سینماسینما، عزیزالله حاجی‌مشهدی
واقعیت این است که «سینمای تجربی» یا بهتر است بگوییم، «تجربه گرایی» در عرصه فیلمسازی، در سینمای ایران با نوعی سوءتفاهم آغاز شد. در حالی که بسیاری از بزرگان سینمای جهان، حتی در واپسین سال های زندگی و فعالیت های خود، در عرصه های مختلف هنری، با افتخار از تجربه های تازه‌ی خود سخن گفته اند و جدا از سن و سال و کارنامه‌ی پّربار هنری خود، پیوسته در آروزی تجربه کردن شکل ها و شیوه های بیانی تازه و قالب های نوپدید، دست به آفرینش های هنری زده اند، هنوز بسیاری از مدعیان نقد و کارشناسی آثار فرهنگی هنری، براین باور هستند که تجربه گرایی تنها حق کسانی است که در دوره های آغازین تولید کارهای هنری از جمله فیلمسازی به سر می برند و به کسانی مربوط می شود که در حال تجربه اندوزی و در شرایط آزمون و خطا، سیاه مشق هایی تولید می کنند که سکوی پرش آنان برای پیشرفت و حرکت به سمت تولید آثاری قابل اعتنا در آینده باشد. در حالی که، گرایش به تولید فیلم تجربی و اثری تجربه گرا ( exprimental) به سن وسال و تازه کار بودن و سابقه‌ی طولانی داشتن یک هنرمند ربط مستقیمی ندارد.
گرایش به سمت تولید فیلم های تجربی، برحسب ضرورت هایی که بخش عمده‌ای از آن ها، گاه ناخواسته و حتی تحمیلی به نظر می رسند، درفیلمسازان ما شکل می گیرد. البته نباید انکار کرد که با نگاهی گذرا به ترکیب سنی فیلمسازان تجربه گرا، آشکارا می توان دریافت که این عرصه از فیلمسازی، بیش تر مورد توجه فیلمسازان جوان است. همان گروهی که قرار است با هزینه‌ی شخصی و به اصطلاح با پول قلک خود فیلم بسازند! فیلم هایی ارزان، با ساز و کارهای ساده و بدون استفاده از آرایه های صحنه و فضاهای آذین بندی شده‌ی مجلل و باشکوه! درست همانند فیلمسازانی که در جریان نهضت فیلمسازی در سبک «نو واقع گرایی» (Neorealism) در سینمای بعد از جنگ جهانی، در ایتالیا، که مکان های واقعی و فضاهای معمولی و خیابان ها ی پایین شهر، به دور از زرق و برق های رایج در فیلم های پرهزینه و باشکوه، مکان های دلخواه آنان برای فیلمبرداری شده بود، و به جای انتخاب بازیگران چهره و ستاره های سینمایی از نابازیگرها و چهره های ناشناخته در فضاهای واقعی کار آنان در خیابان، مزرعه یا کارخانه استفاده می کردند، در سینمای تجربه گرا نیز از بسیاری قواعد مورد عمل فیلمسازان ایتالیایی سود می برند و نگاهشان به تولید فیلم با بودجه‌ی پایین (Low Budget) و تقویت سینمایی با اعتقاد به نوعی جنبش در جهت تولید فیلم های کم هزینه و سینمای ارزان است و پرهیز از کاربرد الگوهای سینمای جریان اصلی (سینمای تجاری) و توجه جدی به نوآوری و ابتکار در روایت و ساختار اثر (فرم و محتوا) و به ویژه اهمیت دادن به مخاطب (خاص و عام)، بها دادن به حضور محوری و نقش کلیدی «کارگردان» که بتواند به عنوان صاحب اثر، فرصت تجربه گرایی و نوآوری داشته باشد و در نهایت، در نقش واقعی یک کارگردان مولف، عمل کند و در همه‌ی بخش های کارش (اعم از شکل و یا محتوا) فرصت تجربه گرایی- همراه با آزمون وخطا و تجربه اندوزی در عرصه های تجربه ناشده- پیدا کند. در عین حال، همواره دغدغه های مضمونی و محتوایی نیز داشته باشد و صاحب ایده های خلاقانه و غیر تکراری باشد و فراتر از همه‌ی این مسایل، به ظرفیت ها و امکانات فنی نوپدید دیجیتال در راستای تولید فیلم تجربی نیز دلبستگی و علاقه نشان دهد تا از امکانات فنی روزآمد و بسیار پیشرفته‌ی امروزین نیز بی بهره نماند.
سینمای تجربی و سینماگرانی که در این عرصه فعالیت می کنند نیاز به پشتیبانی و حمایت مادی و معنوی دارند. اگر به این باور رسیده باشیم که سینمای تجربی می تواند برای رشد و اعتلای سینمای ما در آینده بستر مناسبی فراهم سازد، بی تردید باید صادقانه اذعان کنیم که در مراکزی که هم اکنون نیم نگاهی به این سینما دارند و ماموریت اصلی خودرا را در تقویت سینمای مستند حرفه‌ای جست‌وجو می کنند، زمینه‌ی چندان مساعدی برای حمایت از سینمای تجربه و سینماگران تجربه گرا وجود ندارد. شاید در انجمن های سینمای جوانان ایران بتوان به دور از برخی تنگ نظری ها و محدود اندیشی ها، فرصت های مناسب تری برای رشد و اعتلای سینمای تجربی فراهم آورد. به هرتقدیر، باید بپذیریم که سینماگران تجربی، با نگاهی متفاوت و با رویکردی خلاقانه ونواندیشانه به ظرفیت های موجود در هنر سینما و فیلمسازی نگاه می کنند و مراکزی چون: مرکز گسترش سینمای مستند و تجربی، صدا و سیما، کانون پرورش فکری کودکان ونوجوانان، و دفاتر متعدد انجمن سینمای جوانان ایران و حتی جایی مثل بنیاد سینمایی فارابی نیز می توانند با نگاهی مشفقانه تر به درخواست های بسیار ساده و بدیهی سینماگران تجربی توجه کنند و از طریق حمایت های مادی و معنوی خود، به ویژه با فراهم ساختن شرایط مناسب برای پخش فیلم های تجربی و ایجاد فرصت های مناسبی برای دیده شدن کارهای این گروه از سینماگران، به رشد و اعتلای سینمای تجربی کمک نمایند. واقعیت این است که امکانات سینمای «هنر و تجربه»، در شرایط کنونی، با توجه به میزان تقاضاهای روز افزون سینماگران تجربی، به تنهایی نمی تواند پاسخگوی نیاز آنان باشد و بی تردید باید با نوعی مشارکت و همدلی گروهی برای این گروه از سینماگران دلشیفته و عاشق، پناهگاهی امن و مساعد ایجاد کرد تا شرایط نه چندان دلخواه امروز سینمای تجربی که سینماگران تجربه گرا را «رها شده» و «بی پناه» نشان می دهد، به راستی تغییر یابد.
