قرآن کریم درباره عبادت و سیر و سلوک خاص حضرت موسی عله السلم می فرماید: ﴿وَ وَاعَدْنَا مُوسَی ثَلاَثِینَ لَیلَةً وَ أَتْمَمْنَاهَا بِعَشْرٍ فَتَمَّ مِیقَاتُ رَبِّهِ أَرْبَعِینَ لَیلَةً﴾، ذات اقدس الهی، اوّل سی شب، بعد ده شب اضافه نموده، شده چهل شب، وجود مبارک موسای کلیم را به عنوان مهمانی پذیرفت که این اربعین کلیمی است و این اختصاصی هم به آن حضرت ندارد، همه پیروان قرآن و عترت می توانند اربعین داشته باشند. همیشه اربعینگیری، یعنی چهل روز گیری وارد است، ثواب دارد؛ یعنی چهل روز انسان به دستور دین عمل بکند، خالصانه؛ یک چیز جدایی نیست. اگر کسی چهل روز به دستور دین عمل کند، نه بیراهه برود نه راه کسی را ببندد، نه حرامی را مرتکب بشود، نه واجبی را ترک کند، خیلی از این راه ها برای او حلّ می شود. در تمام سال این فرصت هست.
این روایت را مرحوم کلینی(رضوان الله علیه) در جلد دوم کافی در بحث الاخلاص نقل کرده است که «مَنْ أَخْلَصَ لِلَّهِ أَرْبَعِینَ صَبَاحاً فَجَّرَ اللهُ ینَابِیعُ الْحِکمَةِ »؛از قلب او بر لسانش جاری میشود. این دستور را به ما دادند. این دستور برای چیست؟ ذات اقدس الهی در قرآن کریم یک ادعا و یک راه حلّ دارد. در قرآن فرمود: ما حرف های نو و تازه داریم؛ یعنی شما در مشرق عالم بروید مغرب عالم بروید، این حرف هایی که ما می گوییم، کسی نگفته و نمی گوید؛ این حرف های تازه است، این ادعای قرآن است. دارد: ﴿یعَلِّمُهُمُ الْکتَابَ﴾، یک؛ ﴿وَ الْحِکمَةَ﴾، دو؛ ﴿وَ یزَکیهِمْ﴾، سه؛ اینها را انبیای قبلی هم گفتند تا انسان ها شنیدند. این چهارمی: ﴿وَ یعَلِّمُکمْ مَا لَمْ تَکونُوا تَعْلَمُونَ﴾؛یعنی ما چیزهایی به شما می دهیم نه تنها شما نمی دانید؛ بلکه نمی توانید یاد بگیرید. این «کان» منفی، آن اثر را دارد. یک وقت می گوید: ﴿عَلَّمَ الْإِنسَانَ مَا لَمْ یعْلَمْ﴾؛می گوید که خدا انسان را چیزی یاد داد که او نمی دانست، ممکن است بگوید که من خودم اگر تلاش و کوشش می کردم یاد می گرفتم؛ اما هم به پیغمبر(علیه و علی آله آلاف التّحیة و الثّناء) این مطلب را فرمود، هم به ما. هم به آن حضرت فرمود: ﴿وَ عَلَّمَک مَا لَمْ تَکن تَعْلَمُ﴾،نه «ما لم تعلم»؛ یعنی چیزهایی ما به تو گفتیم که تو آن نبودی که یاد بگیری، ولو خیلی باهوش، با استعدادی! این «کان» منفی آن اثر را دارد، «وَ عَلَّمَک ما لم تعلم» نیست، ﴿مَا لَمْ تَکن تَعْلَمُ﴾ است. نسبت به ما هم همین طور است، فرمود: ﴿وَ یعَلِّمُکمْ مَا لَمْ تَکونُوا تَعْلَمُونَ﴾؛یعنی شما جوامع بشری آن نیستید که یاد بگیرید؛ برای اینکه ما از گذشته خبر می دهیم، گذشته در دسترس شما نیست. از آینده خبر می دهیم، آینده در دسترس شما نیست. شما چه می دانید بعد از مرگ چه خبر است! چه می دانید قبل از خلقت آسمان و زمین چه بود؟ چه راهی دارید برای تشخیص آن؟ و چه راهی دارید برای تشخیص حقیقت انسانیت، این روحتان که ﴿نَفَخْتُ فیهِ مِنْ رُوحی﴾.
