افایتیاف یا گروه ویژه اقدام مالی توصیه‌هایی را برای مبارزه با پولشویی و عدم تامین مالی تروریسم در اختیار کشورهای عضو قرار می‌دهد و برخی کشورهای فعال در این زمینه‌ها را در لیست سیاه خود قرار می‌دهد.
گروه ویژه اقدام مالی (Financial Action Task Force) یا به اختصار افایتیاف (FATF) نهادی فرادولتی است که در زمینه تعریف و ترویج خط‌مشی‌ها و استانداردهای مبارزه با جرایم مالی فعالیت می‌کند. توصیه‌هایی که توسط گروه مالی اقدام ویژه (افایتیاف) ساخته می‌شوند در راستای مقابله با پولشویی، تروریسم مالی و سایر تهدید‌هایی که سیستم مالی جهانی را تهدید می‌کنند هستند. افایتیاف در سال 1989 و با درخواست کشورهای عضو نشست G7 بوجود آمد و مقر آن در شهر پاریس واقع شده است.
هرچه اقتصاد جهانی و تجارت بین‌المللی بیشتر رشد می‌کند در سویی دیگر جرائم مالی نظیر پولشویی نیز روند صعودی به خود خواهند گرفت. گروه ویژه اقدام مالی (افایتیاف) در راستای مبارزه با جرائم مالی پیشنهادهایی ارائه می‌کند، خط مشی‌ها و روندهای اعضای عضو را مورد بازبینی قرار می‌دهد و برای افزایش استقبال به قوانین مربوط به پولشویی در سراسر جهان تلاش می‌کند. از آنجا که پولشویی و موارد مشابه آن از روش‌های نو برای ایجاد دلهره و ترس استفاده می‌کنند، افایتیاف هر چند سال یکبار توصیه‌های خود را بروز می‌کند.
یک لیست از توصیه‌های مربوط به تروریسم مالی در سال 2001 افزوده شد. آخرین بروز‌رسانی مربوط به این فهرست در سال 2012 منتشر شد که در آن توصیه‌های مذکور برای پوشش تهدید‌های اقتصادی جدید، مانند سرمایه‌گذاری‌ها بر روی سلاح‌های کشتار جمعی، گسترش یافته بودند. بسیاری از این توصیه‌ها نیز به شفافیت مالی و مبارزه با فساد مربوط است. در همین سال 2012 آخرین نسخه توصیه‌های افایتیاف برای مقابله با جرایم مالی مانند تامین مالی تروریسم، تامین مالی فعالیت‌های اشاعه‌ای، پولشویی و غیره نیز تحت عنوان “استانداردهای بین‌المللی در مبارزه با پولشویی و تأمین مالی تروریسم و اشاعه‌گری” منتشر شد.
ارزیابی سطح پیشرفت کشورها عضو در رابطه با به کارگیری توصیه‌های افایتیاف و بررسی میزان اجرای این توصیه‌ها در سطح جهانی از جمله وظایف نظارتی این گروه به شمار می‌رود. اقدام مالی کشورها را می‌توان بر اساس این رصدها و نظارت‌ها به سه دسته تقسیم کرد :
دسته اول، کشورهایی که کاملا در زمینه به کارگیری و اجرای توصیه‌های FATF پایبندی از خود نشان داده‌اند که عمدتا کشورهای توسعه یافته را دربرمی‌گیرد. دسته دوم که کشور های در حال توسعه هستند عمدتا در رابطه با این توصیه‌ها پیشرفت‌هایی از خود نشان می‌دهند. دسته سوم نیز کشورها فاقد همکاری با گروه ویژه اقدام مالی هستند که احتمال وجود پولشویی و تامین مالی تروریسم در آنها بالا است. برخی از این کشورها در لیست سیاره قرار گرفته‌اند و اقدام‌های متقابل برای فعالیت‌های آنها از سوی کشورهای عضو انجام می‌شود.
گروه افایتیاف یک دستورالعمل 40 ماده‌ای را ارائه می‌کند که همه جنبه های مختلف پولشویی و مبارزه با آن را تحت پوشش قرار می‌دهد. نکته‌ای که حائز اهمیت است و از زمان پیدایش این گروه نیز به عنوان یک نقد مطرح می‌شد این است که همه کشورها نمی‌توانند از سیستم‌های مالی و قانونی برای اقتصاد خود استفاده می‌کنند و در نتیجه برای مبارزه با پولشویی نمی‌توانند دستورالعمل‌های یکسانی را به کار ببندند. بر همین اساس توصیه‌های افایتیاف باید به گونه‌ای نوشته شود که هم همه اعضا بتوانند از آنها استفاده کنند و هم در ضمن اجرا مبادلات پولی آنها با محدودیت مواجه نشود.
