به گزارش خبرنگار مهر، دویست و نود و یکمین شب از مجموعه شب‌های مجلۀ بخارا با همراهی نشر فرزان روز و مؤسسۀ دانش گستر، به شب «فرهنگ اَعلام و اصطلاحات دانش گستر» اختصاص یافت. این جلسه به مناسبت انتشار دانشنامۀ «فرهنگ و اصطلاحات دانش گستر» توسط نشر فرزان روز و با سخنرانی چهره‌هایی مانند: تورج اتحادیه، نصرالله پورجوادی، کامران فانی، محمدعلی سادات و با حضور افرادی مانند محمود دولت آبادی، داریوش شایگان، ایرج پارسی نژاد برگزار شد.
در ابتدای این برنامه علی دهباشی مدیرمسئول و سردبیر مجله بخارا و دبیر این جلسات، ضمن خوشامدگویی به میهمانان حاضر در این نشست در ارتباط با این دانشنامه گفت: دانشنامۀ دانش گستر که در 18 جلد و 15000 صفحه منتشر یافته، جامع ترین و بزرگترین دایرة‌المعارف عمومی و جهانی به زبان فارسی است که در آن اطلاعات اصلی و مهم و روز آمد در همۀ رشته‌های دانش بشری از جمله تاریخ، جغرافیا، دین، فلسفه، عرفان، زبان و ادبیات، روان شناسی، جامعه شناسی، اقتصاد، حقوق، پزشکی، ریاضیات، فیزیک، شیمی، زیست شناسی، صنایع و اختراعات، موسیقی، نقاشی، مجسمه سازی، سینما، تئاتر، ورزش و سرگرمی در سراسر جهان از گذشته‌های دور تا زمان حاضر گرد آمده و مجموعا شامل شصت هزار مقاله و مدخل است. این مقاله‌ها و مدخل‌ها کلا در حوزۀ گستردۀ اعلام (نام‌های خاص) و اصطلاحات (مفاهیم) را در بر می‌گیرد.
در ادامۀ این نشست مهندس تورج اتحادیه، درباره انتشار این اثر چنین گفت: از ویژگی‌های دانش نامه دانش گستر این که علاوه به اینکه در مورد هر یک از 59،000 مدخل در یک مقاله بطور کامل شرح و تفصیل داده شده است، در همان سطر اول مقابل مدخل که بزبان فارسی و بصورت Bold نوشته شده معادل انگلیسی و یا لاتینی آن نیز بصورت Bold به حروف لاتینی نوشته شده است. در نتیجه اگر شما دنبال معادل و معنی و شرح و تفضیل یک مدخل انگلیسی و یا لاتینی بزبان فارسی هستید چنانچه بتوانید در دانش نامه دانش گستر آنرا پیدا کنید دسترسی به معادل فارسی آن و دسترسی به متن مقاله فارسی آن امکان پذیر میشود. فرهنگ معادل اعلام و اصطلاحات این امکان را فراهم میسازد.
وی افزود: به عنوان مثال من برخوردم به freedom of press مراجعه کردم به فرهنگ معادل اعلام و اصطلاحات صفحه 444 ستون وسط قسمت پایین آنرا پیدا کردم. معادل فارسی آن هست " ازادی مطبوعات" مراجعه کردم به دانش نامه دانش گستر صفحه 235 – نوشته شده : آزادی مطبوعات و مقابلش هم نوشته شده freedom of press ، به این شرح: «حق گرد آوری و انتشار اطلاعات یا عقاید بدون کنترل دولت یا ترس از مجازات» و بعد طی یک ستون کامل به شرح و تفضیل موضوع پرداخته است. پس شما با داشتن فرهنگ معادل‌ها و دانش نامه دانش گستر چیزی حدود 120،000 مدخل انگلیسی را می‌توانید دسترسی به معادل صحیح فارسی آن داشته باشید و همچنین می‌توانید به شرح و تفضیل آن بزبان فارسی دسترسی داشته باشید.
اتحادیه با ذکر مثالی دیگر گفت: در تاریخ ایران باستان و شاید هم تاریخ دوران باستان، ما در ایران برای اشخاص و محل‌ها اسم‌های ایرانی خاص داریم ولی تاریخ نویسان اروپائی که شاید 95 در صد تاریخ ما را آنها نوشته اند اسم‌های خاص لاتینی مصرف میکنند که مبدأ آنها یونانی و رومی بوده است. استادان و پژوهشگران ما معادل فارسی آنها را میدانند ولی یک خواننده عامی یا یک مترجم عادی که میخواهد یک مقاله بزبان فارسی ترجمه کند مشکل دارد این اسامی خاص لاتینی را با واژه‌های صحیح فارسی معادل بکند.
