خبرگزاری مهر؛ گروه فرهنگ-
دهخدا ـ عروسک/(عَ سَ) [ ع - فا. ] (اِمصغ .) 1 - بازیچه‌ای به شکل انسان (یا حیوان ) جهت سرگرمی و بازی کودکان . 2 - مجازاً: دختر یا زنی زیبا و بسیار ظریف . ؛ گردانی نمایش‌های عروسکی که در آن عروسک‌ها را به وسیله نخ‌هایی به حرکت درمی آورند. ؛ خیمه شب بازی کنایه از: شخص بی‌اراده که گوش به فرمان دیگران دارد.
با این معانی درمی‌یابیم که عروسک وسیله و اسبابی برای بازی کودکان است تا سرگرم شوند و اوقات فراغت خود را سپری کنند. اما با کمی تامل نمی‌توان این معنی را به همه عروسک‌ها نسبت داد. عروسک با فرهنگ و تاریخ هر کشور گره خورده، که یادآور ارزش‌ها و باورهای سنتی قوم و قبیله‌ای است که با هنرشان، فرهنگ اصیل را به یادگار گذاشته‌اند. عروسک‌هایی که شب‌ها سر بر بالین بسیاری از دخترکان گذاشته‌اند و تا سحر به رازهایشان گوش سپرده‌اند. عروسک‌هایی که با دامن چین‌دار و نقش و نگارهای گُل، بهار و سبز و بُته‌جقه عصاره مهربانی و محبت را تزریق کردند. عروسک‌هایی که با شمایل شرقی یاد داده‌اند، سیرتی زیبا داشته باشیم. البته دور از ذهن نیست که روند و تولید عروسک‌ها تغییرات اساسی و بنیادین داشته و هرکدامشان تشکیلات و اتاق مجزا و لوازم شخصی دارند و کمدهایشان پُر از لباس رنگارنگ و متنوع است. شرکت‌هایی که روز به‌روز با تکنولوژی‌های مختلف انواع و اقسام عروسک‌ها را در قالب زنان قهرمان و الهام‌بخش تولید می‌کند، اما انگار آن عروسک‌های با لباس‌های کُردی و سوزن‌دوزی بلوچ فرق دارند و حس و حال زندگی کردن را زمزمه می‌کنند.
مغازه‌داران فروش محصولات فرهنگی -دستی به این موضوع اشاره دارند که عروسک‌های سنتی انتقال دهنده فرهنگ مختلف اصیل ایرانی هستند و ضروری است هر کودکی از این عروسک‌ها داشته باشد. البته گفته فروشنده‌ها بعضی از خانواده‌ها رویکرد سلیقه‌ای و تزیینی به عروسک‌های سنتی دارند و عروسک‌ها را در دکوراسیون خانه‌هایشان گنجانده‌اند. حتی به کودکان اجازه بازی با این عروسک‌ها را نمی‌دهند. در حالیکه باید فرهنگ‌سازی شود تا این عروسک‌ها به‌عنوان انتقال‌دهنده صلح، دوستی و محبت به کودکان شناسانده شود.
عروسک‌های سنتی برای تزیین خانه‌ها است یا سرگرمی کودکان
«همایون» 43 ساله یکی مغازه داران فروش صنایع دستی، در مغازه‌اش عروسک‌های سنتی با لباس‌های کُردی و لُری می‌فروشد، درباره فروش این عروسک‌هایی که با نام عروسک کُردی معروف هستند می‌پرسم و او جواب می دهد: «فروش عروسک‌هایی که با لباس قومیت‌های مختلف عرضه می‌شوند تقریبا در هر ماه راضی‌کننده است، شاید جایگاه چنین عروسک‌هایی در دکور و کمدهای شیشه‌ای باشد اما دلیل بر این نیست که متقاضی برای خرید نداشته باشد. خیلی از خانواده برای انتقال فرهنگ‌های مختلف به فرزندانشان از این عروسک‌ها خریداری می‌کنند تا به کودکانشان آموزش دهند که چه قومیت‌هایی در سرزمین‌مان داریم. البته باید این را هم صادقانه بگویم که کودکان خیلی به این نوع عروسک‌ها گرایش ندارند و به سمت آن‌ها نمی‌روند بعضا شده کودکانی که داخل مغازه آمدند و قابلمه‌های مسی آنان را بیشتر از این عروسک‌ها جذب کرده است.»
