فرسایش خاک یکی از جدی‌ترین معضلات کنونی محیط زیست کشور است. خاکی که برای تولید هر یک سانتی‌متر آن بیش از 500سال زمان نیاز است به‌راحتی در اثر عوامل طبیعی و سهل‌انگاری‌های انسانی از بین می‌رود.
به گزارش به نقل از روزنامه آرمان ،آمار و ارقام منتشرشده از میزان فرسایش خاک اگرچه متفاوت اما نگران‌کننده است. بر پایه آمارها، سالانه حدود دومیلیارد تن از خاک حاصلخیز ایران دچار فرسایش می‌شود؛ رقمی چهار برابر فرسایش خاک در کشورهای جهان.
انتشار آمارهای نگران‌کننده از میزان فرسایش در کشور و هشدار کارشناسان محیط زیست در فضای رسانه‌ای در سال‌های اخیر منجر به تدوین لایحه خاک در دولت یازدهم شد. این لایحه اخیرا تصویب و به‌عنوان قانون ابلاغ شد.
مساحت ایران حدود 165میلیون هکتار است و از آنجایی که کشور در یک اقلیم خشک و نیمه‌خشک قرار دارد، از این‌رو از لحاظ کیفی و کمی با محدودیت‌های شدید منابع پایه خاک مواجه هستیم، به‌گونه‌ای که اگر به حدود 50میلیون هکتار از اراضی کشور آب لازم اختصاص داده شود، قابلیت توسعه کشاورزی را دارند، ولی با توجه به محدودیت منابع آب در حال حاضر اراضی در چرخه تولید ایران بالغ بر 18.5میلیون هکتار است.
علاوه بر آن میزان فرسایش خاک در کشور بالاست، که دلیل آن تغییرات اقلیم، شرایط بارندگی و عدم رعایت برخی اصول فنی است. این امر سبب شده که فرسایش خاک در ایران سالانه به حدود 16تن در هکتار برسد در حالی که در دنیا متوسط فرسایش خاک حدود 6تن در هکتار است.
این عدد نشان می‌دهد که میزان فرسایش خاک در ایران بالا است و ادامه این روند سبب تخلیه عناصر غذایی خاک خواهد شد و در نتیجه خاک زراعی دچار مشکل خواهد شد. این روند فرسایشی تنها منحصر به اراضی زراعی نیست بلکه در جنگل‌ها، تپه‌ها، مراتع، دامنه‌ها و کوه‌ها شاهد پدیده هستیم.
یکی از بی‌پناه‌ترین حوزه‌های محیط زیست در کشور ما خاک‌ها هستند که روزبه‌روز متروک‌تر و مهجورتر می‌شوند. چهره شاداب محیط زیست ترک خورده و این ترک‌ها هر روز بیشتر می‌شوند و این‌طور که پیش می‌رود کار به جایی می‌رسد که رنگ سبز طبیعت برای ایرانی‌های آینده تبدیل به یک رویا می‌شود.
اما چه شد که ایران به‌سمت بیابانی‌شدن رفت؟ در این‌باره گفت‌وگویی با یک استاد دانشگاه داشته‌ایم که در ادامه می‌خوانید: عادل سپهر، استاد ژئومورفولوژی، با بیان اینکه عوامل اقلیمی و عوامل انسانی بر تخریب خاک تأثیرگذار هستند «تخریب خاک و محیط زیست چیز غریبی برای ایرانیان نیست، وضعیت محیط زیست در کشور ما از نظر تخریب خاک و بیابان‌زایی وضعیت خوبی ندارد.
بخشی از این مسأله به اقلیم کشور ما بازمی‌گردد که در کمربند خشک و نیمه‌خشک قرار گرفته است. 75درصد از کشور را مناطق خشک و نیمه‌خشک تشکیل می‌دهند.
