ماهنامه زنان و زندگی - مینا عینی فر: شاید هیچ وقت موقع دم کردن چای به فکر نمی افتادیم که این صحنه را زنده برای دوستانمان پخش کنیم و آن ها را در لحظه استراحت و فراغتمان سهیم کنیم.
حالا اما نمایش زنده لحظاتی از زندگی، دل مشغولی بسیاری از کاربران شبکه های اجتماعی شده است و بخشی عادی از زندگی روزمره. هر تصویر خوشایندی را می شود روی اکانت اینستاگرام فرستاد و همان لحظه چندین نفر را میهمانش کرد. ویدیوها مدت هاست زندگی ما را گزارش می کنند. وقتی با نوزاد تازه از راه رسیده مان سرگرم می شویم یک دوربین موبایل تماشایمان می کند و گزارش ماجرا را به ده ها نفر می رساند. وقتی اشتباه می کنیم همین اطراف یک دوربین هست که صحنه را ثبت کرده و در فضای مجازی سوژه مان می کند. اگر از راه دور آمده باشیم حتما یک دوربین آمدنمان را ثبت می کند تا صاحبش شادی اش را با دوستانش تقسیم کند.
هر روز به شکل های مختلف ثبت می شویم و چند لحظه بعد هر کس بخواهد می تواند تصویرمان را ببیند. گاهی هم خودمان هستیم که دوربین به دست داریم و زندگی مان را گزارش می کنیم؛ همین امروز صبح توی راه... همین دیشب سر شام... همین دیروز توی آشپزخانه... استوری های اینستاگرام امکانش را برایمان بیشتر کردند و حالا هر روز بهانه ای پیدا می کنیم برای اینکه یک ویدیوی چند ثانیه ای آپلود کنیم و چیزی را با دوستانمان شریک شویم.
استوری های کوتاه که روزهای اول سوت و کور بودند، این روزها شلوغ شده اند و هر روز دقایقی وقت صرف تماشای عکس ها و ویدیوهای لحظه ای دوستانمان می کنیم. با اضافه شدن ویدیوهای زنده به امکانات اینستاگرام حالا کاربران ایرانی هم می توانند تصاویر زنده را منتشر کنند. تصاویری که یک بار دیده می شوند و بعد حذف می شوند تا برای همیشه فراموش شوند.
ویدیوهای زنده در شبکه های اجتماعی در جهان بسیار پرطرفدار شده اند. ما راه ساده ای برای اشتراک گذاشتن لحظه هایمان پیدا کرده ایم که اجازه می دهد همزمان که از آن ها حرف می زنیم فراموششان کنیم و برای اینکه لحظاتی دیگر ناپدید شوند ثبتشان کنیم. ویدیوهای زنده همه چیز را مقابل چشممان آورده اند. درست در همان لحظه ای که در حال وقوعند و ما آدم هایی شده ایم که در برابر دوربین زندگی می کنیم.
تماشای یک زندگی معمولی
ویدیوهای زنده از روزی محبوب تر شدند که فیس بوک پرمخاطب ترین شبکه اجتماعی دنیا، پخش ویدیوهای لایو یا زنده را شروع کرد. این امکان جدید بعد از نرم افزارها و شبکه های اجتماعی کم طرفدارتری مثل پریسکوپ وارد فیس بوک شده بود، اما فیس بوک در محبوبیتش نقش مهم تری داشت. در ایران که اینستاگرام شبکه اجتماعی محبوب مردم به حساب می آید، استوری ها امکان پخش ویدیوهای کوتا 24 ساعته را فراهم کردند و بعد از آن امکان پخش زنده هم به دنبالش آمد که بعد از تمام شدن فیلمبرداری محو می شوند و تنها در لحظه پخش می شود تماشایشان کرد.
اما چه چیزی باعث شد آن قدر به تماشای لحظات و زندگی همدیگر علاقه مند شویم که شبکه های اجتماعی به فکر ایجاد چنین امکانی بیافتند و ما را 24 ساعته دور دنیا در میان تصاویر زنده بچرخانند؟ چه چیزی دیدن یک صحنه معمولی را که در زندگی همه ما پیش می آید، جذاب می کند؟
گیتی عاصمی متخصص بازاریابی دیجیتال و یکی از اعضای فعال اینستاگرام است و 18 هزار نفر پست هایش را دنبال می کنند. او هم مثل بسیاری از کاربران فعال از استوری اینستاگرام استفاده می کند و هرازگاهی تصاویر فعالیت های روزمره اش را در آن به اشتراک می گذارد.
