بازگشت گفت‌و‌گو در تنگه هرمز

به گزارش اقتصادآنلاین به نقل از اعتماد، حالا سه هفته بعد از این سخنان ظریف، یک هیات رسمی از امارات متحده عربی به تهران سفر کرده است تا ششمین جلسه کمیسیون مشترک گارد ساحلی دو کشور را در تهران برگزار کند. به گزارش ایرنا، روز سه‌شنبه هیاتی 7 نفره از گارد ساحلی امارات به منظور «بررسی همکاری‌های مرزی دو کشور» وارد تهران شدند. کمیسیون مشترکی که از 6 سال پیش برگزاری جلسات آن متوقف شده ‌بود. این سفر بعد از آن اتفاق می‌افتد که برخی رسانه‌ها از سفر محرمانه و ناموفق دو هیات اماراتی به تهران در ماه‌های گذشته خبر داده‌ بودند. بر اساس گزارشی که روزنامه الاخبار لبنان ماه گذشته منتشر کرد از اردیبهشت ماه سال جاری دست‌کم 2 هیات اماراتی به صورت غیررسمی به تهران سفر کرده‌اند و خواستار کمک ایران به خروج آبرومندانه امارات از جنگ یمن و کاهش تنش‌ها در آب‌های ساحلی دو کشور شده‌اند. الاخبار در گزارش خود نوشته ‌بود که ایران به دلیل «عبور امارات از خط قرمزها» به خواست این هیات‌ها جواب رد داده است. رویترز با انتشار خبر سفر رسمی یک هیات 7 نفره اماراتی به تهران زیر عنوان «مذاکرات امنیت دریانوردی دو کشور رقیب» به نقل از یک مقام آگاه ایرانی می‌نویسد: «ایران همیشه اهمیت شدیدی برای امنیت خلیج فارس قائل است و این مساله نیازمند همکاری میان همه کشورهای خلیج فارس است.»

اما از سرگیری گفت‌وگوها میان ایران و امارات در مورد آب‌های سرزمینی مشترک در تنگه هرمز و خلیج فارس، می‌تواند نشانه‌ای از نگرانی کشورهای منطقه در مورد آینده منطقه و لزوم تقویت همکاری‌ها برای جلوگیری از تکرار حوادثی باشد که اخیرا منطقه را در آستانه تنش قرار داده است. از اردیبهشت ماه سال جاری با اعلام لغو معافیت‌های تحریم‌های نفتی امریکا علیه ایران و ادعای دولت امریکا مبنی بر اظهار آمادگی امارات متحده عربی در کنار عربستان سعودی برای جبران نفت خام ایران در بازارهای جهانی، وقوع رویدادهای مشکوک در حوزه خلیج فارس و دریای عمان، نگرانی کشورهای ساحلی در مورد وضعیت را چند برابر کرده است. چهار نفتکش متعلق به عربستان، امارات و نروژ در نزدیکی بندر فجیره امارات و دو نفتکش متعلق به ژاپن در نزدیکی بندر جاسک ایران هدف حملات مشکوکی قرار گرفتند، ایران یک پهپاد امریکایی را به دلیل تجاوز به حریم هوایی خود سرنگون کرد، یک نفتکش انگلیسی به دلیل انجام تخلفات در آب‌های تنگه هرمز توسط ایران توقیف شد، دولت امریکا مدعی درگیری با دو پهپاد ایرانی و سرنگون کردن آنها شد و دولت ایالات متحده امریکا اعلام کرد که قصد دارد نظامیان کشورهای فرامنطقه‌ای را زیر پرچم یک ائتلاف بین‌المللی به منطقه گسیل کند.

سفر هیات اماراتی به تهران، بلافاصله بعد از سفر وزیر خارجه عمان و نخست‌وزیر عراق به تهران انجام می‌شود که همگی با توجه به شرایط جاری در منطقه و با هدف کاهش تنش‌ها و افزایش همکاری‌های منطقه‌ای انجام شده‌ بود. نخست‌وزیر عراق پیش از سفر به تهران پیشنهاد برگزاری یک کنفرانس منطقه‌ای با حضور ایران، امارات و عربستان برای رایزنی‌های منطقه‌ای را داده بود. محمدجواد ظریف، یک ماه پیش در گفت‌وگو با العالم با اشاره به تلاش برخی از قدرت‌های فرامنطقه‌ای برای تشکیل ائتلاف علیه ایران گفته‌ بود: «امیدواریم همسایگان ما در منطقه به گروه جدیدی نپیوندند و به آغوش منطقه بازگردند. آنها فقط تصمیماتی علیه ایران اتخاذ نمی‌کنند، بلکه نگاه کنید عربستان و امارات علیه یمن چه می‌کنند؟ گروه «B» ابتدا شامل بنیامین نتانیاهو و جان بولتون بود و سپس محمد بن‌سلمان و محمد بن‌زاید به آن پیوستند و می‌توانند از این گروه خارج شوند. ما آمادگی داریم از آنها به عنوان دوست و برادر دینی، همسایه و متحد حمایت کنیم.» محمدجواد ظریف، وزیر خارجه جمهوری اسلامی ایران نیز در طول سال‌های اخیر، بارها و بارها از ابتکار تشکیل یک ساز و کار امنیتی منطقه‌ای با مشارکت همه کشورهای کرانه خلیج فارس و دریای عمان حمایت کرده است. او اخیرا از آمادگی ایران برای انعقاد توافق‌های دوجانبه عدم تعرض نظامی با همه کشورهای منطقه خبر داده است.