خاک‌های مناطق خشک و نیمه‌خشک از نظر بیولوژی خاک، بیوشیمیایی خاک و همان‌طور عوامل مرتبط با پوشش گیاهی شرایط ویژه‌ای دارند. قطعا مدیریت شرایط خشک و نیمه‌خشک بسیار متفاوت و پیچیده‌تر از منطقه‌ای است که شرایط ایده‌آل‌تر دارد.
در سال‌های اخیر و به‌ویژه یک دهه اخیر مدیریت و بهره‌برداری که از این مناطق صورت گرفته است، بدون داشتن آگاهی نسبت به تاب‌آوری مناطق خشک و نیمه‌خشک بوده است.» تخریب خاک در تغذیه انسان‌ها تاثیر می‌گذارد. وی با اشاره به اینکه یکی از عوامل مرتبط با بیابان‌زایی در کشور ما تخریب خاک است، تصریح می‌کند: «منشا همه ما خاک است و به خاک بازمی‌گردیم.
خاک علاوه بر ویژگی‌های بیوشیمایی که دارد، ویژگی‌های بیولوژی هم دارد که شامل تنوع جوامع میکروبی و میکروارگانیسم‌هایی است که حیات و باروری خاک را رقم می‌زنند. بدون‌شک تخریب خاک چه به دلیل عوامل اقلیمی و چه به دلیل عوامل انسانی وقتی صورت می‌گیرد، هم ویژگی‌های بیوشیمایی خاک و هم ویژگی‌های بیولوژی آن را تغییر می‌دهند.
این باعث می‌شود که خاک از حالت حاصلخیزی خارج شود و به مرور زمان به خاکی که برای فعالیت‌های کشاورزی و حیات مفید نیست، تبدیل می‌شود. یکی از عواقب تخریب خاک از بین رفتن فعالیت‌های کشاورزی است که بر تغذیه انسان‌ها تأثیر می‌گذارد. بنابراین، یک تغییر کوچک در خاک می‌تواند در سطح ماکرو و وسیع‌تر بر زندگی جوامع انسانی تأثیر بگذارد.
به همین دلیل در سازمان ملل مراقبت از خاک‌ها به‌عنوان یکی از اصول ابتدایی و اولیه در حفاظت از اکوسیستم‌ها تعریف شده است. اگر خاک تخریب شود، مابقی زنجیره‌ای هم که به آن وصل هستند متضرر می‌شوند، یکی از این زنجیره‌ها زندگی انسان‌هاست که در معرض خطر قرار می‌گیرد.»
تخریب خاک باعث تنش اجتماعی می‌شود
وی به تأثیر تخریب خاک بر سلامت روانی و اجتماعی افراد جامعه اشاره می‌کند و افزود: «فرسایش خاک باعث تولید گردوغبار می‌شود، این گردوغبار توسط باد جا‌به‌جا می‌شود و بر ساکنان منطقه‌های مختلف تأثیر می‌گذارد.
این گردوغبار بر سلامت انسان‌ها تأثیرگذار است و بیماری‌های مختلفی را برای آنها ایجاد می‌کند. در سال‌های اخیر گردوغبار در کشور ما مشکلات بهداشتی مختلفی را ایجاد کرده است.
یکی از تأثیرات افزایش بیماری در جامعه این است که تاب‌آوری آن کاهش پیدا می‌کند. تحمل اجتماعی افراد در برابر آلودگی‌ها پایین می‌آید و این به‌راحتی می‌تواند باعث بروز بحران‌های اجتماعی شود.» سپهر ادامه داد:
«برای نمونه وقتی آب کاهش پیدا می‌کند، آسیب‌های اجتماعی در جوامع مختلف افزایش پیدا می‌کنند. برای خاک هم شرایط به همین صورت است، اگر خاک تخریب شود، کشاورزی در معرض خطر قرار می‌گیرد و همین باعث می‌شود معیشت اقتصادی-اجتماعی جوامع مختلف ناپایدار شود، متعاقب این مسأله آسیب‌های اجتماعی افزایش پیدا می‌کنند و فروپاشی‌های اجتماعی در جوامع روی می‌دهند.»