سپس از «فرهنگ معادل اَعلام و اصطلاحات دانشنامۀ دانش گستر» با حضور حسین علی سودآور (سرمایه گذار) و رونمایی شد. در بخشی دیگر از برنامه، نصرالله پورجوادی به فعالیت‌های فرهنگی خاندان مختلف در ایران در طول تاریخ و ارتباطش با فرهنگنامۀ دانش گستر اشاره کرد و گفت: ضخامت این کتاب و عظمتش نشان دهندۀ کاری است کارستان! قبل از هر چیز به دوستانی که دست اندرکار تهیۀ این دانشنامه بودند تبریک می‌گویم. شاید در حدود پانزده سال پیش طی جلساتی که برای اجرای این مجموعه کتاب برگزار می‌شد، حضور داشتم. من بیش از اینکه بخواهم در مورد خود دانشنامه صحبت کنم، چند کلمه ای دربارۀ بانی این کار می‌گویم.
وی افزود: سال گذشته مراسمی در کاشان به مناسبت بزرگداشت ملک الشعرای بهار برگزار شد. قبل از اجرای برنامه مجری این همایش نزد من آمد و صحبت کردیم و می‌خواست بداند که با توجه به جلساتی مشابه چه طرح متفاوتی در این همایش می‌تواند اجرا کند. به خاطرم رسید با توجه به اینکه مراسم با سابقۀ کاشی ملک الشعرای بهار است، این شاخصۀ اصلی و پایۀ این جلسه با عنوان «خاندان ملک الشعرای بهار» باشد. از من هم خواستند که در این جلسه در مورد خاندان فرهنگی کاشان سخنرانی داشته باشم. حال می‌خواهم خلاصه ای در مورد آن چیزی که آنجا مطرح کردم و ارتباطی که این موضوع با دانشنامۀ دانش گستر دارد، سخن بگویم.
پورجوادی ادامه داد: در جامعۀ علمی ما فعالیت‌های فرهنگی به عهدۀ دستگاه‌های دولتی یا سازمان‌هایی است که مستقیما و یا به طور نیمه مستقل عمل میکنند: وزارت فرهنگ، وزارت فرهنگ و آموزش عالی، دانشگاه‌های مختلف و صدا و سیما و سازمان‌های مختلف فرهنگی که به هر حال امور فرهنگی کشور را به عهده دارند. این‌ها چیزهای جدیدی است. یعنی در تمدن جدید یک چنین فعالیت‌هایی اتفاق می‌افتد. در گذشته امور فرهنگی هر شهری به عهدۀ خاندان‌ها بوده است. خاندان‌های بزرگی بودند که شهر را از نظرهای مختلف از جمله بخش سیاسی، اقتصادی، تعلیم و تربیت و آموزش و امور دینی و فرهنگی عهده دار می‌شدند. به عنوان مثال خاندان بَرمکیان که هم در بخش سیاسی و هم فرهنگی فعالیت داشتند. حتی بسیاری از خاندان حتی قبل از اسلام بودند و فعالیت داشتند و به فعالیت‌های خود ادامه دادند و بعد از اسلام هم تأثیرگذار بودند. ما در دورۀ جدید هم از این گروه‌ها داشتیم که برخی سیاسی و برخی در بخش اقتصاد و گروهی در امور فرهنگی فعالیت می‌کردند.
این پژوهشگر حوزه عرفان و تاریخ گفت: این کتاب را هم حاصل فعالیت یکی از این خاندان‌های فرهنگی کشورمان می‌دانم. مرحوم «حاج حسین آقا ملک» با وجود اینکه یکی از تجار تراز اول کشور بودند اما فعالیت و سرمایۀ خود را صرف امور فرهنگی کردند. کتابخانه ای درست کردند که یکی از مهم ترین کتابخانه‌های خطی جهان است. موزه ای را تأسیس کردند که اگر این اشیاء جمع آوری نمی‌شد از بین می‌رفت. کتابخانه و موزه را وقف آستان قدس رضوی کردند. اصولا بخش فرهنگی آستان قدس نتیجۀ همت همین خاندان‌ها بوده است.
