رشد ۲۵ درصدی خط فقر در تابستان ۹۷/ لزوم یکپارچه سازی سیاست‌های حمایتی

به گزارش الف، با وجود اهمیت بالای محاسبه خط فقر و شناسایی ویژگی‌های گروه‌های فقیر و همچنین با وجود آنکه حمایت از فقرا و اجرای سیاست‌های حمایتی و برخورداری افراد از عدالت اقتصادی همواره از شعارهای سیاست گذاران اقتصادی در ایران بوده است، اما هیچ نهاد رسمی در کشور، سری زمانی خط فقر را به‌ طور عمومی منتشر نکرده است.

مرکز پژوهش های مجلس شورای اسلامی در ادامه می نویسد: فقر مطلق را می توان ناتوانی در کسب حداقل استاندارد زندگی تعریف کرد. فقر مطلق عدم دسترسی به حداقل های معیشت در جامعه را بررسی کرده و تحت تاثیر توزیع درآمد در جامعه نیست. در مطالعات مربوط به این نوع فقر به موضوع تامین حداقل نیازهای اساسی پرداخته می شود، بنابراین در برخی از کشورهای پیشرفته حتی ممکن است فقیر مطلق وجود نداشته باشد، اما در کشورهایی که دچار فقر مطلق هستند، یعنی بخشی از جامعه هنوز امکان دستیابی به حداقل های زندگی را ندارند، بررسی فقر نسبی در مقایسه با فقر مطلق چندان اهمیتی ندارد.

در ایران، برآورد خط فقر در تابستان 1397 نشان از کاهش قابل توجه قدرت خرید خانوار دارد. درحالی که در بهترین حالت درآمدهای خانوار در تابستان 1397 نسبت به بهار 1397 ثابت مانده است، خط فقر مطلق برای یک خانوار چهار نفره در شهرستان تهران، 300 هزار تومان افزایش یافته است. این رقم برای فقرا رقم قابل ملاحظه ای است و لزوم توجه به سیاست های حمایتی را می رساند. در این راستا باید توجه داشت که با توجه به رشد قابل توجه شاخص قیمت مصرف کننده در تابستان 1397 و همچنین ادامه رشد آن در پاییز، انتظار می رود خط فقر در انتهای سال 1397 نسبت به سال 1395 افزایش قابل ملاحظه ای پیدا کند. مهمترین دلایل این موضوع را می توان در رشد بیشتر شاخص قیمت گروه های خوراکی نسبت به سایر گروهها در سال 1397 دانست.

براساس جدول 1 بالاترین خط فقر ماهیانه برای شهرستان تهران (آبی رنگ) به دست آمده که در سال 1395 برای یک خانوار چهار نفره دومیلیون وهفتادوشش هزار تومان محاسبه شده و در تابستان 1397 در حدود دومیلیون وهفتصدوبیست وهشت هزار تومان برآورد شده است. نکته قابل توجه آنکه خط فقر تهران تنها در تابستان 1397 نسبت به بهار 1397، حدود سیصد هزار تومان برای یک خانوار چهار نفره افزایش داشته که این موضوع می تواند نشان دهنده قرار گرفتن افراد بیشتری در زیر خط فقر در سال 1397 نسبت به سال های قبل باشد.

با توجه به اینکه فقرا، نسبت به سایر افراد جامعه، سهم بیشتری از هزینه های خود را به گروه خوراکی تخصیص می دهند، پیش بینی می شود با توجه به رشد قابل توجه شاخص قیمت برخی گروه ها(نظیر گروه خوراکی) در سال 1397 نسبت به سال های گذشته، خط فقر نیز در ادامه سال 1397 با مقدار رشد بیشتری روبه رو باشد. همچنین، خط فقر معادل با شهریورماه 1397 نیز محاسبه شد که برای شهرستان تهران، مقدار سرانه آن حدود 1050 هزار تومان و برای خانوار چهار نفره حدود 2850 هزار تومان برآورد شد.

