مقدمه
سال ها است در حریم امن و امان فاطمه معصومه ـ کریمه اهلبیت ـ بزرگان پاک سیرت و مخلصان موحد بر سفره احسانش حاضر شده و به برکت عنایت های ویژه آن حضرت به نشر فرهنگ تشیع اهتمام ورزیده، از خرمن اهل بیت خوشه ها برگرفته اند و جرعه های جان بخش را به کام تشنگان حق و حقیقت رسانده اند خدمات برجسته و تلاشهای ارزنده علماء و عارفان و مبارزان این شهر در احیای آئین محمّدی (ص) چنان بوده که مهر تأیید و تجلیل مقتدایان راستین بر تارک آن می درخشد که فرمودند: «لولا القمیّون لضاع الدین؛ (بحارالانوار، ج 60، ص 217) اگر قمی ها (علمای قم) نبودند دیانت مردم در معرض تباهی قرار می گرفت.» شالوده این شهر با حضور دوستان و شیعیان ائمه اطهار در سال 83 هـ.ق پی ریزی شد. که این دوران به زمان امام باقر (ع) و امام صادق (ع) برمی گردد. درخشان ترین ستاره در میان بانوان هفتمین منظومه ولایت، فاطمه کبری فرزند امام کاظم (ع) است. حضرت معصومه (س) و امام رضا (ع) هر دو از یک مادر به نام «نجمه» (ستاره) متولد شده اند. در کتاب های تاریخی برای مادر حضرت ده نام و لقب ذکر شده است که عباتند از: نجمه، تکتم، خیزران مرسیه، اروی، ام البنین، طاهره، سکن، سمانه، شقرا، صقر. مؤلف «مستدرک سفینة البحار» در تعیین سال ولادت حضرت معصومه (ص) می نویسد: «فاطمة المعصومة المولودة فی غرة ذی القعدة سنة 173؛ فاطمه معصومه در اول ذیقعده 173هجری دیده به جهان گشود.» نویسنده تاریخ قم تنها به سال وفات (201 ه. ق) حضرت معصومه (س) اشاره کرده است. برخی دیگر از متاخرین، دهم ربیع الثانی را روز ارتحال آن حضرت ذکر کرده اند.
هجرت به ایران
پس از کوچ اجباری امام رضا (ع) به طوس و سفر ایشان به ایران، خواهر بزرگوارشان تنها فرزند دختر امام موسی کاظم (ع)، حضرت معصومه (س) از مدینه به سمت ایران رهسپار شد. حضرت بلافاصله پس از حضورشان در ایران عزم دیدار برادر را کردند که در میانه راه در نزدیکی های شهر ساوه مورد هجوم دشمنان اهل بیت (ع) قرار گرفتند و پس از جراحات بسیار چندی بعد رحلت کردند. البته در بسیاری از روایات آمده که حضرت (س) در هنگام مبارزه با زهر مسموم شدند و علت اصلی وفاتشان نیز همین است. به همین خاطر هم برخی از مورخان و بزرگان رحلت ایشان را شهادت می دانند. حضرت پس از هفده روز بیماری در شهر ساوه، به شهادت رسیدند و چندی بعد در شهر قم آرام گرفتند. و از آن پس شهر قم بارگاه ملکوتی این بانوی مکرمه شد تا عاشقان بسیاری از جمله شیعیان به مرجع شریف ایشان زیارت کنند.