او درباره اینکه به چه دلیل دوست دارد از ویدیوی زنده برای نشان دادن حال و هوایش استفاده کند می گوید: «شبکه های اجتماعی فرصت خیلی خوبی به ما داده اند و آن به اشتراک گذاشتن مدل زندگی مان است و همین طور تماشای سبک زندگی بقیه در نقاط مختلف دنیا یا در همین ایران. من هیچ رسانه ای ندارم. هیچ رسانه ای در ایران در مورد مدل زندگی من حرف نمی زند. استوری ها و ویدیوهای لایو این امکان را به من می دهند که مدل زندگی من هم دیده شود و من هم بتوانم درباره طرز فکر با بقیه حرف بزنم.»
او می گوید این خاصیت همه شبکه های اجتماعی و انواع محتواهایی است که در آن منتشر می کنیم؛ می توانیم خودمان را در آن ببینیم و در حالی که در تبلیغات، سریال ها، تلویزیون و هیچ جای دیگر نیستیم، باز هم نشان بدهیم که بخشی از جامعه چگونه زندگی می کند.
او می گوید وارد شدن شبکه های اجتماعی به زندگی روتین ما به خصوص به شکل ویدیوهای زنده یک امتیاز جدید است که باعث می شود فضایی که در آن افراد بر هم تاثیر می گذارند و از هم تاثیر می گیرند بزرگ تر شود: «این برای من خیلی دوست داشتنی است. استوری ها و ویدیوهای زنده ارزش شبکه های اجتماعی را چند برابر می کنند چون خیلی رئال و واقعی هستند و همان لحظه اتفاق می افتند. چیده نشده، ادیت نشده و همان لحظه را به همان شکلی که هست نشان می دهند.»
گیتی در مورد استوری ها و ویدیوهای زنده ای که جذاب ترند و کاربرد بیشتری دارند می گوید: «بعضی ها برخوردشان با استوری مثل همان برخوردی است که با پست هایشان می کنند مثلا عکس هایی می گذارند که رویشان کار شده. من خودم دنبال کننده این نوع محتواها نیستم و محتواهایی را دوست دارم که واقعا از قصه همان لحظه ای می گویند که طرف با آن مواجه شده. خودم هم همین برخورد را می کنم. مثلا من چون غذا درست کردن را دوست دارم و آشپزی به من حس خوبی می دهد مخاطبم را وارد بازی می کنم؛ انگار داریم با هم غذا می پزیم.
استوری به استوری مراحل تهیه غذا را نشان می دهم. مثلا سوژه من سالاد و قصه رسیدن به آن است. در مورد افراد دیگری هم که در اینستاگرام فعال هستند دیده ام که استوری کمک کرده روایت های سریالی راحتی داشته باشند. در کل در استوری همین که افراد هیچ اصراری ندارند که شکل دیگری به نظر برسند به نظرم یک امتیاز است.»
به گفته او همین امتیاز در مورد زنان هم صادق است؛ ارائه یک تصویر واقعی از زنان که در بسیاری از موارد هیچ تصویر واقعی از خودشان در رسانه ها نمی بینند: «برای من به عنوان یک زن پررنگ ترین امتیاز این ویدیوهای زنده همین است که می توانم سبک زندگی ام را خیلی در دسترس و واقعی نشان بدهم و چون امکان خوبی است از آن استفاده می کنم. در مورد پروفایل های چهره هایی مثل خانم بهاره رهنما هم این صادق است.
فارغ از اینکه کاراکتر محبوب هر فردی هست یا نه از این لحاظ برای مخاطب جذاب است که چیزی را از زندگی او نشان می دهد که در سریال پژمان یا فیلم دیگری که او بازی می کند نمی بیند. دوست داریم بدانیم یک هنرپیشه زن در ایران چطور زندگی می کند؟ مثلا مانتوی بیرونش چه شکلی است؟ برای آن ها هم این امکان نقطه مثبتی است که یک تصویر واقعی از خودشان نشان بدهند.»
