دو روند متفاوت بارش‌ها

براساس آمار اعلام شده از سوی پایگاه اطلاع‌رسانی وزارت نیرو در فصل پاییز پرباران امسال، حدود 92 میلی‌متر بارندگی در کشور ثبت شد که این حجم از بارش نسبت به میانگین 50 سال اخیر 3/ 49 درصد افزایش داشته است؛ این رقم‌‌ها به‌طور خاص در مقایسه با پاییز کم‌‌بارش و خشکسالی گذشته که در همین زمان حدود 30 میلی‌متر بود، رشدی برابر 3/ 213 درصد داشته است. داده‌های اعلام شده از بارندگی کشور از اول مهر تا 30 آذر سال آبی (98-97) بیانگر آن است که ارتفاع کل ریزش‌های جوی بالغ بر 1/ 92 میلی‌متر است. این مقدار بارندگی نسبت به میانگین دوره‌های مشابه درازمدت (7/ 61میلی‌متر) 3/ 49 درصد افزایش و نسبت به دوره مشابه سال آبی گذشته(4/ 29 میلی‌متر) 3/ 213 درصد افزایش نشان می‌دهد. از سوی دیگر حجم بارش اول مهر تا 30 آذر معادل 151.783 میلیارد مترمکعب است. رشد بارش در مدت زمان مورد بررسی هرچند موجب شد تا میانگین بارش در 50 سال اخیر رشد قابل قبولی را ثبت کند، اما پراکندگی نامناسب بارش‌ها نگرانی‌هایی نیز به همراه داشته؛ به‌طوری که وزارت نیرو در بیانیه‌ای درخصوص بارش‌های پاییز خواهان اهمیت مدیریت مصرف آب در کشور شدند. در بیانیه این وزارتخانه آمده با وجود رشد بارش نسبت به میانگین 50 سال اخیر باید توجه داشت توزیع مکانی بارش از مهرماه تاکنون به گونه‌ای بوده که برخی استان‌های کشور همچون «یزد»، «اردبیل» و «سیستان و بلوچستان»، بارش‌های کمتر از نرمال را تجربه می‌کنند. از سوی دیگر به‌ دلیل خشکسالی طولانی‌مدت گذشته و خشک بودن اراضی، بارندگی کمتر به روان‌‌آب تبدیل شده است. همین امر باعث شده که تغییرات چندانی در موجودی مخازن سدهای کشور صورت نگیرد و کماکان حجم برخی سدها همچون دوستی (تامین‌کننده آب خراسان رضوی از جمله شهر مشهد)، کوثر(تامین‌کننده آب استان‌های خوزستان، هرمزگان، بوشهر و برخی شهرهای کهگیلویه و بویراحمد) و زاینده‌رود (تامین‌کننده آب استان اصفهان)، نسبت به سال گذشته کاهش داشته باشد. در چنین شرایطی، وزارت نیرو بر اساس پیش‌بینی‌‌ها درباره استمرار شرایط کم‌آبی از سال‌های گذشته و شرایط بارش در سال آبی جاری، اقدام‌هایی را برای رفع تنش آبی در مصارف مختلف و به‌خصوص در بخش آب شرب، در دستور کار قرار داده است.

براساس این بیانیه بر خلاف بارش‌های مناسب و گاهی سیل‌‌آسا در دو ماه ابتدایی فصل پاییز، وضعیت بارش در فصل زمستان در محدوده نرمال تا کمتر از نرمال پیش‌بینی شده که این موضوع نیازمند توجه و دقت ویژه در سال آتی، مدیریت مصرف در حوزه‌های مختلف شرب، کشاورزی و صنعت و اساسا همراهی همه ارکان دولتی و آحاد مردم است.

روند بارش در پاییز

آمار اعلام شده از سوی دفتر مطالعات پایه منابع آب شرکت مدیریت منابع آب ایران، بیانگر آن است که ارتفاع کل ریزش‌های جوی از اول مهر تا 30 آذر سال آبی 98-97 بالغ بر 1/ 92 میلی‌متر بوده است. این مقدار بارندگی نسبت به میانگین دوره‌های مشابه بلندمدت 3/ 49 درصد افزایش و نسبت به دوره مشابه سال آبی گذشته 3/ 213 درصد افزایش داشته است. ایران از نظر تقسیم‌‌بندی حوضه‌‌های اصلی آبریز، شامل 6 حوضه اصلی است. 6 حوضه آبریز ایران شامل «دریای خزر»، «خلیج فارس و دریای عمان»، «دریاچه ارومیه»، «فلات مرکزی»، «مرزی شرق» و «قره قوم» می‌شود که براساس آمار اعلام شده میزان بارش‌ها در سال آبی جاری در تمام 6 حوضه نسبت به مدت مشابه در سال گذشته رشد داشته است. اما مقایسه بارش‌ها نسبت به متوسط 50ساله نشان می‌دهد که از میان 6 حوضه آبریز اصلی، تنها حوضه مرز شرق افت بارش داشته و سایر حوضه‌ها دوره زمانی مذکور را با رشد بارش سپری کرده‌اند.

