مجلل ترین بازار های اصفهان می شویم که محل فروش پارچه های گرانبهاست و گنبد منقش بزرگی در وسط آن قرار دارد. در طرف راست این گنبد، ضرابخانه و در طرف دیگر آن کاروانسرای لَله بیک بنا شده است. “

در نوشته های شاردن نکات جالبی نیز وجود دارد او از قهوه خانه ای به عنوان بزرگترین و #زیباترین قهوه خانه اصفهان در بازار یاد می کند. علاوه بر آن به یکی از کاروانسراهایی که مختص به هندیان بود نیز اشاره ای می کند.

ناصر خسرو فیلسوف و سیاح ایرانی از عظمت، بزرگی و زیبایی این بازار توصیفاتی داشته است.

دیگر جهانگردانی هم که دوره قاجاریه از ایران بازدید کردند از بزرگی این بازار نسبت به بازار وکیل در سفرنامه هایشان یاد کرده اند.

اما قدیمی ترین توصیف از بازار اصفهان به قرن چهارم در کتاب “رساله محاسن اصفهان” باز می گردد. در این کتاب این بازار به نام بازار جورین آمده است:

” بازاری بود بر دروازه خور ( خورشید ) که یکی از چهار دروازه مشهور شهر اصفهان در آن زمان بوده و در فصل نوروز عامه مردم اصفهان با انواع خوردنی ها و آشامیدنی ها و آلات و ادوات موسیقی یکی دو ماه را در آن محل به تفریح و عیش و عشرت میگذراندند و بالطبع برای احتیاج این جمعیت از اغذیه و البسه و غیره بازار هایی برپا می کردند وطوافان و بازاریان انواع نعمت ها را در آنجا گرد می آوردند. “

نحوه دسترسی به بازار اصفهان

بهترین دسترسی به این بازار بزرگ قطعا از میدان نقش جهان خواهد بود این گونه شما علاوه بر بازدید از بازار می توانید دیگر بناهای شاخص این میدان را از نزدیک مشاهده کنید.

میدان نقش جهان اصفهان در میدان مرکزی شهر اصفهان واقع شده است و باید از خیابان سپاه به سمت میدان بروید . در روزهای عادی به علت خلوتی خیابان ها ، دسترسی راحت تر می باشد اما در ایام تعطیل و پرترافیک سال ، کمی در رفتن به این میدان باید صبر داشته باشید . پس از ورود به میدان از سردر قیصریه می توانید وارد بازار شوید.

البته اگر برایتان #سفر به اصفهان برای بازدید از این مجموعه بزرگ مقدور نیست می توانید از این لینک سفری مجازی به این بازار داشته باشید.

توصیه های کارناوالی

بازدید از بخش های معروف بازار و سردر قیصریه را فراموش نکنید و خرید شما از بازار به رونق تجارت و اقتصاد بازار کمک بزرگی می کند در نتیجه خرید را نیز فراموش نکنید.

حتما از میدان نقش جهان بازدید کرده و از شاهکار معماری ایرانی لذت برده و به آن افتخار کنید.

خوردن غذا در این فضای تاریخی نیز لذت خاصی دارد، آن را در برنامه هایتان قرار دهید.

اگر سفر به اصفهان و بازار اصفهان برایتان مقدور نیست ، می توانید سفری مجازی به این بازار را تجربه کنید.

سخن آخر

بازار اصفهان را چگونه ارزیابی کردید؟

آیا تاکنون از شهر اصفهان و بازار بزرگش بازدید کرده اید؟

نظرات و تجربیات خود را با ما به اشتراک بگذارید.