بعد از تهران، با اختلاف نسبتاً زیادی(در حدود 900 هزار تومان برای یک خانوار چهار نفره) هشت شهرستان بزرگ کشور که جمعیت بالای یک میلیون نفر دارند، قرار گرفته اند. در این شهرستان ها، خط فقر در تابستان 1397 ، یک میلیون وهشتصدوده هزار تومان برای خانوار چهار نفره برآورد شده که نسبت به بهار 1397 ، افزایشی در حدود 200 هزار تومان داشته است. باید توجه داشت که 200 هزار تومان افزایش در هزینه سبد خط فقر، برای فقرا رقم بسیار قابل توجهی است؛ زیرا به طور معمول مشاغل این گروه های درآمدی در دسته مشاغل با بهره وری پایین و با درآمد ثابت قرار دارد که به سختی افزایش درآمد در آنها رخ خواهد داد.

اما خط فقر در مناطق روستایی اختلاف معناداری با مناطق شهری دارد. بیشترین خط فقر برای مناطق روستایی تهران و البرز به دست آمده که برای تابستان 1397 ، یک میلیون وپانصدوهفتادوهشت هزار تومان برآورد شده است. بعد از آن مناطق روستایی زنجان، کرمانشاه، اصفهان، قم و قزوین با اختلاف قابل توجهی( 539 هزار تومان برای خانوار چهار نفره) قرار دارند.

نکته قابل توجه در خصوص مقایسه خط فقر روستایی و شهری آن است که خط فقر روستایی در تمامی خوشه ها در تابستان 1397 نسبت به مدت مشابه سال قبل، رشد بیشتری را نسبت به خط فقر شهری داشته است. این موضوع می تواند نشان دهنده افزایش شدت فقر در این مناطق باشد.

 توصیه های سیاستی

نگاهی به خط فقر محاسبه شده در سالهای مختلف نشان می دهد که خط فقر در نقاط مختلف کشور دارای تفاوت زیادی با یکدیگر است و ازاین رو سیاست های حمایتی از فقرا نیز باید متناسب با شرایط هر منطقه در نظر گرفته شود. این سیاست های حمایتی به خصوص در شرایط اخیر از اهمیت بسزایی برخوردار است.

خط فقر در بهار 1397 نسبت به بهار 1396 در مناطق مختلف کشور بین حدود 9 تا 11 درصد رشد داشته و این رشد برای تابستان 1397 نسبت به تابستان 1396 به حدود بین 22 تا 25 درصد رسیده است. از طرف دیگر نکته قابل توجه آن است که خط فقر در تابستان 1397 نسبت به بهار 1397 نیز رشد قابل ملاحظه ای داشته، به طوری که برای مثال در شهرستان تهران، خط فقر در تابستان نسبت به بهار 11 درصد و در برخی دیگر از خوشه ها بیش از 13 درصد رشد داشته است. این در حالی است که طی این بازه زمانی به طور معمول درآمد خانوار در بهترین حالت ثابت است و یا حتی به واسطه از دست دادن شغل ممکن است با کاهش نیز مواجه شده باشد.

بنابراین با توجه به رشد خط فقر و افزایش خط فقر در حالی که درآمد خانوار ثابت است، می توان انتظار داشت که درصد بیشتری از افراد جامعه به زیر خط فقر رفته باشند و نرخ فقر نسبت به رقم حدود 15 درصدی در سال 1395، با افزایش مواجه شده باشد. همچنین با توجه به روند فزاینده شاخص عمومی قیمت ها در حالی که پیش بینی می شود تا پایان سال 1397 نرخ تورم نقطه به نقطه به حدود بین 40 تا 50 درصد برسد، خط فقر در ماه های آینده مجدداً افزایش خواهد یافت و پیش بینی میشود خانوارهای بیشتری به زیر خط فقر بروند.

در چنین شرایطی اجرای یک سیاست حمایتی هدفمند از اهمیت بالایی برخوردار است، زیرا محاسبات فوق تنها خط فقر مطلق را نشان می دهد، یعنی بیانگر حداقل نیازهای اساسی برای زندگی است و از این رو افزایش تعداد فقرا، دارای مخاطرات جدی خواهد بود.

با توجه به شرایطی که گفته شد هماهنگ و یکپارچه سازی سیاست های حمایتی که توسط نهادهای مختلف اتخاذ می شود و همچنین هدفمندی این سیاست ها در شناسایی گروه های نیازمند (که لازمه آن دسترسی کلیه نهادهای تصمیم گیر و پژوهشی به داده ها و اطلاعات مربوط به خانوار است) از اهمیت قابل ملاحظه ای برخوردار است.

برای خواندن متن کامل گزارش اینجا کلیک کنید