یک سال‌ونیم از شروع فعالیت مرکز فناوری سامسونگ امیرکبیر سپری می‌شود؛ مرکزی که اگرچه ساختارش در ظاهر شباهت بسیاری به شتاب‌دهنده‌هایی دارد که تعدادشان در تهران به هیچ‌عنوان کم نیست اما در باطن تفاوت‌های بزرگی با آنها دارد.
مرکز فناوری سامسونگ امیرکبیر حاصل همکاری بخش «مسئولیت‌های اجتماعی» این شرکت کره‌ای با دانشگاه امیرکبیر تهران است و در برج فناوری تازه‌ساز همین دانشگاه، فضا و امکاناتی را به مدت یک سال در اختیار تیم‌های استارت‌آپی قرار می‌دهد تا رشد کنند و برای ورود به بازار کسب و کارهای فناوری آماده شوند.
شاید در نگاه اول آنچه این مرکز را از شتاب‌دهنده‌ها یا مکان‌های کار گروهی متمایز کرده، عدم دریافت سهم یا هزینه‌های جانبی حضور در مرکز است و همین مسئله باعث شده تا در یک سال‌ونیم گذشته، بدون هیاهوی رسانه‌ای تبدیل به مکانی امن شود که جدا از چالش‌ها با سرمایه و بازار استارت‌آپ‌ها بتوانند در آن حضور پیدا کنند.
به دور از اجتماع خشمگین
«ارغوان اوجانی»، مدیر مسئولیت‌های اجتماعی سامسونگ ایران درباره دلایل راه‌اندازی این مرکز و همچنین علت همکاری با دانشگاه امیرکبیر می‌گوید:
«مسئله اشتغال در ایران و بسیاری از کشورهای جهان یک دغدغه جدی است. از طرفی در کشور ما افراد با استعدادی هستند که نیازهای جامعه را درک می‌کنند و تلاش می‌کنند نیازهای جامعه را به شیوه‌ای خلاقانه رفع کنند. به همین دلیل ما در بخش مسئولیت‌های اجتماعی سامسونگ تصمیم گرفتیم این تیم‌های جوان و با استعداد را شناسایی و حمایت کنیم. دانشگاه امیرکبیر که سابقه‌ای طولانی در پیوند صنعت و دانشگاه دارد از ایده سامسونگ استقبال کرد و توانستیم دست به راه‌اندازی چنین مرکزی به شکل مشترک با جامعه آکادمیک و فعالین جامعه فناوری ایران بزنیم».
«ارغوان اوجانی»، مدیر مسئولیت‌های اجتماعی سامسونگ ایران.
به گفته او از آنجا که پروژه ایجاد این مرکز در بخش مسئولیت‌های اجتماعی سامسونگ ایران تعریف شده، این مرکز به هیچ وجه سهمی را از استارت‌آپ‌ها دریافت نمی‌کند: «هدف اصلی مرکز این است که کسب‌وکارهایی را حمایت کند که می‌خواهند موضوعی را در جامعه حل کنند و برای آن راه‌حلی محلی و ایرانی دارند. این همان قسمتی است که در راستای بخش مسئولیت‌های اجتماعی سامسونگ در زمینه‌های مانند سلامت، آموزش، اشتغال و محیط زسیت تعریف و معنا می‌شود.»
«بهنام انبارلویی»، مدیر اجرایی مرکز فناوری سامسونگ امیرکبیر نیز با اشاره به سه مرحله پذیرش تیم‌های جدید در این مرکز، گفت: «تیم‌ها درخواست اولیه‌شان را به ما می‌دهند و سپس داورانی که از سامسونگ و دانشگاه امیرکبیر هستند، درخواست‌ها را بررسی می‌کنند. پذیرفته‌شدگان باید طرح جامع‌تر با جزییات بیشتری ارائه دهند. در نهایت، متناسب با فضای خالی مرکز، تیم‌های نهایی در یک «پیچ دی» یا روز ارایه انتخاب می‌شوند. الزامی هم وجود ندارد که این تیم‌ها دانشجو باشند. لزوما هیچ پیش‌قضاوت و فیلتری وجود ندارد که قبلاً کجا بوده‌اند و ملاک ایده و تیم درخواست‌دهنده است».
