به گزارش ایسنا، ایران یکی از 10 کشور بلاخیز دنیا محسوب می‌شود. تأیید این نکته در گزارش سالانه فدراسیون بین‌المللی صلیب سرخ و هلال احمر که ایران را در زمره 10 کشور با بیشترین کشته در بلایای طبیعی اعلام کرده، آمده است. به نحوی که این تعداد از 1995 تا 2004 بیش از 33 هزار نفر عنوان شده است و در صورت نبود تدبیر لازم در این خصوص، این شرایط می‌تواند به بحران در جامعه منجر شود.
تجربه کشورهای پیشرفته موید این است که با تدبیر و برنامه‌ریزی دقیق می‌توان تا حد زیادی اثرات این پدیده‌های طبیعی را کاهش داد، اگرچه حذف فاجعه غیرممکن است، اما با آمادگی مواجهه با چنین رخدادهایی می‌توان از میزان خطر حوادث و بلایا کاست.
در چنین شرایطی هریک از شهروندان حتی اگر از توان، دانش و انگیزه کافی برای کمک به دیگران یا مشارکت در برنامه‌های گروه‌های دوام (داوطلب واکنش اضطراری) برخوردار نباشند، دست کم می‌توانند برای حفظ جان خود و اعضای خانواده پیش قدم شوند.
از این رو، عالمه کیخا (استادیار و عضو هیأت علمی، دانشگاه زابل)، زهره شهرکی (کارشناس ارشد مدیریت اجرایی و کارشناس سازمان هلال احمر)، ابراهیم حدادی (استادیار و عضو هیأت علمی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد زاهدان)، محسن نوری دلاور (کارشناس ارشد مدیریت) پژوهشی با هدف "بررسی تأثیر آموزش‌های همگانی جمعیت هلال احمر بر مدیریت بحران شهری در شهر زاهدان " انجام دادند که طی آن پاسخ 384 نفر از شهروندان شهر زاهدان را بررسی کردند.
نتایج این پژوهش نشان می‌دهد بسیاری از خانواده‌ها در ایران در برابر بلایایی که موجب اختلال یا قطع خدمات اساسی در اجتماع یا جامعه می‌شوند، آمادگی ندارند. متأسفانه تحقیقات چندانی درباره وضعیت فعلی آمادگی افراد و خانواده‌ها در ایران انجام نشده است، نبود تداوم برنامه‌های آموزشی موجب برگشت مردم از نظر آمادگی به مراحل قبل و به عبارتی باعث افت میزان آمادگی آنان می‌شود.
با توجه به اینکه در تحقیق حاضر نیازسنجی تأثیر معناداری بر مدیریت بحران شهری شهر زاهدان داشته است می‌توان گفت شناخت، پیشگیری، آمادگی و یافتن راه‌های مواجهه و مقابله با حوادث از اولویت و اهمیت خاصی برخورداراست. سالهاست که متولیان امر برای کاهش اثرات زیانبار حوادث تلاش‌هایی کرده‌اند که باید در جای خود بررسی شود و در این خصوص می‌توان به گام‌هایی نظیر ایجاد و ارتقای سطح شناخت، درک و آمادگی صحیح از حوادث و سوانح و آموزش‌های همگانی مواجهه، ایمنی و کنترل حوادث و خطرات آنها اشاره کرد.
به گفته کیخا و همکارانش، در این میان نقش مهم آموزش به عنوان یک اقدام پویا در چرخۀ مدیریت بحران از اهمیت خاص و ویژه‌ای برخوردار است. آموزش همگانی بر اساس تعریف سازمان مدیریت بحران به تمامی فعالیت‌هایی اطلاق می‌شود که در خصوص آموزش امداد و نجات و کمک‌های اولیه به اقشار مختلف جامعه از سطوح مهدکودک تا دانش‌آموزان، دانشجویان، طلاب و عموم مردم صورت می‌پذیرد.
این محققان معتقدند در آموزش‌های عمومی باید اطلاعات به گونه‌ای به مردم انتقال داده شود که لزوم آن احساس شود و مردم انگیزه کافی برای یادگیری داشته باشند. همچنین اگر آموزش عمومی به درستی به شهروندان در گروه‌های مختلف ارائه شود، تلفات ناشی از این حوادث نیز به تبع کاسته می‌شود. آنچه در حوزه آموزش حائز اهمیت است اینکه آموزش عمومی به شهروندان نیازمند استمرار و حوصله است زیرا نهادینه کردن یک موضوع مستلزم استمرار آن است.
در واقع می‌توان گفت با توجه به اهمیت مشارکت جوامع و شهروندان در چرخۀ مدیریت شرایط اضطراری، آگاهی بخشی، آموزش تئوری، تمرین و مانور از مسائلی است که جمعیت هلال احمر باید روی آن تمرکز بیش از پیش داشته باشد تا بتوانند در زمینه کاهش خسارت‌ها و تلفات ناشی از حوادث و بلایای طبیعی مؤثر عمل کند.
شهرکی و همکارانش می‌گویند: دستاوردهای مشارکت مردمی در چرخه مدیریت در شرایط اضطراری، بهره‌وری بیشتر اقدامات، پاسخگویی و حس مالکیت، تصمیم‌گیری برای خود، حمایت دوجانبه از اقدامات، احساس مسئولیت بیشتر و پایداری و امکان تأمین اقدامات محسوب می‌شود. بنابراین مشارکت مردمی اگر در چرخۀ مدیریتی سوانح باشد، می‌تواند در کاهش آسیب‌ها و پیامدها و مدیریت بهینه منابع هنگام بروز حوادث مؤثر باشد. بر همین اساس باید راهکار یا برنامه‌های درستی برای جلب، حفظ و توسعه مشارکت مردمی در چرخۀ مدیریتی سوانح داشت.
در واقع باید گفت که نمی‌توان از بروز حوادث طبیعی مانند زلزله پیشگیری کرد، اما می‌توان با آموزش‌های عمومی و تخصصی خسارت‌های ناشی از این حوادث را کم کرد، چرا که هزینه اقتصادی تصادفات معادل شش درصد تولید ناخالص ملّی کشور است که اگر این هزینه‌ها کاهش یابد به اقتصاد کشور کمک فراوانی می‌شود. ازاین‌رو، باید تلاش کرد آموزش‌هایی ارائه شود که منجر به تغییر رفتار در شهروندان و جامعۀ هدف شود وگرنه این آموزش‌ها ارزشی نخواهند داشت.
این پژوهش در شماره 38 "فصلنامه علمی- پژوهشی امداد و نجات" منتشر شده است.