«همایون» از عدم فرهنگ‌سازی در خانواده ها صحبت می‌کند که همه چیز در خرید عروسک‌ها زیبایی نامعقول نیست بلکه باید فرهنگ و سنت را هم در نظر گرفت، او ادامه می‌دهد: «باید خانواده‌ها این فرهنگ‌سازی را از کودکان خود آغاز کنند که قرار نیست همه چیز در سرگرمی و بزک و دوزک باشد آنان باید زنان کرد، لر، بلوچ، تُرک و شمال... را بشناسند، همچنین اطلاعاتی در نوع لباس، پوشش و شکل و شمایل آنان داشته باشند. شاید خیلی‌ها انتقاد کنند که نوع آرایش صورت عروسک‌های محلی جذاب نیست اما نباید تنها معیار ما صورت و نوع آرایش و کوچکی دماغ و دهان باشد این عروسک‌ها شکل طبیعی دارند و هدف انتقال فرهنگ و نوع پوشش و مد و لباس آن‌ها است. بعضی اوقات باید به بطن ماجرا دقت کرد و تامل داشت تا ظاهر آن.»
با توجه به برخی از این عروسک در سایز بزرگ که همراه با لوازمی سرگرمی مخصوص بزرگسالان هستند از او می‌پرسم شاید خانواده‌ها خیلی رغبت نکنند این نوع محصولات را برای کودکانشان خریداری کنند زیرا مخصوص آنان نیست از همین رو ترجیح می‌دهند از این سرگرمی‌ها برایشان خریداری نکنند؛ او جواب می‌دهد: «بله بعضی از عروسک‌ها مختص سن کودکان نیست اما این دلیل برای نخریدن چنین عروسک‌هایی برای آنان نمی‌شود. بعضی از مشتریان بهانه‌های زیادی برای نخریدن دارند اما از این عروسک‌ها با لباس‌های سنتی زیاد داریم هم کوچک و هم بزرگ اتفاقا شکل و شمایل معقولی هم دارند.»
همایون می‌گوید: « مسلما خریدار این نوع عروسک‌ها کم است و افرادی که علاقه‌مند به سنت‌های قدیمی هستند جذب این نوع عروسک‌ها می‌شوند. البته برخی از ایرانی‌های مقیم خارج به مغازه می‌آیند و برای اینکه سنت قدیمی‌شان را حفظ کنند به‌عنوان سوغاتی این عروسک‌ها را می‌خرند یا به‌عنوان یادگاری و نگه‌داشتن در دکور منزل‌شان استفاده می‌کنند تا یادآور باورهای گذشته‌شان باشد.
از «همایون» می‌پرسم پیش آمده که کودکی به زور دست مادر یا پدرش را بگیرد تا از این عروسک‌ها برایش بخرند، او می‌گوید: «واقعیتش بسیار کم دیدم کودکی دست پدر و مادرش را بگیرد و به داخل مغازه بیاورد تا از این عروسک‌ها برایش بخرند، معمولا این عروسک‌ها برای بازی روزمره کودکان نیست تنها می‌توان با این‌ها سنت و باور قدیمی زنان کُرد، لر و بلوچ را منتقل کرد. به قول قدیمی‌ها که می‌گفتند سنت، باور و فرهنگ اصیل ایرانی باید نسل‌به‌نسل به آیندگان منتقل کرد با این عروسک‌ها می‌توانیم بخش کوچکی از فرهنگ ایرانی را به کودکان را آموزش دهیم».
برای عروسک‌های سنتی کشورمان تبلیغات کنیم
«فریدون» 36 ساله، از دیگر فروشنده‌ها درباره فروش عروسک‌های محلی با لباس‌های کُردی، می‌گوید: «فروشی که برای این عروسک‌ها در ماه نظر می‌گیرم نسبت به محصولات سنتی و دستی دیگر قابل مقایسه و ارزیابی است. به نظر من، هر کسی که اهل این نوع محصولات باشد، می‌خرد و از محصول هم استفاده مناسب دارد. این باور غلط وجود دارد که عروسک‌ها دکوری و غیرقابل بازی و سرگرمی هستند. اتفاقا این نوع عروسک‌ها در قالب‌های گوناگون کوچک، متوسط و بزرگ وجود دارد، لباس‌های محلی رنگارنگ و شاداب دارند و بچه‌ها می‌پسندند. یک موضوع مهم و ضعف بزرگ در خصوص فروش این عروسک‌ها این است که در همه اسباب‌بازی فروشی‌ها موجود نیست و کودکان با ورود به اسباب‌بازی‌ها با محصولات لوکس و کالاهای مارک‌دار مواجه می‌شوند و این ضعف در تقسیم اسباب‌بازی‌ها در مغازه‌ها است. به عنوان مثال ما مغازه‌داران کالاهای فرهنگی که همه آن‌ها دست‌ساز هستند اغلب این نوع عروسک‌ها را برای فروش در مغازه داریم اما زمانی که کودک مغازه را از دور می‌بیند هیچ‌چیزی او را جذب نمی‌کند که دست مادرش را بکشد و به داخل بیاورد مگر زمانی که مادر قصد خرید محصولات دیگر را داشته باشد وکودک عروسک‌ها را ببیند.»