با توجه به آمار اعلام شده می‌توان گفت در میان حوضه‌های آبریز اصلی کشور از اول مهر تا 30 آذر ریزش‌های جوی در سال آبی جاری از رشد بارندگی در کوتاه‌مدت حکایت داشته است و با توجه به آمار اعلام‌شده می‌توان گفت 6 حوضه آبریز اصلی توانسته‌اند عقب‌ماندگی‌ بارندگی را نسبت به سال گذشته جبران کنند. با توجه به آمار اعلام شده می‌توان گفت در حوضه آبریز دریای خزر ارتفاع بارش‌ها 8/ 166 میلی متر ثبت شده که نسبت به سال آبی گذشته رشد نزدیک به 45 درصد و نسبت به متوسط 50 ساله نیز حدود 24 درصد رشد داشته است. در حوضه آبریز خلیج فارس و دریای عمان نیز ارتفاع بارش‌ها 173 میلی متر ثبت شده که نسبت به سال آبی گذشته رشد نزدیک به 352 درصدی و نسبت به متوسط بلندمدت نیز رشد 5/ 82 درصدی داشته است.

اما در حوضه آبریز دریاچه ارومیه ارتفاع بارش‌ها 144 میلی‌متر ثبت شده که نسبت به مدت مشابه سال آبی گذشته حدود 96 درصد و نسبت به متوسط بلندمدت 53 درصد رشد داشته است. در حوضه فلات مرکزی نیز ارتفاع بارش‌ها 5/ 43 میلی متر ثبت شده که نسبت به مدت مشابه در سال آبی گذشته 5/ 430 درصد و نسبت به متوسط بلندمدت حدود 28 درصد رشد داشته است. در حوضه آبریز مرزی شرق نیز ارتفاع بارش‌ها نسبت به سال آبی گذشته 4/ 9 میلی متر ثبت شده که 1/ 623 درصد نسبت به سال گذشته رشد داشته است، اما نسبت به متوسط بلندمدت 2/ 38 درصد افت داشته است. در حوضه آبریز قره قوم نیز ارتفاع بارش‌ها 59 میلی‌متر ثبت شده که نسبت به سال آبی گذشته بیش از 343 درصد و نسبت به متوسط بلندمدت 50 درصد رشد داشته است.

وضعیت بارش در حوضه‌های 30 گانه

براساس آمار اعلام شده در حوضه آبریز دریای خزر که متشکل از حوضه‌های «ارس»، «تالش، مرداب انزلی»، «سفیدرود بزرگ»، «رودخانه‌های بین سفیدرود و هراز»، «هراز و قره سو»، «قره سو و گرگان» و «اترک» می‌شود، شاهد رشد بارش‌ها هستیم. ارتفاع تجمعی بارش‌ها در این حوضه در مدت زمان مورد بررسی 8/ 166 میلی متر ثبت شده که نسبت به مدت مشابه در سال گذشته نزدیک به 45 درصد و نسبت به متوسط بلندمدت بیش از 23 درصد رشد داشته است.

در حوضه آبریز «خلیج فارس و دریای عمان» که متشکل از حوضه‌های «مرزی غرب»، «کرخه» «کارون بزرگ»، «جراحی و زهره»، «حله رود و رودخانه‌های کوچک»، «مند، کاریان و خنج»، «کل، مهران و مسیل‌های جنوبی»، «بندرعباس، سدیج» و «رودخانه‌های بلوچستان» می‌شود نیز میزان بارش‌ها نسبت به دوره مشابه سال قبل رشد داشته است. براساس آمار اعلام شده در این حوضه ارتفاع بارش‌ها 173 میلی متر ثبت شده که نسبت به سال آبی گذشته حدود 352 درصد رشد داشته است. اما با توجه به آمار مذکور در دو حوضه آبریز درجه دوم «بندرعباس، سدیج» و «رودخانه‌های بلوچستان» میزان بارش‌ها نسبت به متوسط بلندمدت افت داشته است.

اما در حوضه آبریز «دریاچه ارومیه» نیز ارتفاع تجمعی بارش‌ها در مدت زمان مورد بررسی نسبت به سال آبی گذشته 96 درصد رشد داشته و در بلندمدت نیز رشدی 53 درصدی را ثبت کرده است. در حوضه آبریز «فلات مرکزی» نیز که متشکل از حوضه‌های «دریاچه نمک»، «گاوخونی»، «طشک، بختگان و مهارلو»، «کویر ابرقو، سیرجان»، «هامون، جازموریان»، «کویر لوت»، «کویر مرکزی»، «کویر سیاهکوه، ریگ زرین» و «کویر درانجیر» می‌شود، تمام حوضه‌ها در دوره کوتاه‌مدت رشد بارش داشته‌اند، اما نسبت به دوره بلندمدت 50ساله در پنج حوضه آبریز درجه دوم «کویر ابرقو، سیرجان»، «هامون، جازموریان»، «کویر لوت»، «کویر سیاهکوه، ریگ زرین» و«کویر درانجیر» افت بارش ثبت شده است.

در حوضه آبریز «مرزی شرق» که متشکل از حوضه‌های «پترگان،خواف»، «هامون، هیرمند» و «هامون، مشکیل» می‌شود نیز نسبت به سال گذشته رشد بارش ثبت شده است، اما در مقایسه با بلندمدت تمام حوضه‌های این آبریز افت بارش داشته‌اند. در حوضه آبریز «قره قوم» نیز ارتفاع تجمعی بارش‌ها در دوره زمانی مورد بررسی در کوتاه‌مدت رشد حدود 344 درصدی و در بلندمدت رشد 50 درصدی داشته است.