فصل ناتمام تهران و ابوظبی

تا پیش از پیدا شدن ابرهای تیرگی در روابط تهران و ابوظبی، برگزاری نشست‌های کمیسیون مشترک کنسولی میان دو کشور به تدریج در حال تبدیل شدن به یک روال عادی بود. زمانی که 29 و 30 مهر 1392 درست یک سال بعد از نشست قبلی، هشتمین کمیسیون ویژه کنسولی دو کشور در تهران برگزار شد، نمایندگان گارد ساحلی امارات هم برای برگزاری پنجمین کمیسیون مشترک گارد ساحلی جمهوری اسلامی ایران و امارات متحده عربی به تهران سفر کردند. در این سفر معاونان وقت وزرای خارجه دو طرف، با ابراز خرسندی از برگزاری به موقع کمیسیون‌های مشترک - درست یک سال بعد از جلسه پیشین - بر برگزاری منظم هر ساله این کمیسیون‌ها تاکید کردند. دو ماه بعد از این جلسه عبدالله بن زاید آل‌نهیان، وزیر خارجه امارات متحده عربی به تهران سفر کرد. او در این سفر با حسن روحانی، رییس‌جمهور اسلامی ایران دیدار کرد؛ دیداری که در آن از رییس‌جمهور ایران شنید: «دوستی و اخوت ما با امارات عربی متحده به گونه‌ای است که عوامل بیرونی نمی‌توانند آن را مخدوش کنند.» و بلافاصله یک هفته بعد 13 آذرماه 1392 وزیر خارجه به امارات متحده عربی رفت تا با شیخ خلیفه بن زاید آل نهیان، رییس کشور امارات، شیخ محمد بن راشد آل مکتوم نخست وزیر امارات و حاکم دوبی و همچنین شیخ عبدالله بن زاید آل نهیان وزیر امور خارجه این کشور دیدار و گفت‌وگو کند. پاییز 92، فصل پرباری در روابط دوجانبه میان امارات متحده عربی و تهران محسوب می‌شد که با وجود همجواری و روابط پررونق تجاری، روابط دیپلماتیک پرفراز و نشیبی را در گذشته با یکدیگر تجربه کرده‌بودند. زمستان سال 92 به گزارش رسانه‌ها خلیفه بن زاید آل نهیان، رییس امارات، که دعوت حسن روحانی برای سفر به تهران را در دیدار با ظریف پذیرفته‌ بود، دچار یک بیماری شدید شد. بیماری‌ای که به گفته رسانه‌ها نه تنها او را کاملا از انجام مسوولیت‌های سیاسی‌اش ناتوان کرده بلکه اثر زیادی هم بر روابط دوجانبه ایران و امارات گذاشته است. از آن زمان، کم کم محمد بن زاید، ولیعهد و برادر ناتنی او، زمام امور را در ابوظبی در اختیار گرفت. محمد بن‌زاید، برخلاف برادرش دیدگاهی بسیار منفی نسبت به روابط با تهران داشت و با وجود مخالفت حاکمان دیگر امارت‌ها، به تدریج رایزنی‌ها با طرف‌های سوم برای فشار به ایران و ایجاد تنش در روابط را آغاز کرد.

فصل سرد و تیم B

26 فروردین 1393 در نتیجه این رفت و آمدها، دومین کمیسیون عالی مشترک همکاری‌های ایران و امارات در ابوظبی با ریاست مشترک وزرای خارجه دو کشور برگزار شد. محمدجواد ظریف و عبدالله بن‌زاید، بی‌خبر از آنکه چندی بعد یکدیگر را در شبکه‌های اجتماعی با عتاب و خطاب و تمسخر تلویحی تحویل می‌گیرند، روابط دو کشور را «شراکت راهبردی» و «برادرانه» توصیف کردند. به همین ترتیب 3 دی 1393، حسن قشقاوی، معاون وقت ظریف به ابوظبی رفت تا یکی، دوماه با تاخیر از موعد مقرر «برگزاری منظم کمیسیون‌ها»، نهمین کمیسیون ویژه کنسولی ایران و امارات را هم برگزار کند. این تاخیر یکی دو ماهه اما نوید ابرهای سیاهی را در روابط دو جانبه می‌داد. خبری از برگزاری ششمین جلسه کمیسیون گارد ساحلی نبود، جلسه‌ای که به جای سال 1393 اکنون، دیروز در تهران برگزار شد. بیماری شیخ خلیفه بن زاید یک سال بعد با درگذشت عبدالله بن‌عبدالعزیز، پادشاه عربستان، پازل تغییر رویکرد ریاض و ابوظبی را نسبت به تهران تکمیل کرد. تشکیل ائتلاف برای حمله به یمن از سوی عربستان و امارات، اعدام شیخ نمر، رهبر معنوی شیعیان عربستان در ریاض و اعتراضات در تهران و مشهد که منجر به آسیب رسیدن به سفارت و کنسولگری عربستان شد، نهایتا روابط تهران با ریاض و ابوظبی را به قطع کامل کشید. روابطی که با ریاض همچنان قطع است، اما اماراتی‌ها به تدریج آن را از سر گرفته‌اند و حالا با آغاز گفت‌وگوهای امنیت دریانوردی، بعد از شش سال توقف، گام تازه‌ای برای بازگرداندن شرایط به زمانی که قرار بود «رابطه خدشه‌ناپذیر» دو کشور «راهبردی» باشد، برداشته‌اند.