وی در ادامه بیان داشت: همین مکانی که ما نشسته ایم، متعلق به خاندان فرهنگی افشار است که در طی این سال‌ها خانواده ای را تشکیل می‌دهند که بخشی از سرمایۀ خود را صرف امور فرهنگی و زبان فارسی کرده اند. آقای سودآور که نوۀ حاج حسین آقا ملک هستند، سرمایه ای در اختیار داشتند که می‌توانستند صرف امور دیگری کنند اما ایشان در تدوین چنین اثر بزرگ و ماندگاری سرمایۀ خود را تقدیم کردند. خدمت شایسته ای که در گسترش فرهنگ ایران و زبان فارسی کرده اند. برادر ایشان یکی از محققان تراز اول هستند و به جز کارهای تحقیق در مورد هنر و فرهنگ ایران پیش از اسلام در موارد مختلف در بخش هنر ایران فعالیت داشته اند که یک نمونۀ آن در زمان برگزاری همایش بهار در کاشان بود. به یاد دارم که مجری طرح نزد من آمد و گفت که ممکن است برای ادامۀ کار از نظر مالی با مشکل روبرو شویم. همان زمان بود که از مقابل منزل آقای سودآور گذشتیم. گفتم از ایشان خواهش کنیم که کمکی برای برگزاری این کنفرانس داشته باشند. در تماس تلفنی که با ایشان داشتم، پذیرفتند و این کار را انجام دادند. چنین اشخاصی باید یک روح فرهنگی داشته باشند تا به دور از منافع مالی و نامی تنها به فکر گسترش فرهنگ ایران باشند. این روحیه روحیه ای است که از یک خاندان بر می‌خیزد. محمود افشار مسلما آن روحیه را به فرزندش ایرج افشار منتقل کرده است که وی توانسته بود این فعالیت‌ها را ادامه دهد. به نظر من ما در کشور خود باید قدردان این اشخاص باشیم.
در ادامه این مجلس، استاد کامران فانی از شرایط فعلی دانشنامه‌های منتشر شدۀ کاغذی و الکترونیکی گفت: تا یک سال پیش، عادت داشتم وقتی بخواهم یک کتاب مرجع به ویژه دانشنامه و فرهنگ و دایرة المعارف را معرفی کنم این‌طور سخن بگویم که یکی از رویدادهای مهم فرهنگی جامعۀ امروز ما، رواج و شکوفایی کتاب‌های مرجع است و در صدر این کتب فرهنگ‌های و دانشنامه‌ها هستند. می‌گفتم جامعۀ پرسشگر به دنبال اندوختن دانش بیشتر، طبعا سؤالاتی برایش مطرح است که به دنبال پاسخ آنها خواهد بود. و پاسخ را در درجۀ اول در کتاب‌های مرجع خواهد یافت. و این به نوعی دماسنج فرهنگی یک کشور بوده است که تا چه حد محتاج کتب مرجع خواهد بود. ولی با اتفاقات اخیر و دنیای مجازی و کامپیوتری شدن و طرح نرم افزارها و سایت‌های مربوط به این موضوعات دیگر کم تر به بخش چاپی و کاغذی این مجموعه‌ها برمی‌خوریم. (کاغذی که نزدیک دو هزار سال وسیلۀ ثبت دانش و انتقال آن بود). کتب مرجع همچنان تهیه خواهند شد ولی بعید می‌دانم که ارائۀ آنها به صورت کاغذی ادامه یابد. به ویژه اینکه هزینۀ تولید آنها نیز بالاتر است.
وی در ادامه دربارۀ دانشنامۀ دانش گستر سخن گفت و تصریح کرد: در این میان یکی از آخرین پوشش‌هایی که برای تألیف و تدوین یک دانشنامۀ مفصل جهانی بوده، دانشنامۀ دانش گستر است. شاید بعد از انتشار چنین مجموعه ای دیگر کسی جرئت و رغبت سرمایه گذاری و مدیریت و کار بر روی چنین کتبی را نداشته باشد. (نه تنها در ایران حتی در سراسر جهان). در واقع این سرنوشت این کار است.
