فرامتن/ آداب و آفات اعتراض!

سینماسینما، سیدرضا صائمی

بارها شاهد بودیم که در مراسم و مناسبت‌ها مثل مراسم افتتاحیه و اختتامیه یک جشنواره یا مراسم تشییع و ختم یک هنرمند، برخی از سینماگران از فرصت و تریبونی که در اختیار دارند استفاده کرده و نقد و اعتراض خود را نسبت به وضع عمومی جامعه یا مشکلات سینما با زبان تند و تیزی مطرح می‌کنند که به حاشیه‌های پررنگ‌تر از متن بدل می‌شود و گاهی به دردسری برای خودشان. در بسیاری از مواقع نفس این اعتراض و انتقادها هم درست است و حرف‌های نقادانه‌ای که زده می‌شود دور از واقعیت نیست اما شکل و نحوه بیان و لحن آن درست انتخاب نشده و به فرمی بدل می‌شود که نمی‌تواند روایتگر موثر محتوی و مضمون آن باشد. از سوی دیگر به نظر می‌رسد که اعتراض کردن به یک مد و پرستیژ اجتماعی بدل شده که بیش از آنکه قصدش طرح و بیان یک نقد و اعتراض باشد نوعی احراز شهرت و شوآف برای دیده شدن باشد.

نمونه این موقعیت را در شیوه اعتراضی همایون غنی‌زاده در اختتامیه جشنواره فجر شاهد بودیم که در نهایت به واکنش‌های اعتراضی نسبت به خودش منتهی شد. سخنان اخیر کیومرث پوراحمد در مراسم تشییع مرحوم خشایار الوند نمونه دیگری است که به قول مهرزاد دانش، حرمت اعتراض را می‌شکند و آن را لوث می‌کند. در واقع این گونه اعتراض‌ها مستلزم این یادآوری است که هر سخن جایی و هر نقطه مکانی دارد. موقعیت شناسی و انتخاب یک میزانسن درست برای دکوپاژ کنش‌های اعتراضی کمک می‌کند تا نقد اجتماعی و سیاسی در بستر سینما به شکل اثربخشی صورت بندی شود و خود به اعتراضی دیگر بر علیه شخص معترض بدل نشود و شانیت فردی و حرفه‌ای معترض زیر سوال نرود.

در همین چند روز بعد از سخنرانی کیومرث پوراحمد انواع کلیپ‌ها در شبکه‌های اجتماعی و فضای مجازی منتشر شد که صحبت‌های مختلف کیومرث پوراحمد در موقعیت‌های گوناگون را به هم مونتاژ کرده که حاصل آن تصویری از تناقض گویی‌های این کارگردان شد. وقتی آداب اعتراض و انتقاد را نمی‌شناسیم، کنش‌های معترضانه با واکنش‌های منتقدانه روبرو خواهد شد و در نهایت اعتبار فردی و حرفه‌ای شخص معترض لطمه می‌بیند. اتفاقا از سینماگران که زبان هنر را می‌شناسند انتظار می‌رود که برای طرح اعتراض‌های خود، هنرمندانه عمل کنند. آنها که میزانسن و دیالوگ و اندازه را می‌شناسند بهتر باید اعتراض‌های خود را کارگردانی کنند. بسیاری از فیلمسازانی که از نقد منتقدان بر فیلم‌هایش برافروخته می‌شوند و آنها را به نقد منصفانه توصیه می‌کنند خود نیز باید به این توصیه‌ها پایبند باشند. نقد اثربخش نه فقط به انصاف که به موقعیت شناسی هم نیاز دارد. درغیر این صورت «نقد» به «نق» بدل می‌شود و از صرافتش می‌افتد!