اعضای افایتیاف کدامند؟
تا سال 2018، 37 عضو برای گروه ویژه اقدام مالی وجود دارد. کشورهای عضو کمیسیون اروپایی، شورای همکاری خلیج فارس (GCC) از جمله این اعضا هستند. برای اینکه کشوری به عضویت این گروه درآید، می‌بایست از نظر استراتژیک اهمیت بالایی داشته باشد. داشتن جمعیت زیاد، تولید ناخالص ملی (GDP) بالا، بانکداری و صنعت بیمه توسعه یافته و قص علی هذا) از جمله موارد استراتژیک است. به علاوه یک کشور عضو افایتیاف، می‌بایست به استانداردهای مالی پذیرفته شده جهانی پایبند باشد و در سایر نهاد های بین‌المللی مهم نیز شرکت داشته باشد.
هنگامی که یک کشور و یا سازمان عضو این گروه، بر آخرین دستورالعمل‌ها و توصیه‌های FATF صحه بگذارد و از آن پشتیبانی کند، متعهد می‌شود تا سایر اعضا را نیز از این نظر مورد ارزیابی قرار دهد و در راستای توسعه پیشنهادهای آینده افایتیاف با این گروه همکاری داشته باشد. تعداد زیادی از سازمان‌های بین‌المللی به عنوان ناظر در گروه ویژه اقدام مشترک شرکت می‌کنند که هر کدام از آنها در فعالیت‌های ضد پولشویی نیز حضور دارند. از جمله مهمترین این سازمان‌های می‌توان به پلیس بین‌الملل یا اینترپل، صندوق بین‌المللی پول (IMF)، سازمان همکاری و توسعه اقتصادی (OECD) و نیز بانک جهانی اشاره کرد.
فهرست سیاه افایتیاف (FATF Blacklist) چیست؟
به طور کلی به کشورهایی که در قلمرو افایتیاف قرار ندارند، وضعیت مبارزه آنها با پولشویی و نیز قوانین تجاری آنها نگران‌کننده است و با این گروه مالی همکاری نمی‌کنند، فهرست سیاه افایتیاف اطلاق می‌شود. گروه اقدام ویژه مالی به طور مستمر فعالیت‌های اقتصادی کشورها را رصد می‌کند و هر کشور را که تشخیص دهد در مبارزه با پولشویی و تامین ملی تروریسم همکاری نمی‌کند، در فهرست سیاه خود قرار می‌دهد. این فهرست طی بروزرسانی‌های خود مرتبا کشورها را به این فهرست حذف و یا به آن اضافه می‌کند.
کشورهایی که در فهرست سیاه گروه ویژه اقدام مالی قرار می‌گیرند، لقب مناطق پرخطر برای سرمایه‌گذاری را یدک می‌کشند. از نظر کارشناسان این گروه، کشورهایی که نامشان در لیست سیاه می‌آید، در مبارزه علیه پولشویی و تامین مالی تروریسم همکاری نمی‌کنند. به مرور زمان بررسی‌های انجام گرفته توسط این گروه دقیق‌تر از قبل و معیارهایش سختگیرانه‌تر از قبل شده است.
قرار گرفتن در لیست سیاه FATF بنابر حقوق بین‌المللی نباید هیچگونه تحریم رسمی را به دنبال داشته باشد، اما واقعیت چیزی دیگری است. کشورهایی که در فهرست سیاه گروه ویژه اقدام مالی قرار می‌گیرند، عمدتا با چالش‌های شدید مالی مواجه می‌شوند. قرار گرفتن در فهرست سیاه این گروه مساوی است با قطع و یا کاهش همکاری با بسیاری از بانک‌ها و موسسات مالی بزرگ دنیا. به عنوان مثال پیش از برجام در ایران بسیاری از بانک‌های مهم جهانی به فعالیت‌های خود در ایران پایان و یا آنها را بسیار خطرناک می‌دانستند.
ایران و افایتیاف ؛ برای پولشویی و مبارزه با تامین مالی تروریسم چه کرده‌ایم؟
نام ایران برای نخستین بار در سال 2009 همراه با ترکمنستان، پاکستان و ازبکستان وارد لیست سیاه FATF شد. هر چه زمان بیشتر به جلو رفت، نام بسیاری از کشورها از این فهرست خارج شد، اما وضعیت ایران هر روز بد تر از دیروز می‌شد. به طور که پس از گذشت نیم دهه وضعیت به جایی رسید که این گروه از کشورهای عضو درخواست اقدام متقابل علیه ایران کرد.
در سال 2015 ایران و کره شمالی به عنوان کشورهای خطرناک لیست سیاه FATF شناخته شدند و اقدامات متقابل توسط اعضای افایتیاف علیه آنها به انجام می‌رسد. تا اینکه در 2016 برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) یا همان توافق هسته‌ای به منزلگاه خود رسید. در دوران پسابرجام، اقدامات متقابل علیه ایران به مدت 12 ماه به حالت تعلق درآمد.
