معصومه نجفی پازوکی، سرپرست حوزه تربیت و یادگیری زبان و ادبیات فارسی سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی و مؤلف کتابهای درسی، در گفت‌وگو با ایسنا، در پی انتشار فهرستی با عنوان «حذفیات کتابهای درسی ادبیات فارسی» که در فضای مجازی دست به دست می‌شود که از حذف شعرها و داستان‌هایی از ادبیات معاصر و کلاسیک و جایگزین کردن متن‌هایی دیگر حکایت دارد و البته سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی در واکنشی اعلام کرد در سه سال گذشته متنی از کتاب‌ها حذف نشده اظهار کرد: کتابهای دوره متوسطه تقریباً 20 سال پیش تالیف شده بودند. وضعیت کتاب‌ها به این صورت بوده که ما یک کتاب فارسی برای اول متوسطه، یکی برای دوم متوسطه، دو کتاب برای سوم متوسطه (برای رشته‌های عمومی و علوم انسانی) و یکی هم برای پیش‌دانشگاهی داشتیم. در واقع ما پنج کتاب ادبیات در دوره متوسطه داشتیم که معمولا هر کدام 24 درس داشتند. حالا پنج کتاب با 24 درس به سه کتاب با 16 درس تبدیل شده است. با توجه به تغییر نظام آموزشی، این تغییرات در کتاب‌ها اعمال شده است.
او با بیان این‌که این تغییرات برای پنج سال پیش است، افزود: مطالب این درس‌ها متناسب با اسناد بالادستی که شامل سند تحول بنیادین و برنامه درسی ملی بوده، تغییر کرده و بر اساس این سند سرفصل‌ها تعیین شده است. همکاران شورای برنامه‌ریزی بر اساس این سرفصل‌ها تصمیم گرفتند چه متن‌هایی را برای کتابهای درسی انتخاب کنند یا چه درس‌هایی نباید انتخاب شوند. سند برنامه درسی ملی به صراحت توضیح می‌دهد که بچه‌ها بعد از 12 سال درس خواندن باید رابطه با خود، رابطه با خلق، رابطه با خلقت و محیط زیست و رابطه با خدا را یاد بگیرند تا بتوانند در کنار هم با آرامش زندگی کنند. زمانی که در برنامه‌ریزی درسی ملی یک هدف مطرح می‌شود، سرفصل‌هایی تعریف می‌شود، در حالی که در کتابهای قبلی این سرفصل‌ها وجود نداشته است و بعد متناسب با سرفصل‌ها متن‌ها انتخاب می‌شوند. در کتابهای درسی متوسطه ما هشت سرفصل مانند ادبیات جهان، ادبیات حماسی، ادبیات تعلیمی، ادبیات پایداری و ادبیات معاصر داریم. متناسب با این سرفصل‌ها و ظرفیت محتوایی‌ای که کوچک شده از کتابهای قبلی متونی انتخاب شده و یک‌سری از متون نیز از آن کتاب‌ها انتخاب نشده و متون دیگری متناسب با سرفصل‌ها انتخاب شده‌اند. مثلاً شعری از استاد شفیعی کدکنی (به کجا چنین شتابان) در کتاب قبلی وجود داشته که آن را حذف کرده و شعر دیگری را بر اساس سرفصلی که داشتیم انتخاب کرده‌ایم. این روند کلی تولید محتوای کتاب‌ها بوده است.
نجفی پازوکی با بیان این‌که شرایط تألیف تعیین‌کننده حذف یا آمدن متنی در کتاب درسی است، خاطرنشان کرد: بخشی از شرایط تألیف متناسب با اسناد بالادستی و بخشی دیگر هم متناسب با مقتضیات زمان است. عوامل متعددی در تألیف کتابهای درسی نقش دارند. این تغییرات هم متناسب با تغییر نظام درسی بوده است. سه سال است که این کتاب‌ها وارد دبیرستان شده و چند سالی از این ماجرا می‌گذرد. تاکنون هم کسی چیزی نگفته است. یک‌دفعه امسال این موضوع برجسته شده است. حذفیات منتشرشده برای یک کتاب نیست، ممکن است یکی از متن‌ها در کتاب فارسی 1 بوده و دیگری در فارسی 2 یا در فارسی پیش‌دانشگاهی که ما الان پیش‌دانشگاهی نداریم. مثلاً داستان «حلاج» در پیش‌دانشگاهی بوده که الان پیش‌دانشگاهی نداریم. حالا با این ماجرا مواجه شده‌ایم که به یک جریان تبدیل شده و جای تأمل بسیار دارد.