مقام علمی حضرت معصومه (س)
حضرت معصومه (س) از جمله بانوان گرانقدر و والا مقام جهان تشیع است و مقام علمی بلندی دارد. نقل شده که روزی جمعی از شیعیان، به قصد دیدار حضرت موسی بن جعفر (ع) و پرسیدن پرسش هایی از ایشان، به مدینه منوره مشرف شدند. چون امام کاظم (ع) در مسافرت بود، پرسش های خود را به حضرت معصومه (س) که در آن هنگام کودکی خردسال بیش نبود، تحویل دادند. فردای آن روز برای بار دیگر به منزل امام رفتند، ولی هنوز ایشان از سفر برنگشته بود. پس به ناچار، پرسش های خود را باز خواستند تا در مسافرت بعدی به خدمت امام برسند، غافل از این که حضرت معصومه (س) جواب پرسش ها را به نگارش در آوردند. وقتی پاسخ ها را ملاحظه کردند، بسیار خوشحال شدند و پس از سپاسگزاری فراوان، شهر مدینه را ترک گفتند. از قضای روزگار در بین راه با امام موسی بن جعفر (ع) مواجه شده، ماجرای خویش را باز گفتند. وقتی امام پاسخ پرسش ها را مطالعه کردند، سه بار فرمود: پدرش فدایش. می دانیم که کمال و شخصیت انسان بستگی به علم و پاکی او دارد، او هرقدر در این راستا به پیش رود، کامل تر و ممتازتر خواهد بود، چنان که در قرآن می خوانیم: «ان اکرمکم عندالله اتقاکم؛ همانا گرامی ترین شما در پیشگاه پروردگار، پاکترین شما است.» و نیز می خوانیم: «یرفع الله الذین آمنوا منکم والذین اوتوا العلم درجات؛ خداوند کسانی را که ایمان آورده اند، و کسانی را که علم به آنان داده شده، درجات عظیمی می بخشد.»
فضیلت زیارت
دعا و زیارت، پر و بال گشودن از گوشه تنهایی تا اوج با خدا بودن است. دعا و زیارت، جامی است زلال از معنویت ناب درکام عطش ناک زندگی؛ و زیارت حرم معصومه (س)، بارقه امیدی در فضای غبارآلود زمانه، فریاد روح مهجور در هنگامه غفلت و بی خبری، و نسیمی فرحناک و برخاسته از باغستان های بهشت است. زیارت مرقد فاطمه معصومه (س)، به انسان اعتماد به نفس می دهد، و او را از غرق شدن در گرداب نومیدی باز می دارد و به تلاش بیشتر دعوت می کند. زیارت مزار با صفای کریمه اهل بیت (س)، سبب می شود که زائر حرم، خود را نیازمند پروردگار ببیند، در برابر او خضوع کند، از مرکب غرور و تکبر- که سرچشمه تمامی بدبختی ها و سیه روزی هاست- فرو آید و حضرت معصومه (س) را واسطه درگاه پروردگار عالمیان قرار دهد. بر همین اساس است که برای زیارت آن حضرت، پاداش بسیار بزرگی وعده داده شده و آن، ورود به بهشت است. در این باره از امام جواد (ع) نقل شده که فرمود: هر کس عمه ام را در قم زیارت کند، بهشت از آن اوست. کمالات حضرت معصومه (س) در حدی است که از فرازهای زیارت نامه اش که از حضرت رضا (ع) نقل شده فهمیده می شود که او دختر روح و جسم پیامبر اکرم (ص) و حضرت زهرا (س) و خدیجه کبری (س) و امامان معصوم (ع) است. و در فرازی از این زیارتنامه آمده است:«یا فاطمه اشفعی لی فی الجنه، فان لک عندالله شأنا من الشأن؛ ای فاطمه! مرا در بهشت شفاعت کن، چرا که برای تو در پیشگاه خداوند، مقامات و درجات بسیار ارجمند است.» و در فرازی از زیارتنامه غیر معروفه آن حضرت، که آن هم از معصومین(ع) نقل شده، خطاب به آن حضرت می خوانیم: «السلام علیک ایتها الطاهره الحمیده البره الرشیده التقیه النقیه الرضیه المرضیه؛ سلام بر تو