بیشتر بخوانید : سرانجام برجام ، ترامپ و تحریم ها : ایالات متحده جزئی از توافق نخواهد بود
پس از قرارگیری ایران در فهرست سیاه افایتیاف ایران برخی تلاش‌های برای خروج از این فهرست را آغاز کرد. افزایش نظارت بر پرداخت مالیات‌ها، بهبود فضای کسب و کارها، افزایش شفافیت‌های مالی و از میان بردن شبهات در خصوص تامین مالی از تروریسم، از جمله حوزه‌های تلاش ایران برای بهبود شرایط‌اش بوده اس. دولت حسن روحانی در سال 94 لایحه‌ای را تحت عنوان “قانون مبارزه با تامین مالی تروریسم” به مجلس فرستاد، این قانون بهمن ماه 96 به تصویب و در اسفند آن سال به دولت ابلاغ شد.
بنابر این قانون فعالیت‌های تروریستی رده بندی شده است، هرچند صراحتا در بخشی از آن آمده است :
اعمالی که افراد، ملت‌ها، یا گروه‌ها و یا سازمان‌های آزادی‌بخش برای مقابله با اموری از قبیل سلطه ، اشغال خارجی، استعمار و نژادپرستی انجام می‌دهند، از مصادیق اقدام تروریستی موضوع این قانون نیست و تعیین مصداق گروه‌های تروریستی و سازمان‌های مشمول این تبصره بر عهده شورای عالی امنیت ملی است.
بر همین اساس، با تلاش‌های صورت گرفته توسط دولت حسن روحانی در دروان پسابرجام، تیرماه 95 گروه ویژه اقدام مالی بر آن شد تا اقدام متقابل از سوی کشورهای عضو علیه ایران را به مدت 12 ماه به تعویق درآورد. لازم به ذکر است که این تلاش‌ها برای لغو اقدام متقابل گروه FATF تنها منحصر به دولت روحانی نبوده است و در دولت دهم نیز چنین تلاش‌هایی، البته ناموفق، به انجام رسیده بود.
پس از توافق برجام، دولت که بر ضرورت روابط با نهادهای موثر بین‌المللی تاکید می‌کرد، حضور ایران در لیست سیاه افایتیاف را یکی از کلیدی‌ترین دلایل برای عدم حضور سرمایه‌گذاران در ایران برمی‌شمرد. دولت معتقد بود که در نتیجه همکاری و تعامل با گروه اقدام ویژه مالی، درها برای حضور بسیاری از بانک‌ها و موسسات مالی معتبر در سراسر جهان در ایران می‌شود.
بر همین اساس در مواردی که یک کشور توسط FATF در فهرست سیاه کشورهای پرخطر برای سرمایه‌گذاری و نیز غیرهمکار قرار می‌گیرد، بانک‌ها و بنگاه‌های اقتصادی اگر همکاری‌های خود را بانک‌ها و موسسات مالی ایران را به طور کامل قطع نکنند، در بهترین حالت با وضع شرایط بسیار محتاطانه و سخت‌گیرانه به همکاری خود ایران ادامه می‌دادند. به طوری که هزینه این حضور برای ایران بسیار افزایش می‌یافت. به همین دلیل است که بسیاری از کشورهای جهان سعی می‌کنند در لیس سیاه حضور نداشته باشند.
تندروهای اصولگرا و مخالف دولت در ایران از تصویب این موضوع برای آغاز دور تازه‌ای از حملات به دولت استفاده کردند. تیتر یک بسیاری از روزنامه‌ها و خبرگزاری‌های منتقد و مخالف دولت با الفاظی تند از “خیانت دولت روحانی” در زمینه افایتیاف خبر می‌دادند. آنطور که تندروها می‌گفتند، این موضوع چیزی شبیه به خود تحریمی بانک‌ها داخلی بوده است. همچنین آنها از اعتراض بسیاری از مردم نسبت به اجرای FATF در ایران خبر می‌داند. برخی از آنها حتی پا را فراتر می‌گذاشتند و از “خشم عمومی نسبت به دولت حسن روحانی” می‌گفتند.
شهریورماه دو سال گذشته بود که سخنگوی وزارت خارجه دولت روحانی در پاسخ به انتقاد‌ها از این اقدام دولت دفاع کرد و آن را بی‌ارتباط با برجام دانست. بهرام قاسمی در این زمینه گفت :
این توافق هیچ ربطی به برجام ندارد و در دولت قبلی به صورت لایحه ارائه شد که مجلس هم تصویب کرد اما به دلیل تحریم و قطع ارتباط مالی با دنیا این موضوع را نمی‌دیدیم اما امروز که تحریم‌ها برداشته شده این مسئله خود را نشان داده‌است. تعداد کشورهای عضو این کنوانسیون بیش از تعداد اعضای سازمان ملل است و برای فعالیت بین‌المللی یکسری موارد را باید انجام دهیم.
ما با موضوع پولشویی مشکلی نداریم اما چنین نیست که ایران همه اطلاعات مالی خود را اعلام کند. بحث دیگر مبارزه با تروریسم است، ما به عنوان قربانی تروریسم خود را پیشقراول مبارزه با آن می‌دانیم و کسانی که از پولشویی استفاده می‌کنند گروه‌های کودک کش تروریستی هستند. دربارهٔ نگرانی آنها در رابطه ایران با حزب‌الله باید بگویم که ما حزب‌الله را افتخار می‌دانیم.
بیشتر بخوانید :
منبع : Investopedia