این فهرست نگار و کتاب پژوه پیشکسوت تاکید کرد: امروزه چند دانشنامۀ مهم و معروف در دست تهیه است. واقعا نمی‌دانم تا چه حد می‌توان به سرانجام آن امید داشت: «فرهنگ نامۀ کودکان و نوجوانان» که نزدیک به نیمی از آن منتشر شده است، «دایرۀ المعارف بزرگ اسلامی»، «دانشنامۀ جهان اسلام» و در خارج از ایران «دانشنامۀ ایرانیکا» است که نزدیک به دو سوم آن آماده است و امروز در دو راهی نحوۀ ارائۀ آن (به صورت کاغذی یا نرم افزار الکترونیک) قرار گرفته اند. اما دانش نامۀ دانش گستر که یک دانشنامۀ جهانی و همگانی است و در آن کوشش شده است که تمامی معارف بشری تا جای ممکن به صورت مقاله‌ها و مدخل‌های مستقل و تا حد امکان خلاصه شده، مطالبی تهیه شود که به چاپ دوم هم رسیده است. اما از این دانشنامه فایدۀ دیگری هم حاصل شد. شاید در درجۀ اول هم مدیون اندیشۀ آقای سودآور بود. در این دانشنامه علاوه بر حدود شصت هزار مدخل و مقاله (چهل هزار مربوط به خارج از ایران هستند) که معادل لاتینی و یا انگلیسی اعلام و اصطلاحات هر مقاله که در ذیل آن مقاله چاپ می‌شد و استخراج این اطلاعات علاوه بر اطلاعی که در خود مدخل است باعث شد که پس از تدوین آنها یک فرهنگ مستقل به صورت اَعلام و اصطلاحات و نام‌های خاص و مفاهیم از دانشنامه، استخراج و به صورت جداگانه چاپ شود.
به گفته فانی، این مجموعه نزدیک به صد و بیست هزار مدخل دارد. این مدخل‌ها در حوزۀ مهم نام‌های خاص (اعلام) و مجموعۀ کلی آنچه در حوزۀ علم قرار گرفته اند و باقی آنها اصطلاحاتی است که در مقابل انگلیسی معادل فارسی آن آمده است. بنابراین در این کتاب که امروزه به صورت یک جلد در اختیار مراجعه کننده قرار گرفته است، می‌توانند به این اطلاعات دست یابی پیدا کنند.
وی با بیان اینکه شاید مشکل اصلی در برابر مترجمین و ویراستاران، تلفظ اسامی و نحوۀ نوشتن نام‌های خاص و «چگونه بخوانیم؟ چگونه بنویسیم؟» بوده است، گفت: این یکی از دغدغه‌های مهم مترجمین و ویراستاران ماست که متأسفانه در طی این سال‌ها بسیاری از این نام‌ها در کتب ترجمه شده، درست نیست. حتی برای حل این مشکل سعی نداشته ایم که به دنبال ایجاد یک معیار باشیم که براساس آن به تلفظ و نوشتن درست کلمات برسیم. نتیجه این که زمانی تلفظ این کلمات از زبان فرانسه به فارسی بود و در نتیجه این‌ها به صورت تلفظ فرانسه نوشته می‌شد و بعدها که زبان انگلیسی جایگزین شد با تلفظ انگلیسی نوشته می‌شد. بدون توجه به اینکه نام آلمانی باید به آلمانی تلفظ و نوشته شود! بنابراین در این فرهنگ تمام اسامی با تلفظ زادگاهش مطرح میشود.
فانی افزود: دومین ویژگی، معادل فارسی اصطلاحات و مفاهیم خارجی است که بیشتر انگلیسی است. در اینجا هم دامنۀ عظیم و گستردۀ اصطلاحات در تمام حوزه‌ها و اصطلاحات مربوط به آنها ذکر شده است و این‌ها از کل دانشنامه استخراج و درج گردیده است. گرچه این سؤال ایجاد میشود که وقتی در برابر معادل کلمه ای لغتی در متون جای خود را یافته و ثبت شده است چه کنیم؟ در اینجا چندین پیشنهاد آمده است. مخاطبان این اثر در درجۀ اول بیشتر مترجمین هستند. من گمان می‌کنم تا نود درصد اصطلاحات علمی در بیشتر حوزه‌ها در این مجموعه وجود دارد. لزوما توصیه نمی‌کنم که این معادلات صد درصد بهترین هستند اما متخصصان رشته‌ها این تلفظ‌ها را ترجیح داده اند. در درجۀ دوم مخاطبین این کتاب ویراستاران هستند و نهایتا در درجۀ سوم هر خوانندۀ جدی و علاقه مند. در این دانشنامه هزاران چیز دیگر آمده است. بسیاری از اسامی که مربوط به فرهنگ ایرانی- اسلامی است در اینجا ذکر شده و معادل انگلیسی هم آمده است. من فکر می‌کنم که دانشنامۀ دانش گستر آخرین کوشش در این حوزه خواهد بود. پس از این بعید می‌دانم که عده ای جمع شوند و چنین کاری را انجام دهند.
