میخک گیاه پرکاربردی است. خواص میخک به یک یا دو گزینه محدود نمی‌شود؛ این گیاه هم به هاضمه و دستگاه گوارش کمک می‌کند و هم برای درمان سرطان مفید است. از این گیاه برای حفاظت از کبد، تقویت سیستم ایمنی بدن، کنترل دیابت و محافظت از استخوان‌ها هم استفاده می‌شود. میخک دارای خواص ضدجهش ژنتیکی و ضدمیکروب است و برای رفع بیماری‌های مرتبط با دهان و از بین بردن سردرد هم کاربرد دارد. ضمن اینکه میل جنسی را هم افزایش می‌دهد.
میخک چیست؟
خاستگاه میخک، کشور اندونزی است و ریشه آن به کشورهای آسیایی دیگری مانند پاکستان و هند هم می‌رسد. این گیاه در شرق آفریقا هم می‌روید. از این گیاه به عنوان ادویه در غذاهای آسیایی مختلف مثل سوپ، آش، انواع خوراک گوشت، غذاهای برنجی، سُس‌ها و… استفاده می‌شود. ادویه میخک با خشک کردن غنچه‌های درخت آن به دست می‌آید. ادویه میخک هم مانند ادویه‌های دیگر، نخستین بار از کشورهای آسیایی به نقاط دیگر دنیا ارسال شده است. قدمت این گیاه و ادویه آن به قرن‌های 13 و 14 میلادی بازمی‌گردد؛ یعنی زمانی که از اندونزی به ایران، هند، چین، آفریقا و اروپا صادر می‌شد. قیمت میخک در آن زمان بسیار زیاد بود و به همین خاطر رقابت شدیدی میان کشورهای مختلف برای انحصاری کردن تولید درگرفته بود.
میخک در جزایر ملوک اندونزی می‌رویید و به همین خاطر، در قرون وسطی و بعد از آن، جنگ‌های زیادی برای تصاحب این جزایر میان ملت‌ها شکل گرفت. هلندی‌ها برای مدتی طولانی توانستند حکومت این جزایر را به دست بگیرند. امروز هم میخک، محصول مهمی برای تجارت جهانی است.
حقایق علمی درباره خواص میخک
میخک از گل میخک که روی درخت می‌روید، به دست می‌آید و از خانواده گیاهانی موسوم به موردیان است. میخک گیاهی همیشه‌سبز است و در نواحی استوایی و نیمه‌گرمسیری می‌روید. بخش‌های مختلف این گیاه یعنی ساقه، غنچه خشک‌شده و برگ‌های آن برای تولید دارو و… استفاده می‌شود. روغن میخک هم دارای خواص درمانی است.
هزاران سال است که در چین و هند از خواص دارویی میخک در کنار استفاده از آن به عنوان ادویه بهره می‌برند:
- در طب هندی آیورودا از میخک برای رفع بوی بد دهان و پوسیدگی دندان‌ها استفاده می‌کنند.
- در طب چینی از میخک برای افزایش میل جنسی استفاده می‌شود.
- میخک آسیاشده در درمان بریدگی‌های سطحی مفید است.
- چای میخک برای تسکین احتقان کاربرد دارد.
- از روغن میخک برای درمان نفخ شکم، ترک های پوستی و سردرد استفاده می‌شود.
- جالب است بدانید که با اضافه کردن چند قطره روغن میخک به آب می‌توانید حشرات مزاحم را هم دور کنید.
ارزش غذایی میخک
میخک دارای کربوهیدرات، انرژی، فیبر و پروتئین است. از جمله مواد معدنی موجود در این گیاه هم می‌توان به پتاسیم، کلسیم، سدیم و منیزیم اشاره کرد. در میخک، ویتامین E، فولات، نیاسین و مواد دیگری مانند فسفر، آهن، روی، ویتامین C، تیامین، ریبوفلاوین، ویتامین A و ویتامین K وجود دارد.
پروفسور تام مبری (Tom Mabry) و همکارانش در دانشگاه تگزاس، مطالعاتی روی میخک انجام داده و متوجه شده‌اند که ترکیبات زیست‌فعال در میخک وجود دارد. این ترکیبات که از عصاره میخک گرفته شده‌اند، دارای هگزان، فلاونوئید، متیلن کلورید، اتانول، تیمول، بنزن و اوژنول هستند. این ترکیبات زیست‌شیمیایی خواص و ویژگی‌های مختلفی دارند. مثلا حاوی آنتی اکسیدان، محافظ کبد، ضدمیکروب و التهاب هستند.
خواص میخک برای سلامتی
مزایا و خواص بسیار متنوعی درباره مصرف میخک وجود دارد که در ادامه به تعدادی از آنها اشاره می‌شود:
1. هضم بهتر غذا
میخک با تحریک آنزیم‌های هاضمه باعث ترشح آنها و سهولت عملکرد دستگاه گوارش می‌شود. این ماده به کاهش سوءهاضمه، نفخ شکم، ورم معده و حالت تهوع هم کمک می‌کند. میخک را به شکل‌های مختلفی مانند سرخ‌شده، پودری یا با عسل برای تسکین اختلالات گوارشی مصرف می‌کنند. برخی پزشکان معتقدند از میخک می‌توان به عنوان درمانی خانگی برای رفع اسهال و اسهال خونی بهره برد.