در جریان حج فرمود این کعبه طوری است که خدای سبحان فرمود: ﴿فِیهِ آیاتٌ بَینَاتٌ﴾،کسانی دور آن گشتند که شما اصلاً خبر ندارید. در ساخت و ساز این کعبه هم نکته ای است که بعد حالا ممکن است که عرض بشود. حرمت این کعبه به همان انتساب اوست که خانه خداست. خواستند این کعبه را پارچه های ابریشمی و زربافت تزیین کنند با سنگ های قیمتی تزیین کنند، در زمان حکیم سنایی این قصّه مطرح شد. ایشان گفت: کعبه احتیاجی به پارچه های قیمتی و سنگ های قیمتی ندارد: «کعبه را جامه کردن از هوس است» می خواهی چکار بکنی کعبه را؟ با چه می خواهید آن را زینت بدهید؟ با طلا می خواهید زینت بدهید؟
کعبه را جامه کردن از هوس است ٭٭٭ یاء بیتی جمال کعبه بس است
کعبه یک زینت دارد و آن «یاء» است که خدا فرمود: ﴿أَن طَهِّرَا بَیتِی﴾،این «یاء» کعبه را زینت داد، تمام زینت های عالم جمع بشود، مثل این یک «یاء» نمی شود. به ابراهیم و اسماعیل(سلام الله علیهما) فرمود: خانه مرا طاهر کنید! «یاء بیتی جمال کعبه بس است»؛ چون خدا فرمود: ﴿أَن طَهِّرَا بَیتِی﴾. این یک «یاء» را به ما هم داده است، فرمود: ﴿نَفَخْتُ فیهِ مِنْ رُوحی﴾. اگر در بعضی از روایات فرمود: حرمت مؤمن مثل حرمت کعبه است یا بالاتر است، به احترام همان یک «یاء»ای است که ما با خدا ارتباط داریم. اگر إن شاءالله این را حفظ کردیم، می شویم محترم؛ اما اگر خدای ناکرده این را حفظ نکردیم، دیگر حرمتی نداریم.
به ما فرمود ما چیزهایی را یاد انسان می دهیم که انسان نمی تواند یاد بگیرد. از گذشته خبر می دهیم چه راهی قبل از خلقت ما داریم تشخیص بدهیم که چیست! چه راهی بعد از فروپاشی نظام خلقت داریم که بفهمیم! فرمود کلّ این صحنه را ما بساط آن را برمی چینیم: ﴿یوْمَ نَطْوِی السَّماءَ کطَی السِّجِلِّ لِلْکتُب ﴾؛«سجلّ»؛ یعنی طومار. این کاغذی که نوشته است امضا کردند، این را طومار نمی گویند؛ وقتی لوله شد، می شود طومار. فرمود ما بساط عالم را مثل این لوله کاغذ جمع می کنیم، آسمانی نمی ماند: ﴿تَرَی الشَّمْسَ﴾ کذا، «قمر» کذا. کلّ این صحنه را فرمود ما جمع می کنیم، لوله می کنیم، دوباره بساط دیگر پهن می کنیم. ما از این چه می فهمیم؟ چه خبر است؟ چه می شود؟
لذا در بخش چهارم فرمود ما حرف های نو داریم: ﴿وَ یعَلِّمُکمْ مَا لَمْ تَکونُوا تَعْلَمُونَ﴾، شما نمی توانستید یاد بگیرید. تو ای پیغمبر هم نمی توانی یاد بگیری، ائمه هم نمی توانند یاد بگیرند، شاگردان آنها هم نمیتوانند. ما به شما می گوییم شما به وسیله ائمه و اهل بیت به مردم می گویید، مردم هم کم و بیش یاد می گیرند.