اگرچه برای ورود به این مرکز نه سن افراد مهم است و نه حوزه کاری قبلی آنها، اما به هر حال مرکز فناوری سامسونگ امیرکبیر محدودیت‌هایی در زمینه حوزه کاری استارت‌آپ‌ها دارد. این مرکز صرفاً استارت‌آپ‌هایی را می‌پذیرد که به دنبال کار در حوزه انرژی، سلامت، آموزش و محیط زیست باشند. انبارلویی می‌گوید: «واقعیت این است که چالش این حوزه‌ها خیلی بیشتر از استارت‌آپ‌های حوزه خدمات است. برای مثال در حوزه سلامت، یک استارت‌آپ هم باید با وزارت بهداشت تعامل داشته باشد هم با اعتماد کاربران. از طرفی راه‌اندازی چنین تیمی، نیاز به دانش بالاتری دارد و به همین دلیل تصمیم گرفته‌ایم از استارت‌آپ‌های این حوزه‌ها حمایت کنیم چون کار سختی در پیش دارند.»
«بهنام انبارلویی»، مدیر اجرایی مرکز فناوری سامسونگ امیرکبیر.
مدیر اجرایی مرکز فناوری سامسونگ امیرکبیر می‌گوید پروسه جذب تیم‌های جدید در این مرکز سالانه سه بار تکرار می‌شود و هر تیم نهایتاً می‌تواند یک سال مهمان این فضا باشد. البته، هر سه ماه یکبار پیشرفت تیم‌ها نیز ارزیابی می‌شود تا مشخص شود به اهداف تعیین شده رسیده‌اند یا خیر: «درحال حاضر به همان نقطه خروجی یک‌ساله رسیده‌ایم. بازه زمانی حمایت یک‌ساله از چند تیم در مرکز به پایان رسیده و به زودی باید فضا را در اختیار تیم‌های جدید قرار دهند و خودشان بیرون از محیط امن اینجا به کسب و کار بپردازند.»
پس از حضور تیم‌ها در مرکز فناوری سامسونگ امیرکبیر، فضای کار اشتراکی در کنار زیرساخت‌های اولیه در اختیار آنها قرار می‌گیرد. اما نکته مهم‌تر آنجاست که هر تیم، میزان اعتبار مشخصی دارد که می‌تواند درخواست استفاده از آن را در مقاطع مختلف بدهد. در واقع جدا از رایگان بودن خدمات این مرکز، تفاوت اصلی آن با یک شتاب‌دهنده، همین نحوه ارائه اعتبار است.
شتاب‌دهنده معمولاً درصد مشخصی از سهام استارت‌آپ را در اختیار می‌گیرد و مبلغی برای مراحل اولیه در اختیارش قرار می‌دهد اما در این مرکز، تیم‌ها برای استفاده از اعتباری که به آنها تخصیص داده شده باید در جلسات هفتگی با تیم اجرایی، دلایل نیاز به هزینه کردن را توضیح دهند. انبارلویی می‌گوید:
«برای مثال یک تیم نیاز دارد تا کمپینی را راه‌اندازی کند. در این صورت باید بررسی کنیم که این کمپین هدفش چیست و چقدر شانس موفقیت آن وجود دارد. یا یک استارت‌آپ به اجاره سرور نیاز دارد و شاید دیگری بخواهد برای حضورش در یک نمایشگاه بین‌المللی هزینه کند. علی‌رغم اینکه ما اینجا هیچ سهامی نداریم، همکاری کامل تیم اجرایی ما با استارت‌آپ‌ها وجود دارد.»
مدیر مرکز فناوری سامسونگ امیرکبیر البته اشاره می‌کند مبلغی که برای هر تیم هزینه می‌شود، موردی است. با این حال کف و سقف آن هم به اندازه یک استارت‌آپ کوچک است که در مراحل اولیه (Pre-Seed) قرار گرفته است.