2. استفاده از ویژگی‌های ضدمیکروبی
میخک به دلیل داشتن خواص ضدمیکروبی با برخی پاتوژن‌های انسانی هم مقابله می‌کند. عصاره میخک برای از بین بردن عوامل بیماری‌زا به اندازه کافی قوی است و حتی به مقابله به میکروب عامل وبا هم رحم نمی‌کند.
3. مبارزه با سرطان
یکی از جذابیت‌های میخک برای جامعه پزشکی، قابلیت استفاده از آن در مبارزه با سرطان است. براساس تحقیقی که در مجله آکسفورد به چاپ رسید، استفاده از میخک برای کنترل سرطان ریه در مراحل نخست مفید واقع می‌شود. بنا به نظر محققان، اولئانولیک اسید موجود در میخک دارای خواص ضدتومور است. برخی از تحقیقات هم نشان می‌دهد، ماده‌ای موسوم به اوژنول در میخک وجود دارد که می‌تواند با سرطان دهانه رحم مبارزه کند. در پژوهش‌های انجام‌گرفته تا کنون، این احتمال که میخک در درمان و کاهش خطر ابتلا به سرطان سینه، رشد تومورها و سرطان‌های دیگر مانند سرطان کلون (روده بزرگ) نقش دارد، تا حد زیادی قوت گرفته است.
4. حفاظت از کبد
میخک دارای مقادیر زیادی آنتی‌اکسیدان است. در نتیجه می‌تواند از اندام‌های مختلف بدن به ویژه کبد در برابر رادیکال‌های آزاد محافظت کند. سوخت‌وساز بدن در بلندمدت، ضمن کاهش آنتی‌اکسیدان‌های موجود در کبد باعث افزایش تولید رادیکال‌های آزاد و پروفایل لیپیدی (نتایج بررسی خون برای وجود موارد غیرعادی درباره چربی لیپیدی مثلا بررسی کلسترول یا تری‌گلیسیرید موجود در خون) می‌شود. عصاره میخک با وجود خواصی که در زمینه محافظت از کبد دارد به مقابله با این اثرات منفی می‌پردازد.
5. کنترل دیابت
در درمان‌های سنتی از خواص میخک برای رفع بیماری‌های متنوعی مانند دیابت استفاده می‌شود. انسولین در بیماران مبتلا به دیابت به اندازه کافی ترشح نمی‌شود. در بعضی موارد هم اصلا انسولینی در بدن این افراد به وجود نمی‌آید. عصاره میخک می‌تواند موجب تحریک ترشح انسولین شود و سطح قند خون در بدن را کنترل کند.
6. حفاظت از استخوان‌ها
عصاره هیدروالکلی(ترکیبی از آب و الکل) میخک، حاوی ترکیبات فنولیکی مانند اوژنول و مشتقات دیگر آن یعنی فلاونوئیدها، فلاون‌ها و ایزوفلاون‌ها است. چنین ترکیباتی از تراکم و مواد معدنی موجود در استخوان‌ها حفاظت می‌کنند. ضمن اینکه قدرت کششی و انعطاف استخوان‌ها را در افراد مبتلا به پوکی استخوان افزایش می‌دهند.
7. مقابله با جهش‌های ژنتیکی
مواد جهش‌زا یا موتاژن‌ها، موادی شیمیایی هستند که با ایجاد جهش باعث تغییر آرایش ژنتیکی DNA می‌شوند. اما ترکیبات زیست‌شیمیایی موجود در میخک مانند فنول پروپانوئید دارای خواص ضدجهش هستند و بنا به تحقیقاتی که در این زمینه انجام شده، می‌توانند اثرات جهش را در سلول‌ها به شکل محسوسی کنترل کنند.
8. تقویت ایمنی بدن
در طب هندی، برخی از گیاهان توانایی تقویت ایمنی بدن را دارند. یکی از این گیاهان درمانی، میخک است. غنچه خشک میخک حاوی ترکیباتی است که ایمنی بدن را با افزایش گلبول‌های سفید تقویت می‌کند و باعث بهبود ازدیاد حساسیت (delayed-type hypersensitivity) تأخیری می‌شوند. ازدیاد حساسیت تأخیری، بروز نوعی حساسیت و آلرژی در بدن است که در بعضی از افراد در مواجهه با برخی آنتی‌ژن‌های بیگانه رخ می‌دهد.
9. خواص ضدالتهابی
از خواص میخک می‌توان به ویژگی ضدالتهاب و آرام‌بخش بودن آن هم اشاره کرد. تحقیقات روی موش‌های آزمایشگاهی نشان می‌دهد، وجود اوژنول در میخک باعث کاهش التهابِ ادِم می‌شود و با تحریک گیرنده‌های درد، درد را هم تسکین می‌دهد.