این چه راهی دارد که ما با این راز و رمز آشنا بشویم؟ این چندین راه دارد. مهم ترین راهش همین اربعین گیری است که انسان چهل شبانه روز مواظب چشم و گوش خود باشد، مواظب خوراک خود باشد. در بعضی از روایات مرحوم کلینی و دیگران(رضوان الله علیهم) نقل کردند که به ائمه(علیهم السلام) عرض کردند که چرا بعضی از دعاهای ما مستجاب نمی شود؟ حضرت آن بخش ها را فرمودند که نه، دعا یقیناً مستجاب می شود؛ برای اینکه اگر همان شیء مصلحت باشد انجام می دهند. اگر نباشد، سیئه ای از سیئات را می آمرزد، نباشد حسنه ای بر حسنات افزوده می کنند، نباشد یک خیر دیگری می رسانند؛ به هر حال ممکن نیست دستی به طرف خدا دراز بشود و ناامید برگردد، این یک سلسله از روایات.
در بعضی از روایات، ائمه فرمودند: «لِأَنَّکمْ تَدْعُونَ مَنْ لَا تَعْرِفُون»،اصلاً شما نمی دانید که چه می گویید! از چه کسی می خواهید! این اگر نظر شریفتان باشد این بخش پایانی سوره مبارکه «یوسف»، یک زنگ خطری است برای ما. فرمود: ﴿وَ ما یؤْمِنُ أَکثَرُهُمْ بِاللَّهِ إِلاَّ وَ هُمْ مُشْرِکونَ﴾؛ اکثر مؤمنین یک پرده شرکی دارند. این چیست؟ آن موحّد خاص اگر از خدا چیزی بخواهد یقیناً مستجاب است. آن را مرحوم کلینی نقل کرد که فرمود: «الدُّعَاءُ کهْف الْإِجَابَةِ کمَا أَنَّ السَّحَابَ کهْفُ الْمَطَرِ»؛فرمود: شما این باران را از این ابرها می بینید، اجابت هم از همین دعاهاست. دعا باعث اجابت است، همان طوری که این ابرهای پربار باعث بارش است؛ «الدُّعَاءُ کهْف الْإِجَابَةِ کمَا أَنَّ السَّحَابَ کهْفُ الْمَطَرِ». این را موجب کلینی در باب دعای جلد دوم کافی از ائمه(علیهم السلام) نقل کرد، «الدُّعَاءُ کهْف الْإِجَابَةِ کمَا أَنَّ السَّحَابَ کهْفُ الْمَطَرِ».
فرمود: «لِأَنَّکمْ تَدْعُونَ مَنْ لَا تَعْرِفُون»، به امام عرض کردند این چه آیه ای است که خدا در قرآن فرمود: ﴿وَ ما یؤْمِنُ أَکثَرُهُمْ بِاللَّهِ إِلاَّ وَ هُمْ مُشْرِکونَ﴾؟ فرمود همین که می گویید، اوّل خدا، فلان شخص دوم؛ اگر فلان شخص نبود، مشکل ما حلّ نمی شد! منتها یک شرک ضعیفی است که آثار شرک قوی بر آن بار نیست.
ما چه کار کنیم! که از آن ﴿وَ یعَلِّمُکمْ مَا لَمْ تَکونُوا تَعْلَمُونَ﴾ برخوردار بشویم؟ فرمود ما چند تا حرف داریم: یکی اینکه موجود، تنها محسوس نیست، مادی نیست، موجودِ غیر محسوس هم داریم. دیگر اینکه علم تنها تجربه و آزمایش و آزمایشگاه نیست. شفای بیماری ها هم تنها از آزمایشگاه موش برنمی آید. یک سلسله بیماری هایی است که آزمایشگاه موش می تواند جواب بدهد؛ اما یک سلسله بیماری هایی است که آزمایشگاه موش جواب نمی دهد. ما به دنبال کدام آزمایشگاه باشیم؟ آن غرور، آن خودخواهی، آن طمع، اینها را چگونه درمان کنیم؟ همه این بیماری ها را آزمایشگاه موش که جواب نمی دهد. این فنّ شریف طب در حدّ بیطاری آمده! چون انسان نزد اینها حیوانی است که حرف می زند، همین! آن «یاء» در ﴿بَیتِی﴾ فراموش شده است. مگر انسان می میرد؟ مگر انسان از بین میرود؟ انسان یک موجود ابدی است؛ چون «خلیفة الله» است، جای او عوض می شود؛ این بیان نورانی حضرت امیر است که فرمود: «وَ لَکنَّکمْ تَنْتَقِلُونَ مِنْ دَارٍ إِلَی دَار».