میزان رای خودشان است
نامشخص بودن مبلغ اعتبار استارت‌آپ‌ها، البته موردی است که می‌تواند قدرت برنامه‌ریزی صحیح را از تیم‌ها بگیرد. با این حال انبارلویی در پاسخ به همین انتقاد می‌گوید: «اینجا سهمی دریافت نمی‌شود و به همین دلیل، پولی که تزریق می‌کنیم صرفاً حالت یک بسته حمایتی را دارد. حتی اگر هیچ بسته حمایتی هم وجود نداشته باشد، استارت‌آپ وارد یک فضای کار اشتراکی شده که برای آن اجاره‌ای پرداخت نمی‌کند.»
همچنین به گفته «مسعود فیاضی»، مدیر روابط عمومی سامسونگ ایران، جدا از فضای کار اشتراکی رایگان و همچنین اعتباری که برای هر تیم اختصاص داده می‌شود، مرکز فناوری سامسونگ امیرکبیر برای استارت‌آپ‌ها دوره‌های مربی‌گری و کارگاه‌هایی در زمینه‌های مختلف و با توجه به نیاز تیم‌ها برگزار می‌کند.
اینجا اما نکته مهم‌تری مطرح است؛ استارت‌آپ‌ها اگرچه به رایگان از خدمات مرکز استفاده می‌کنند و حتی اعتبار مورد نیاز هم در اختیارشان قرار می‌گیرد، اما آیا بخش مسئولیت‌های اجتماعی سامسونگ تخصص پرورش استارت‌آپ‌ها را دارد و زمانی که یک شرکت نوپا به رایگان صرف می‌کند، در نهایت به زیانش نیست؟
«ارغوان اوجانی»، مدیر مسئولیت‌های اجتماعی سامسونگ ایران در واکنش به این انتقاد می‌گوید:
«مشاوره می‌گیریم. با منتورها و اساتیدی که در این حوزه متخصص هستند گفتگو می‌کنیم. قاعدتاً تصمیم‌گیری‌های فردی نداریم و همیشه علاقه داریم اینجا را در مسیر بهبود قرار دهیم. نوع کارکرد این مرکز به شکلی است که اصطکاک و رقابتی با سایر مراکز شتاب‌دهنده ندارد و به همین دلیل سایر بازیگران این عرصه هم نسبت به ما حالت دافعه ندارند و اینطور نیست که نخواهند با ما همکاری و همفکری کنند. برای مثال ما همیشه در پیچ‌ها، مشاورهای استارت‌آپی داریم. این مشاورین نقاط قوت و ضعف تیم‌ها را بررسی می‌کنند و تلاش دارند به آنها در رشدشان کمک کنند. از طرفی آنها هستند که می‌گویند مرکز در حال حاضر نیاز به چه کارگاه‌هایی دارد.»
جایی برای آماده‌ها نیست
واقعیت این است که مرکز فناوری سامسونگ امیرکبیر یک سیستم هیبریدی یا ترکیبی دارد که مانند آن تاکنون در ایران اجرا نشده. از یک سو رایگان است و تیم‌ها اعتبار دارند و از سوی دیگر سهمی از آنها دریافت نمی‌شود. نمی‌توان گفت این سیستم بی‌نقص است اما آنچه پیداست، اینکه متولیان این مرکز در پی بهتر کردنش هستند و مدعی داشتن بهترین روندهای مدیریتی هم نیستند. اما تا اینجای کار، می‌توان آن را موفق به حساب آورد چرا که در پی توسعه و تثبیت یک الگوی غیرانتفاعی و حتی کم و بیش غیر تبلیغاتی از «کارآفرینی اجتماعی» است. واقعیت دیگر هم این است که با اکوسیستم استارت‌آپی جوانی روبه‌رو هستیم که هنوز تجربه‌اش در مقایسه با کشورهای پیشرفته بالا نیست و این مدل هم نیاز به جا افتادن دارد.
این مرکز در حال حاضر میزبان 17 تیم استارت‌آپی از دو جنس است. دسته اول استارت‌آپ‌هایی هستند که به تازگی به مرکز پیوسته‌اند و هنوز در مراحل اولیه رشد و توسعه محصول خود هستند. دسته دوم که طبقه بالای این فضای کار اشتراکی مستقر شده‌اند استارت‌آپ‌هایی هستند که هم وارد بازار شده‌اند و هم در حال گسترش فعالیت خود هستند. البته بعضی از همین استارت‌آپ‌ها که نسبتاً بزرگ هم شده‌اند، کم‌کم در حال رسیدن به پایان دوره یک ساله‌شان هستند.