او تاثیرگذاری بر دیگران و الهام بخشی را یکی دیگر از خاصیت های این نوع فعالیت در شبکه های اجتماعی می داند: «گاهی پیام هایی از غریبه ای دریافت می کنم که می گوید مطلبی که نوشته ام برایش جالب بوده، از نوع نگاهم به یک موضوع لذت برده یا چیزی یاد گرفته. فکر می کنم یکی از مهم ترین آورده های فعالیت در شبکه های اجتماعی برایم این بوده.»
گیتی که به خاطر حرفه اش با رسانه های دیجیتال سر و کار دارد در مورد آینده ویدیوهای زنده این طور پیش بینی می کند: «استفاده از ویدیو از سال 2016 به بعد رو به افزایش بوده و حداقل تا 4 سال آینده باز هم محبوب می ماند. ابزارهای راحتی ساخته شده برای آسان کردن کار افرادی که دانش خاصی برای ساخت ویدیو ندارند. استقبال از ویدیو و ویدیوی زنده می تواند دلایل مختلفی داشته باشد، از جمله اینکه ویدیو خیلی سریع تر پیام را می رساند و سرعت اینترنت بیشتر شده و دیدنش دیگر سخت نیست.»
زنان ویدیوهای زنده را بیشتر دوست دارند
آمارهای جهانی می گویند زنان طرفداران درجه یک شبکه های اجتماعی تصویری هستند و از انتشار عکس و فیلم بیشتر استقبال می کنند. همان طور که اینستاگرام و پینترست شبکه های اجتماعی تصویرمحور محبوب، زنان فعال بیشتری را نسبت به فیس بوک و توییتر در میان کاربرانشان دارند، اپلیکیشن های مخصوص پخش ویدیوی زنده هم بیشتر در بین زنان محبوبند.
براساس اطلاعات سایت آماری «Survey Monkey»، اغلب کاربران در هر دو اپلیکیشن «Live.ly» و «You Now» که جزو اپ های محبوب پخش ویدیوی زنده هستند دخترهای نوجوان دبیرستانی هستند. آن طور که پیداست نسل جدید زنان علاقه بیشتری هم به انتشار تصویر پیدا کرده اند و دختران جوان و نوجوان استقبال زیادی از ویدیو زنده می کنند.
اپلیکیشن مجارستانی «ANGL» هم در اروپا محبوبیتش از «Meerlat» و «Periscope» اپ های محبوب سابق برای ویدیوی زنده بیشتر شده است. 60 درصد مخاطبان این اپ هم زنان هستند و بی از همه بین زنان 25 تا 40 سالی محبوب است که خیلی هایشان ازدواج کرده اند و بچه دارند. آندرس کُوِکس مدیرعامل این اپلیکیشن می گوید افراد عضو این اپ دوست دارند خودشان را مطرح کنند و چهره و شخص از موضوعی که درباره اش ویدیو ضبط می کند مهم تر است.
ویدیوهای زنده در مرز حریم خصوصی
استقبال زنان از این شبکه های اجتماعی و امکان های جدید از یک طرف نشان می دهد زنان نسبت به گذشته وسایل ارتباطی بهتری در اختیار دارند و می توانند سبک زندگی و خواسته هایشان را در قالب رسانه ها نشان دهند. از طرف دیگر باعث نگرانی هایی هم درباره حفظ حریم خصوصی زنان و احتمال سوءاستفاده از ویدیوهای زنان شده است.
در شرق جهان با توجه به سنت ها، اپلیکیشن های ویدیوی زنده کمی دردسرساز بوده اند. از جمله در چین که رتبه اول استقبال از انواع وابستگی های تکنولوژیک و اعتیادهای اینترنتی را دارد، ویدیوهای زنده هم تبدیل به یک مساله شده اند. بعضی از جوانان چینی ساعت ها وقت خود را صرف تماشای زندگی آنلاین دیگران می کنند، کنار یک غریبه از راه دور غذا می خورند و غریبه های زیادی را در حال زندگی عادی روزمره تماشا می کنند؛ مساله ای که باعث شده دولت به فیلتر کردن بعضی از اپلیکیشن ها فکر کند. دختران چینی به خاطر سیاست قدیمی تک فرزندی و عواقبش یعنی سقط جنین دختران و افزایش تعداد پسران چینی بیشتر مورد توجه هستند، از این اپلیکیشن ها کسب درآمد هم می کنند و خطراتی زندگی خصوصی شان را تهدید می کند.