پس موجود دو قسم است: مجرد و مادّی. راه علم هم تجربه حسّی است هم تجرید عقلی است که در آزمایشگاه نمی گنجد. مطلب سوم را هم که قرآن به ما آموخت، فرمود چیزهایی است که اگر به جای دیگر بگویید می شود افسانه؛ اما حرف حقیقت است و آن این است که فکر حرام، غذای حرام، اندیشه حرام، جلوی فهم را می گیرد. نمی گذارد که آدم درست بفهمد. این را شما برای عده ای بگویید می گوید افسانه است. آن همه براهین را وجود مبارک حسین بن علی در روز عاشورا اقامه کرد، فرمود: مردم! در شرق و غرب عالم پسر دختر پیغمبر غیر از من کسی را سراغ دارید؟! من مشکل سیاسی دارم؟! مشکل عبادی و فقهی دارم؟! بدعتی گذاشتم؟! اینکه نیست. مشکل سیاسی دارم که عده ای را علیه شما شوراندم، این هم که نیست. گفتید اجباراً باید بیعت کنید ما گفتیم اجباراً بیعت نمی کنیم، ما که کاری با شما نکردیم. نه مشکل سیاسی داریم، نه مشکل اخلاقی داریم، نه مشکل مالی داریم، نه مشکل اقتصادی داریم، مشکل هیچ چیزی نداریم. می گویید اینجا نمانم، اجازه بدهید من دست زن و بچه ام را بگیرم بروم جای دیگر. همه احتجاج ها را کرد. بعد فرمود: سرّ اینکه شما حرف های مرا نمی فهمید برای اینکه شکم شما از حرام پر شده است. این حرف ها را شما برای یک عده نقل کنید می گویند افسانه است! غذا چه کاری به فهم دارد؟ خیلی از مسائل است انسانی که از راه حرام تغذیه کرده یا چشم او حرام بود یا گوش او حرام بود، آهنگ حرام شنید، غیبت شنید؛ این روح آن لیاقت را ندارد که این معارف را درک کند. این یک اربعین می خواهد.
اگر ما این سی روز ماه پربرکت ذیقعده را رعایت بکنیم؛ آن وقت آن ده روز ذی حجه را مجاز هستیم که بین نماز مغرب و عشا این دعا را بعد از آن «حمد» و سوره بخوانیم: ﴿وَ وَاعَدْنَا مُوسَی ثَلاَثِینَ لَیلَةً وَ أَتْمَمْنَاهَا بِعَشْرٍ فَتَمَّ مِیقَاتُ رَبِّهِ أَرْبَعِینَ لَیلَةً﴾؛ همان راه را طی کنیم. به ما گفتند این راه هست؛ حالا مراحل بالاتر آن برای آنهاست، مراحل میانی و پایین تر آن برای ماست. این راه انبیاست. اینکه گفتند شما تأسّی کنید یعنی چه؟ پس معلوم می شود این راه ها رفتنی است. حالا کسی که نگفته معاذالله انسان با درس و بحث به نبوت می رسد به رسالت می رسد! اینها اصلاً راه فکری ندارد.