نکته مهمی که مدیر روابط عمومی سامسونگ ایران به آن اشاره می‌کند، این است که این مرکز معمولاً به دنبال جذب تیم‌هایی نیست که آماده دریافت سرمایه هستند: «در این حالت به تیم پیشنهاد می‌دهیم سرمایه‌گذار پیدا کند و حتی در این مسیر کمکش می‌کنیم. تیم‌هایی را انتخاب می‌کنیم که واقعاً، هم تیم خوبی دارند و هم ایده خوبی. کار ما این است که به تیم‌هایی که در مراحل ابتدایی هستند کمک کنیم تا بتوانند کارشان را شروع کنند و سپس سرمایه‌گذار جذب کنند تا به رسالت اجتماعی خود در کشور بهتر عمل کرده باشیم.»
ادامه حضور تیم‌ها در مرکز فناوری سامسونگ امیرکبیر وابسته به این است که پس از 6 ماه، بتوانند یک «محصول حداقلی قابل حیات» (MVP) تهیه کنند. در 6 ماه دوم، تلاش بر این است که استارت‌آپ‌ها بتوانند محصول جدید خود را در بازار بسنجند تا مشخص شود مدل کسب‌وکار، قابل اجراست یا خیر. در صورتی که بازار از محصول استارت‌آپ استقبال کند، مرکز آنها را تشویق به ثبت شرکت و سپس مسیر سرمایه‌گذاری را برای آنها هموار می‌کند. در نهایت نیز یک «روز دمو» برگزار می‌شود تا تیم‌ها بتوانند در مقابل سرمایه‌گذارها و صندوق‌های خطرپذیر محصول خود را ارائه دهند و با جذب سرمایه‌گذار، از مرکز فناوری سامسونگ امیرکبیر خارج شوند.
تبلیغات یا مسئولیت اجتماعی؟
اگرچه ساختمان مرکز از سوی دانشگاه امیرکبیر برای این‌کار اختصاص داده شده اما سایر هزینه‌ها، از اینترنت و امکانات داخلی گرفته تا کارگاه‌های آموزشی و تامین اعتبار برای نیازمندی‌های تیم‌ها از سوی سامسونگ در قالب «مسئولیت اجتماعی» تامین می‌شود. اما وقتی داخل این مرکز می‌شوید، 17 تیم چند نفره را می‌بینید که مشغول به کارند. سوال اینجاست که این ظرفیت محدود آیا این سیگنال را به تیم‌های استارت‌آپی و جامعه نمی‌دهد که سامسونگ در حال انجام یک کار تبلیغاتی یا دست کم محدود است؟
ارغوان اوجانی با رد این مسئله می گوید: «ما می‌خواستیم مرکز به یک جایی برسد و سپس ببینیم خروجی‌‌اش چیست و آیا پتانسیل گسترش وجود دارد یا خیر. اما در نهایت، فعالیت ما در همین مرکز خلاصه نخواهد شد و امیدواریم در سال 2019، بتوانیم فعالیت مرکز فناوری دیگری را آغاز کنیم».