معصومه نجفی پازوکی
او در ادامه درباره جایگزینی برخی از درس‌ها که به گفته رئیس گروه ادبیات سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی به درخواست معلمان یا به خاطر بی‌رغبتی دانش‌آموزان بوده است، توضیح داد: در جریان تألیف کتابهای فارسی متوسطه دوم نبوده و در آن نقشی نداشته‌ام. من درباره کتابهای نگارش می‌توانم پاسخگو باشم زیرا جزء افراد کلیدی در نگارش این کتاب‌ها بوده‌ام. اما به طور معمول پیش‌نویس کتاب‌ها پس از آماده شدن به استان‌ها فرستاده می‌شود، در استان‌ها این کتاب‌ها اعتبارسنجی و نظرات معلمان گرفته می‌شود؛ این‌که این درس خوب است، دیگری بد است و بهتر است درس دیگری جایگزین شود. معمولا این بازخوردها به سازمان می‌رسد و همین الان هم این اتفاق می‌افتد. این بازخوردها در شورای برنامه‌ریزی مطرح می‌شود.
سرپرست حوزه تربیت و یادگیری زبان و ادبیات فارسی سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی تاکید کرد: جریانی که در تالیف کتاب درسی اتفاق افتاد، یک جریان پرسرعت بود که حتماً نقاط منفی‌ای دارد. این کتاب‌ها به سرعت و بدون اجرای آزمایشی تالیف شده‌اند و این موضوع به خاطر جریانی بود که در چند سال پیش شروع شد و ما ناگزیر به ادامه مسیر بودیم که این اتفاق رقم خورد. البته باید درنظر داشته باشیم که نگاه جامعه به درس‌ها نگاه یک‌دستی نیست؛ مثلاً در لیستی که منتشر شده درس «حلاج» از «تذکرة الاولیا» برجسته شده که چرا این درس حذف شده است، درحالی که یک ماه پیش از ارائه مقاله خانم میکائیلی در دانشگاه محقق اردبیلی متنی به دست ما رسید که در آن گفته شده کتابهای ادبیات بچه‌ها را به سمت صوفی‌گری هدایت می‌کند و بسیاری از نقدها هم به متن «حلاج» بود. جامعه نگاه متفاوتی به این درس‌ها دارد. البته این نگاه متفاوت نشان‌دهنده نگاه عمیق به درس‌ها است.
نجفی پازوکی در پاسخ به این‌که برخی از نقدها به سطحی‌نگری درس‌ها یا متن‌هایی است که به گفته برخی ایدئولوژیک هستند، گفت: با شما موافق هستم. ما باید در تألیف کتابهای درسی آن‌قدر زمان بگذاریم و آن‌قدر دقت داشته باشیم که از ظرفیت علمی کل کشور استفاده کنیم تا شاهد این اتفاق‌ها نباشیم. کار ما باید آن‌قدر قوی باشد که استدلال‌های محکمی برایش داشته باشیم. در هر حال شرایط و اقتضائاتی که داشتیم باعث شد این کتاب‌ها شکل بگیرد و همکاران ما حداکثر توان و تلاش‌های خود را به کار گرفته‌اند. به هیچ وجه منکر مشکلاتی که کتاب‌ها دارد، نیستیم. الان حدود چهار سال است که در حال کار پژوهشی جدیدی هستیم و به دنبال آن برای کتابهای دبیرستانی هم پژوهش‌هایی خواهیم داشت. آن وقت می‌توانیم در کتابهای درسی به بلوغ برسیم.
این مؤلف کتابهای درسی همچنین درباره حذف شعرهایی از نیما یوشیج و هوشنگ ابتهاج از کتابهای درسی، گفت: چون در تألیف کتابهای فارسی نبوده‌ام و دقیقا نمی‌دانم جریان از چه قرار است نمی‌توانم دلیل این اتفاق را بگویم. اما فکر می‌کنم به خاطر محدودیت ظرف محتوا و این‌که ممکن است بعضی از متن‌ها متناسب با سرفصل‌ها نبوده، این اتفاق افتاده باشد.