در خاتمه محمدعلی سادات از ویژگی‌های دانشنامۀ دانش گستر و نحوۀ نگارش آن گفت: کار دانشنامه با کار بی وقفۀ اساتید (در حدود سیصد نفر) در حدود نه سال، در هجده جلد و پانزده هزار و دویست صفحه، در قطع وزیری منتشر شد و تعداد مدخل‌های آن در حدود شصت هزار مدخل و مقالۀ مستقل و باقی مدخل‌های ارجاعی و روی هم رفته، شصت و هفت هزار مدخل که در نوع خود در زبان فارسی بی نظیر است. سعی شده است که دقت علمی رعایت شود. آقای فانی در این زمینه زحمت بسیاری کشیدند و جناب آقای سودآور هم اهمیت بسیاری برای کیفیت کار قائل بودند و حتی در انتشار این کتاب نقش اصلی را داشتند. این کتاب و مجموعه با این خصوصیات منتشر و بعدها مجموعۀ این هجده جلد در یک جلد و قطع رحلی و بزرگ و در حدود هزار و سیصد صفحه به صورت مصور و علمی تهیه شد و چندین بار مورد بررسی کارشناسانه قرار گرفت و در بازار کتاب موجود است.
وی در ادامه گزارش کوتاهی دربارۀ فعالیت آتی این دانشنامه ارائه کرد و بیان داشت: برنامۀ ما برای آیندۀ کار عبارت از این است که اگر بخواهیم در عرصۀ فرهنگ جامعه حضور پررنگی داشته باشیم ناگزیر باید به سمتی برویم که دنیا می‌رود و آن حضور در فضای مجازی است. با وجود اینکه که ما کار را به صورت چاپی و کاغذی تمام کرده ایم ولی خب این کتاب نیاز به تفسیر و توسعۀ بیشتری دارد. باید دائما به روز بشود و دانشنامه ای که مرتبا به روز نشود، حیات خود را از دست خواهد داد. لذا تصمیم دست اندرکاران بر این شد که این کار را در فضای مجازی و به صورت دانشنامۀ آزاد ارائه کنند. با ویژگی‌های خاص خود این کار را انجام خواهیم داد.
سادات گفت: برنامه نویسی‌هایی انجام شده است و شرکت مخابرات هم قول همکاری داده است که به صورت گسترده تر در فضای مجازی قرار بگیرد. بدین ترتیب کاربران خواهند توانست که در هر نقطه از دنیا برای ما مقاله ارسال کنند و یا مقالات ما را اصلاح کرده و در اختیار ما قرار دهند و ما با توجه به اینکه در بخش علمیِ کار تدابیری اندیشیده ایم -که یک شورای علمی خواهد بود تا هر مقالۀ دریافتی در این شورا بررسی شود و در صورت تأیید در دانشنامه قرار بگیرد- به این ترتیب این مجموعه گسترش بیشتری پیدا خواهد کرد. یک سری بخش‌های تکمیلی به دانشنامه اضافه می‌کنیم که به صورت جعبۀ اطلاعات کلی در رأس هر مقاله قرار می‌گیرد که نگاهی کلی به مقاله دارد.
محمد علی سادات در پایان سخنانش از قابلیت دسترسی به سایت دانشنامه در یک سال آتی خبر داد و اظهار داشت: یادآور می‌شوم ظرف شش ماه تا یک سال سایت آماده خواهد شد. نکتۀ دیگر اینکه این مؤسسۀ فرهنگی که دست اندر کار انجام این فعالیت است به دلیل مسائل حقوقی به نام شرکت «دانش‌پژوهان دانشنامۀ آزاد ابوریحان» تغییر نام یافته است. کار به این صورت پیش خواهد رفت عده ای از آقایان و خانم‌ها در این بخش فعالیت میکنند. کار کار حجیمی است اما با سرعت پیش می‌رویم و از کمک علاقه مندان صمیمانه استقبال می‌کنیم.