اگرچه سامسونگ ایران به عنوان یک مسئولیت اجتماعی، مرکزی را با همکاری دانشگاه امیرکبیر راه‌اندازی کرده و از استارت‌آپ‌ها نیز به مدت یک سال حمایت می‌کند، اما در مورد «سامسونگ» صحبت می‌کنیم؛ یک برند بین‌المللی شناخته شده که می‌تواند به استارت‌آپ‌های ایرانی کمک زیادی کند تا از مرز‌های ایران خارج و به بازارهای جهانی پا بگذارند. مسعود فیاضی، مدیر روابط عمومی سامسونگ ایران اعتقاد دارد که همین اتفاق در حال رخ دادن است و اکنون چند تیم در حال جذب سرمایه خارجی و شروع فعالیت خارج از ایران هم هستند:
«بعضی از ایده‌هایی که اینجا پیگیری می‌شوند به شکل خودبه‌خود وارد بازارهای جهانی شده‌اند. ما هم فضاهایی را برای آنها فراهم می‌کنیم تا در محافل جهانی شرکت کنند تا حتی بتوانند سرمایه‌گذار خارجی جذب کنند. از سوی دیگر ایده‌هایی که نیاز به سرمایه‌گذاری بزرگ دارند را با مرکز تحقیق و توسعه سامسونگ در ایران به اشتراک می‌گذاریم تا شاید بتوانیم پروژه را در آن فضا ادامه دهیم یا حتی شاید خود سامسونگ بتواند از ایده‌ها استفاده کند. در حال حاضر، قدم‌های کوچکی برمی‌داریم تا این دو مرکز را به هم متصل کنیم.»
تیم‌ها چه می‌گویند؟
مرکز فناوری سامسونگ امیرکبیر در دو طبقه فعالیت می‌کند. طبقه اول که بیشتر از 10 تیم در آن حاضر هستند، مکانی است که در اولین مرحله تیم‌ها وارد آن می‌شوند اما در نیمه دوم فرصت یک‌ساله، تیم‌های موفق به طبقه بالا انتقال پیدا می‌کنند و فضایی خصوصی‌تر در اختیارشان نیز قرار می‌گیرد.
«بهماند»، یکی از استارت‌آپ‌های طبقه بالایی که تقریباً یک سالی در مرکز فعال بوده، در حوزه محیط زیست فعالیت می‌کند و به کاربران اجازه می‌دهد با یک اپلیکیشن، پسماند خشک زباله‌های خود را به بهماند بدهند و سپس در قبال آن اعتبار یا پول دریافت کنند. «هادی عسگر زاده»، مدیر این استارت‌آپ در پاسخ به این پرسش که چرا مرکز فناوری سامسونگ امیرکبیر را برای فعالیت انتخاب کرده، می‌گوید:
«هادی عسگر زاده»، مدیر استارت‌آپ بهماند.
«شخصاً بیشتر به دنبال جایی بودم که فضا و امکاناتی را با استانداردی قابل قبول در اختیارم قرار دهد. در حقیقت به دنبال شتاب‌دهی نبودم. از طرف دیگر همین‌که نخواهم سهمی از استارت‌آپ بدهم فاکتور مهمی بود. به همین دلیل اینجا آمدیم؛ این اتفاق واقعاً هم مثبت بود چون در کنار آن کارگاه و منتورشیب مناسبی هم وجود داشت.»
عسگرزاده می‌گوید یکی از دلایلی این مکان را برای فعالیت انتخاب کرده، دانش قبلی خودش در زمینه استراتژی کسب‌وکار و حوزه استارت‌آپی بوده است. اما آیا این فضا برای کسانی که چنین دانشی ندارند نیز مناسب است؟ او می‌گوید: «اگر تیم تجربه نداشته باشد، شاید این مرکز انتخاب خوبی نباشد چون دانشی که باید از تیم فنی یا تیم اجرایی منتقل شود، یا حتی نیازسنجی که باید انجام شود، اگرچه وجود دارد اما کاملاً برای هر کدام از تیم‌ها اختصاصی نشده و باید خود تیم‌ها در زمینه دریافت مربی‌گری مناسب پیشگام باشند و از مرکز درخواست دریافت مشاوره لازم را کنند.»
استارت‌آپ بهماند از یک سال پیش که صرفاً یک ایده بوده است، در مرکز فناوری سامسونگ امیرکبیر شکل گرفته و در آینده نیز به دنبال جذب یک سرمایه‌گذاری مناسب است.
استارت‌آپ دیگری که 11 ماه اخیر را در مرکز فناوری سامسونگ امیرکبیر سپری کرده، «دادسان» نام دارد که در واقع، سامانه درخواست وکیل متخصص است. «رضا تقی‌زاده»، هم‌موسس دادسان می‌گوید چند ماه پس از شروع به کار و توسعه یک MVP، به دلیل نداشتن فضا و همچنین درآمد، چالش‌های بزرگی در برابر تیم بوده است اما در اوایل سال 96، این استارت‌آپ با مرکز فناوری سامسونگ امیرکبیر آشنا و پذیرش می‌شود:
«رضا تقی‌زاده»، هم‌موسس استارت‌آپ دادسان.