به او می‌گویم برای عرضه و ترویج این عروسک‌ها باید چه کار کرد تا این سنت فرهنگی مغفول مانده، زنده شود و کودکان بدانند که این عروسک‌ها با چه عشقی ساخته و با دست زنان کُرد، لُر، ترک با زحمت‌فراوان دوخته می‌شود. می‌گوید: «باید درباره توزیع این عروسک‌های تدابیری اندیشید، با برخی از دوستانم برای فروش و جذب مشتری صحبت می‌کنم آنان می‌گویند که در حال حاضردر عصر تکنولوژی و ارتباطات زندگی می‌کنیم باید برای فروش به شبکه‌های مجازی رجوع کنیم. خیلی از عروسک‌سازان را می‌بینیم که در اینستاگرام فعالیت خوب و چشمگیری دارند. باید ما هم وارد این نوع عرصه‌ها شویم و تبلیغات اصولی و مفید را به مشتریان بدهیم. آنان باید باخبر شوند که هر مغازه‌ای چه نوع محصولات فرهنگی برای عرضه دارند.»
«فریدون» ادامه می‌دهد: «البته این را هم بگویم خانواده‌ها باید از این موضوع اطلاع پیدا کنند که این عروسک‌ها را تنها در دکور نچینند کودکان باید با عروسک‌ها بازی کنند من در چند موارد دیده‌ام که این عروسک‌ها در دکور چیده شده و کودک اجازه دست زدن به آن‌ها را ندارد به این بهانه که خراب یا کثیف می‌شود. در حالیکه بودنشان در دکور کلی گردوخاک بر روی آن‌ها می‌نشیند. بازی کردن بچه‌ها با این عروسک‌ها، یعنی ترویج فرهنگ ایرانی میان خانواده‌ها. اگر یک کودک از این عروسک‌ها همراه خود داشته باشد و به مهدکودک، مهمانی و مکان‌های عمومی ببرد و کودک دیگری آن را ببینید حتما دوست دارد که او هم از این عروسک‌ها داشته باشد، این یعنی ترویج.»
طرفداران کوچک عروسک‌های سنتی با دامن محلی
«مجید» از دیگر صاحبان مغازه محصولات فرهنگی ـ دستی، درباره خرید عروسک‌های سنتی توسط توریست‌ها پرسیدم که آنان تا چه اندازه به سمت این محصول می‌روند و آن را خریداری می‌کنند، او بیان می‌کند: «بیشتر ایرانیان مقیم خارج برای حفظ اصالت فرهنگی‌شان این عروسک‌ها را می‌خرند تا کودکانشان با این عروسک‌های سنتی بازی کنند و یادشان نرود که ایرانی هستند و ایرانی بمانند.»
او درباره اقبال از فروش این عروسک‌ها و استقبال کودکان می‌گوید: «من به شخصه از فروش عروسک‌ها راضی هستم و به رفتار و عکس‌العمل کودکان هنگام تماشای عروسک‌ها بسیار توجه می‌کنم، بچه‌ها چنان به «چین دامن»، «رنگ‌ها»، «شکل و شمایل ابروها و چشم‌ها» دقت می‌کنند، من با دیدنشان حظ می‌کنم که به جزئی‌ترین موارد هم اشاره دارند. به خاطر دارم، روزی پسربچه‌ای وارد مغازه شد و به مادرش اصرار می‌کرد که یکی از این عروسک‌های کُردی با دامن چین‌دار را برای دخترخاله‌اش بخرد. اصرار او مرا به وجد آورده بود. به مادرش می‌گفت که دخترخاله اش دامن چین‌دار دوست دارد و عروسک هم روسری سنتی ترکمن بر سر داشت، می‌خواست با این عروسک‌ها دخترخاله‌اش را خوشحال کند. پس ببینید که گرایش و تمایل کودکان نسبت به عروسک‌ها در درونشان وجود دارد.»
عروسک ابزاری قدرتمند؛ حامل صلح و دوستی
باید باور کنیم که عروسک‌ها ابزار فرهنگی قدرتمند و کارکرد بالایی دارند. باید از طریق این محصول فرهنگی جذاب کودکان آن‌ها را به عنوان سفیر فرهنگی به دیگران بشناسانیم و در انتقال فرهنگ، تاریخ، سنت، آداب و رسوم قوم‌های مختلف سرزمین‌مان از آن‌ها استفاده کنیم. مسلما این عروسک‌ها می‌توانند حامل صلح، دوستی، اتحاد، برابری، همدلی، هم‌یاری به هم‌نوعان و... باشند تا این صلح و دوستی را در سطح جهان گسترش دهیم.