10. رفع بیماری‌های دهان
میخک برای رفع بیماری‌های دهان مانند التهاب لثه و پیوره هم مفید است. عصاره گل میخک می‌تواند رشد عوامل بیماری‌زا در دهان را کنترل کند. در نتیجه، بیماری‌های مختلف دهان و دندان به کمک میخک درمان می‌شود. علاوه بر اینها، میخک می‌تواند دندان درد را هم کاهش بدهد.
11. تحریک میل جنسی
گفته می‌شود، ادویه‌هایی مانند میخک و جوز هندی باعث افزایش میل جنسی می‌شوند. تحقیقاتی که اثرات عصاره میخک و جوز هندی را با داروهای افزایش میل جنسی مقایسه کرده، نشان می‌دهد که ادویه‌های مذکور در این زمینه کاربرد دارند.
12. درمان سردرد
سردرد هم با مصرف میخک کاهش پیدا می‌کند. کمی گل میخک را با سنگ نمک ترکیب و آنها را به یک لیوان شیر اضافه کنید. این ترکیب می‌تواند به‌سرعت باعث کاهش سردرد شود.
13. رفع چاقی
محققان با پژوهش‌هایی که روی موش‌ها انجام داده‌اند، متوجه شدند که اضافه کردن میخک به رژیم غذایی پر از کربوهیدرات موش‌ها باعث کاهش وزن آنها می‌شود. چربی شکم، کبد و وزن بدن در موش‌هایی که میخک مصرف کرده بودند، نسبت به گروه دیگری که رژیمی بدون میخک داشتند، کاهش یافته بود.
عوارض میخک
روغن میخک
روغن میخک را نباید به طور مستقیم استفاده کنید. روغن میخک غلیظ است و باید با روغن زیتون یا آب تقطیرشده، آن را رقیق کنید. مصرف روغن میخک به طور کلی خطرناک نیست، اما برخی دانشمندان معتقدند این ماده، ویژگی‌های سیتوتوکسیک دارد. دو ماده اصلی سازنده میخک، کاریوفیلنB و اوژنول هستند. این ترکیبات به مقابله با سلول‌های فیبروپلاست و لایه درون‌رگی می‌پردازند.
متخصصان اثرات جانبی دیگری هم برای روغن میخک معرفی کرده‌اند؛ مثلا حساسیت پوستی، ایجاد آزردگی در چشم‌ها و تنفس. یادتان باشد، روغن میخک اشتعال‌زا است و خوردن آن باعث مسدود شدن دریچه‌های تنفسی می‌شود. پس به‌هیچ‌عنوان نباید از آن به صورت خوراکی استفاده کرد. برای مثال، کودکی 15 ماهه با مصرف تنها 10 میلی‌متر از آن دچار نارسایی کبد و از کار افتادن این عضو از بدن خود شده است.
عواقب مصرف این روغن به صورت خوراکی متعدد است: رفتن به حالت اغما، نارسایی کبد، بروز مشکلاتی در انعقاد خون و… . قبل از مصرف هر ماده‌ای با هدف درمان باید حتما با پزشکان متخصص مشورت کنید. روغن میخک می‌تواند باعث خون‌ریزی و افزایش واکنش بدن به داروهایی مانند وارفارین شود.
سیگار میخک
در اندونزی، میخک را در قالب سیگار هم مصرف می‌کنند. به سیگارهای بزرگ میخکی، کرِتِک (kreteks) گفته می‌شود. ظاهرا سیگارهای میخکی که جایگزین مصرف تنباکو و سیگارهای معمولی می‌شوند، ضرری به مراتب بیشتر از آنها دارند. میزان نیکوتین، کربن‌مونوکسید و انگمی که از این سیگارها وارد بدن می‌شود، از سیگارهای معمولی بیشتر است.
نحوه استفاده از میخک
عطر و طعم میخک تند است و می‌توان از آن به شکل آسیاشده یا عادی در غذاهای مختلف بهره برد. به واسطه طعم تند و خاص این ماده برای تهیه سُس‌هایی نظیر سُس کچاپ و سُس ووسترشر هم استفاده می‌شود. در ترکیب برخی عطرها هم میخک وجود دارد. روغن این گیاه هم معطر است. شیوه استفاده از میخک در شیرینی‌ها و غذاها، مشابه شیوه مصرف زنجبیل و دارچین است. مواد مغذی موجود در یک قاشق چای‌خوری (حدود 2.1 گرم) از میخک آسیاشده به شرح زیر است:
- شش کیلوکالری انرژی؛
- 0.13 گرم پروتئین؛
- 0.27 گرم چربی کلی؛
- 1.38 گرم کربوهیدرات؛
- 0.7 گرم فیبر.
این مقدار از میخک آسیاشده دارای 1.263 میلی‌گرم منگنز است که 63 درصد از مقدار منگنز لازم برای مصرف در روز را فراهم می‌کند.
در آخر
میخک ادویه و ماده‌ای معطر است که در غذاها و شیرینی‌های مختلفی استفاده می‌شود. هر چند که مزایای پزشکی مختلفی برای آن عنوان می‌شود، اما نیاز به مطالعه و تحقیقات بیشتری در این زمینه وجود دارد.