در اندونزی هم استفاده نوجوان ها از این اپلیکیشن ها باعث نگرانی هایی شده است و ممکن است دولت را مصمم کند که برای جلوگیری از انتشار تصاویر نامناسب نوجوانان، این اپلیکیشن ها را از دسترس خارج کند.
با وجود این آسیب ها و نگرانی ها، ویدیوهای زنده آنقدر جذابیت دارند و امکان های مختلفی فراهم می کنند که جهان را قانع کرده اند از آن ها استفاده کنند. بسیاری از برنامه های فرهنگی و هنری و حتی تبلیغاتی و کسب و کارها توانسته اند با استفاده از ویدیوهای زنده مخاطبان برنامه ها و فعالیت هایشان را بیشتر کرده و توجه های زیادی را جلب کنند.
این قصه های زودگذر و موقتی...
ویدیوهای زنده به وجود می آیند که محو شوند، برخلاف فیس بوک که ویدیوهای زنده را آرشیو می کند، در اینستاگرام بعد از حذف استوری ها هیچ اثری از آن ها باقی نمی ماند. پس چرا ما همچنان به آن علاقه داریم؟ حلیه صبورنژاد پژوهشگر رسانه معتقد است آمدن استوری بعد از پست های اینستاگرامی و بعد آمدن ویدیوی لایو نشان می دهد محتواهای شبکه های اجتماعی به سمت موقتی تر شدن می روند.
او می گوید: «به این فکر کنیم که چه ویژگی هایی به همراه موقتی بودن به فضای شبکه های اجتماعی وارد می شود؟ اینستاگرام دقیقا زمانی تصمیم می گیرد استوری را اضافه کند که تعداد پست های کاربرانش به طرز ملموسی کاهش یافته است. یکی از پیام های این شکل محتوا آن است که از کاربر خواسته می شود، روزمره ترین ها و بی اهمیت ترین ها را هم بی هیچ وسواسی منتشر کند، چرا که می تواند مطمئن باشد که بعد از 24 ساعت اثری از آن نخواهد ماند. این آگاهی که این پست از بین خواهدرفت به کاربر این احساس امنیت را می دهد که خودبیانگری را بی هیچ ملاحظه ای پی بگیرد. انبوهی از استوری هایی که سریع رد می شوند و نمی آیند که بمانند.
حتما تا به حال دقت کرده اید کسانی که تا پیش از این، عکسی از خوراکی و غذا و لاک ناخن و... منتشر نمی کردند، حالا این کار را در استوری ها انجام می دهند. در حقیقیت به نوعی از به اشتراک گذاشتن محتواهایی که تا پیش از این برای بسیاری از گروه های اجتماعی، محتواهای سطحی به حساب می آمد، توسط مدیوم استوری قبح زدایی شده است. این پیام اینستاگرام برای شماست کمیت بزرگی باشید، به هر کیفیتی!»
او معتقد است تمام تاثیر استوری هم بی پروا و سطحی شدن محتوا نیست. بلکه بخشی از ماجرا این است که حالا یک محمل دیگر به وجود آمده است که انسان ها روایت هایی از زندگی شان را به نمایش بگذارند و روایت های دیگران را هم ببینند: «زنان هم به عنوان یکی از گروه های اجتماعی چنین وضعیتی دارند. علاوه بر بیان روایت های شخصی، روایت های سایرین هم در معرض دید آن ها قرار می گیرد. می گویم روایت، یعنی شاید عینا منطبق بر واقعیت زندگی شان نباشد، اما به هر حال مهم است که این آگاهی جمعی شکل می گیرد که دیگرانی چون من هستند، با تفاوت ها و شباهت هایی.»
فیلم ترومن شو را دیده اید؟ ترومن مردی است که به ظاهر یک زندگی عادی با خانواده اش دارد. مثل بقیه آدم ها. با این تفاوت که تماشا می شود. او بدون اینکه بداند سوژه یک شوی تلویزیونی زنده است که 24 ساعته زندگی او را پخش می کند و همه مردم می شناسندش اما با او عادی رفتار می کنند تا او متوجه ماجرا نشود و بازی به هم نخورد و آن ها از تماشای بقیه زندگی او محروم نشوند. انگار ما همه ترومن هایی شده ایم که آگاهانه روی تصویریم و خودمان 24 ساعته گزارش زندگی مان را به دیگران می دهیم.