ببینید تعبیر قرآن کریم چقدر فرق می کند. آن جایی که راه فکری دارد از آن به علم یاد می کند، آن جایی که راه فکری ندارد، از آن به کار خود تعبیر می کند. جریان داود(علیه و علی آله آلاف التّحیة و الثّناء) که رهبر انقلاب بود، ﴿قَتَلَ دَاوُدُ جَالُوتَ﴾،حکومتی تشکیل داد. خدای سبحان در این بخش دو تا کار برای او انجام داد: یکی اینکه زره بافی را به او یاد داد؛ دیگر اینکه آهن سرد و سخت را در دست او نرم کرد. زره بافی صنعت است علم است، آدم می تواند یاد بگیرد؛ چه اینکه عده ای یاد گرفتند و ساختند و می سازند. اما یک آهن سرد در دست کسی نرم بشود، این راه فکری ندارد. نمی شود درس بخوانند بگویند آقا تو چه کار کردی که آهن را نرم کردی! این صغری ندارد، کبری ندارد، موضوع ندارد، محمول ندارد، علم نیست؛ لذا در جریان زره سازی فرمود: ﴿وَ عَلَّمْنَاهُ صَنْعَةَ لَبُوسٍ لَکمْ لِتُحْصِنَکم مِن بَأْسِکمْ﴾؛ما زره بافی را به او یاد دادیم؛ یعنی علم است، شما هم می توانید یاد بگیرید؛ اما این آهن را ما به او یاد ندادیم که چگونه این آهن را نرم کند، فرمود: ﴿وَ أَلَنَّا لَهُ الْحَدِیدَ﴾؛ ما آهن را در دست او نرم کردیم. این راه فکری ندارد، تا کسی از داود سؤال بکند که چه کار کردی؟ صغرایش چیست؟ کبرایش چیست؟ راهش چیست؟ این راه را خدا به ما می دهد.
دعای بعضی چرا مستجاب است؟ این راه فکری ندارد. یک وقت است که هواشناسی می گوید فلان جا نسیم حرکت کرد، بعد ابر تولید کرد، این نسیم قدری تُند شد، این ابرها را تحریک بیشتری کرد، تلقیح شدند، باردار شدند، مسئول شدند: ﴿وَ أَرْسَلْنَا الرِّیاحَ لَواقِحَ﴾؛ هم کشاورزی ها، را گیاه ها را تغذیه کردیم، هم در فضا اینها را تلقیح کردیم. این راه علمی است؛ لذا ممکن است کسی باران مصنوعی بسازد. اما فرمود: ﴿وَ أَ لَّوِ اسْتَقَامُوا عَلَی الطَّرِیقَةِ لَأَسْقَینَاهُم مَاءً غَدَقاً﴾؛هوا صاف است، ابری در کار نیست، نسیمی در کار نیست، ﴿وَ أَرْسَلْنَا الرِّیاحَ لَواقِحَ﴾ نبوده، فرمود: تو دعا بکن به عنوان نماز استسقاء من باران می فرستم. فرمود شما اگر آدم خوبی باشید ما به اندازه کافی باران می فرستیم.
خدا مرحوم بوعلی را غریق رحمت کند! از بزرگان حکمای شیعه است، ایشان در قوی ترین کتابش که شفا است، می گوید: «دع هؤلاء المتشبهة بالفلاسفة» اینهایی که فیلسوف نیستند، شبیه فیلسوف هستند، منکر نماز استستقاء هستند، اینها را رها کن! آنکه نمی تواند بفهمد که بین دعا و آمدن باران، چه پیوند عمیق علمی است، او را رها کن. این بیان قرآن کریم است که فرمود: اگر مردم نه بیراهه بروند نه راه کسی را ببندند، ما یقیناً به اندازه کافی باران می فرستیم؛ ﴿وَ اللَّهُ یقُولُ الْحَقَّ﴾، یک؛ ﴿مَنْ أَصْدَقُ مِنَ اللّهِ قِیلاً﴾،این دو. فرمود اگر اینها روبهراه باشند، همین! نه بیراهه بروند نه راه کسی را ببندند؛ نه بانک حرام داشته باشند، نه رشوه باشد نه رومیزی باشد نه زیرمیزی باشد؛ نه اختلاس باشد، نه نجومی باشد، ما باران به اندازه کافی می فرستیم. این است! ﴿وَ أَ لَّوِ اسْتَقَامُوا عَلَی الطَّرِیقَةِ لَأَسْقَینَاهُم مَاءً غَدَقاً﴾ این است.