«ایده‌مان را مطرح کردیم، روی خوشی نشان دادند و درک کردند ما تیمی هستیم که اگر الان امکانات نداشته باشیم، از هم می‌پاشیم چون هنوز درآمدی نداریم. زمانی که وارد اینجا شدیم، با فضای مناسب و تعامل خوبی روبه‌رو شدیم. در زمینه منتورینگ و گسترش کسب‌وکار به ما کمک شد. این باعث شد تا رشد توسعه ما بیشتر شود و امروز حدود 700 وکیل در سامانه ما فعال هستند و گردش مالی 100 میلیون تومانی ایجاد کرده‌ایم. این نهال می‌توانست به سادگی از دست برود اما با کمک این مرکز سرپا ایستادیم.»
تقی‌زاده می‌گوید تا پیش از حضورش در این مرکز، تصور می‌کرده که مسئولیت اجتماعی در سازمان‌ها صرفاً «حرف» است و مارکتینگ می‌خواهد از آن استفاده کند: «اینجا، اولین جایی بود که دیدم در قالب مسئولیت اجتماعی، هیچ استفاده ابزاری از تیم‌ها نشد و واقعاً هدف، کمک بود.»
شبکه اجتماعی «پایه»، از استارت‌آپ‌هایی است که در ماه‌های گذشته به مرکز فناوری سامسونگ امیرکبیر اضافه شده. این شبکه اجتماعی که از وزارت ارشاد هم مجوز گرفته، به کاربرانش کمک می‌کند تا تفریح دسته‌جمعی داشته باشند. ماهانه 1500 دورهمی در این شبکه اجتماعی ساخته می‌شود در حالی که مدیرعامل آن می‌گوید تنها 300 مورد تایید می‌شود.
«سید حامد شمس» مدیر شبکه اجتماعی پایه.
«سید حامد شمس» مدیر این شبکه اجتماعی در خصوص دلایلش برای انتخاب این فضا می‌گوید:
«واقعیت این است که نام سامسونگ در بازاری که بسیاری از حضور رسمی در آن پرهیز می‌کنند، بسیار جذاب است. من در رزومه‌ام می‌نویسم که در مرکز فناوری سامسونگ بوده‌ام و هرکس هرجای دنیا با دیدن آن می‌تواند تشخیص دهد که اینجا قاعدتاً فضای مدرن و پویایی است. همین موضوع برای من بسیار ارزشمند است. از طرف دیگر، اینجا هیچ سهمی از ما نمی‌گیرد. در حالی که کمک‌مان هم کرده‌اند؛ برای مثال امسال با حمایت سامسونگ به رویداد «استارت‌آپ استانبول» رفتیم.»
شمس می‌گوید حضور تیم در استارت‌آپ استانبول، باعث شده تا سرمایه‌گذاران خارجی هم به ایده علاقمند شوند و تیم در آینده‌ای نزدیک فعالیتش را در اسپانیا هم آغاز کند.
وقتی پای صحبت مدیران سامسونگ، دانشگاه امیرکبیر و خود استارت‌آپ‌ها می‌نشینید به این نتیجه می‌رسید که مرکز فناوری سامسونگ امیرکبیر یک هدف قابل تقدیر را دنبال می‌کند و آن هم کمک به تیم‌هایی است که تازه تشکیل شده‌اند و هنوز راه خود را پیدا نکرده‌اند. این مرکز تلاش می‌کند راه را با ارائه فضای کاری، کارگاه‌ها، اعتبار مالی و البته راهنمایی برای جذب سرمایه‌گذار به تیم‌ها نشان دهد. نکته منفی این مرکز، محدودیت فضا برای تیم‌هاست که به گفته مدیر مسئولیت‌های اجتماعی سامسونگ ایران، در سال میلادی آینده حل خواهد شد.