بعد فرمود این چاه هایی هم که دارید، اگر ما دستور بدهیم که دو سه کیلومتر پایین تر بروند، چه کار می کنید؟ ﴿قُلْ أَرَأَیتُمْ إِنْ أَصْبَحَ مَاؤُکمْ غَوْراً فَمَن یأْتِیکم بِمَاءٍ مَعِینٍ﴾،حالا شما دلتان به این چاه ها خوش است. الآن می بینید این نیروی انتظامی برادران ناجا همه این راه ها را تنظیم می کنند که کجا دوراه است، کجا سه راه است، کجا ورود ممنوع است، کجا ورود ممنوع نیست، اینها را ما روی زمین می فهمیم. فرمود: مأموران ما در زیر زمین: ﴿فَسَلَکهُ ینابیعَ﴾؛باران که می آید مأموران ما در زیر زمین تنظیم می کنند، کجا باید نزدیک باشد، کجا باید دور باشد، کجا عبور ممنوع است، کجا سه راهی است، کجا چهارراهی است، کجا باید جایی باشد که بجوشد چشمه بشود در بیاید، کجا باید در دسترس باشد با چاه بتوانند آب در بیاورند. ما مسلک ها، عبورها، ورودها، ورود ممنوع ها را در زیر زمین تنظیم کردیم. الآن این «چشمه اعلی» قرن هاست که دارد می جوشد این از لجن ها بیرون می آید، این لوله کشی که نیست، شفاف بیرون می آید، از راه گِل بیرون می آید، از لجن بیرون می آید. اینجا که لوله کشی نیست. چطور این شیر را فرمود: بین فرث و دم، شیر شفاف گوسفند ماده، شتر ماده، گاو ماده را خود انسان، این شیر را ما می جوشانیم بین فرث و دم، آنجا هم از بین لجن، شفاف! فرمود: اینها را مدبّرات ما انجام می دهند.
اگر دستور بدهیم این آب هایی که در دسترس چاه شماست، یکی دو کیلومتر پایین تر بروند شما به چه وسیله ای میتوانید چاه بکَنید و آب در بیاورید؟ پس بالا باران به دستور خدا، پایین به دستور خداست؛ این راه علمی ندارد. ﴿قُلْ أَرَأَیتُمْ إِنْ أَصْبَحَ مَاؤُکمْ غَوْراً﴾؛ یعنی فرو برود، ﴿فَمَن یأْتِیکم بِمَاءٍ مَعِینٍ﴾. «ماء مَعین» آبی است که «تراه العیون و تناله الدلاء»؛ «مَعین»؛ یعنی این! که هم چشم آن را ببیند و هم دلو به آن برسد. یکی از القاب نورانی حضرت حجت(سلام الله علیه) ماء مَعین است. علمایی که شاگردان حضرت هستند، آنها را هم می گویند ماء مَعین؛ یعنی آب حیات هستند که «تناله الدلاء و تراه العیون».
بنابراین این راه چهارم که فرمود: ﴿وَ یعَلِّمُکمْ مَا لَمْ تَکونُوا تَعْلَمُونَ﴾، یعنی هیچ جا نیست. «شَرِّقَا وَ غَرِّبَا»، این بیان را هم مرحوم کلینی نقل کرده است که امام(سلام الله علیه) فرمود: مشرق بروید مغرب بروید: «فَلَا تَجِدَانِ عِلْماً صَحِیحاً إِلَّا شَیئاً خَرَجَ مِنْ عِنْدِنَا أَهْلَ الْبَیتِ»؛این راه ها هم هست.
بنابراین فرصت زرّینی جهت عبادت و نیایش با خدا است. اگر این مسیر را طی کنیم، آن گاه نه بیراهه می رویم نه راه کسی را می بندیم، احدی هم توان آن را ندارد که با تحریمش، با مشکلات اقتصادی، جامعه را ملتهب بکند. اینها خاصیت همین بیانات نورانی ائمه(علیهم السلام) است. حالا اگر آن یک «یاء» را خدا به کعبه داد و این طور شد مزار عده زیادی، این یک «یاء» را به ما هم داد. چرا ما این گونه نباشیم؟ چرا به جایی برسیم که ذات اقدس الهی معاذالله این «یاء» را قطع کند بگوید: ﴿أُولئِک کالأنْعَامِ بَلْ هُمْ أَضَلُّ﴾ این راه باز است. حالا که راه باز است چرا ما از این عظمت و جلال و شکوه بهره نگیریم؟