ای پاک سرشت و پاک روش، ای ستوده، ای نیکوکار، ای بانوی رشد یافته و پاک و پـاکیـزه، و ای بـانوی شایسته و پسندیده.» در این فراز، حضرت معصومه (س) با هشت لقب، که هر کدام بیانگر یکی از ابعاد شخصیت اوست، تمجید شده است. و نیز در فرازی از همین زیارتنامه آمده است: «السلام علیک یا فاطمه بنت موسی بن جعفر و حجته و امینه؛ سلام بر تو ای فاطمه دختر موسی بن جعفر (ع) و حجت و امین موسی بن جعفر (ع).» جالب این که با این که نام حضرت معصومه(س)، فاطمه است، او را معصومه گویند، این لقب را که بیانگر مقام عصمت و اوج طهارت او است، بنا به روایتی، حضرت رضا (ع) به خواهرش حضرت معصومه(س) داده، آن جا که فرمود: «من زار المعصومه بقم کمن زارنی؛ کسی که معصومه را در قم زیارت کند، مانند آن است که مرا زیارت کرده است.» جالب تر این که امام صادق (ع) سالها قبل از ولادت حضرت معصومه(س) سخن از قم به میان آورد، و آن را به عنوان حرم امامان(ع) ستود، آن گاه فرمود: «تقبض فیها امراه من ولدی اسمها فاطمه بنت موسی، و تدخل بشفاعتها شیعتی الجنه باجمعهم؛ در قم بانویی از فرزندان من که نامش فاطمه دختر موسی(ع) است از دنیا می رود، بانویی که به شفاعت او همه شیعیانم داخل بهشت می گردند.»
زیارت حضرت معصومه (س) از منظر روایات
درباره فضیلت زیارت حضرت معصومه (س) روایات فراوانی از پیشوایان معصوم رسیده است. از جمله، هنگامی که یکی از محدثان برجسته قم، به نام، سعد بن سعد، به محضر مقدس امام رضا (س) شرفیاب می شود، امام هشتم خطاب به ایشان می فرماید: ای سعد! از ما در نزد شما قبری است. سعد می گوید: فدایت شوم! آیا قبر فاطمه دختر موسی بن جعفر (س) را می فرمایید، می فرماید: آری، هر کس او را زیارت کند، در حالی که به حق او آگاه باشد، بهشت از آن اوست. پیشوای جهان تشیع امام جعفر صادق (س) نیز در این باره می فرماید: هر کس او را زیارت کند، بهشت بر او واجب گردد؛ و در حدیث دیگری آمده است: زیارت او، هم سنگ بهشت است.
زیارت مأثور درباره حضرت معصومه (ع)
یکی از ویژگی های حضرت معصومه (س)، ورود زیارتنامه ای از سوی معصومان (س) درباره ایشان است که پس از حضرت فاطمه زهرا (س)، او تنها بانوی بزرگواری است که زیارت مأثور دارد. بانوان برجسته ای چون: آمنه بنت وهب، فاطمه بنت اسد، خدیجه بنت خویلد، فاطمه ام البنین، زینب کبری، حکیمه خاتون و نرجس خاتون که هیچ شک و تردیدی در مقام بلند و جایگاه رفیع آن ها نیست. هیچ کدام زیارت مأثور از سوی معصومان (س) ندارند و این نشان دهنده مقام والای این بانوی گرانقدر اسلام است. باشد که شیعیان و پیروان اهل بیت عصمت و طهارت (س) به ویژه بانوان، این مقام بزرگ و عالی را پاس بدارند و همواره الگو و مظهر عفاف و تقوا و حیا باشند. تنها در این صورت است که روح باعظمت این بانوی بزرگ از همه ما خشنود خواهد شد.
کریمه اهل بیت
حضرت معصومه (س) در زبان دانشمندان و فقیهان گران قدر شیعه، به لقب، کریمه اهل بیت، یاد می شود. از میان بانوان اهل بیت، این نام زیبا تنها به آن حضرت اختصاص یافته است. بر اساس رویای صادق و صحیح نسب شناس گرانقدر، مرحوم آیت الله مرعشی نجفی، این لقب از طرف امام صادق (ع) بر حضرت معصومه (س) اطلاق شده است. در این رؤیا، امام صادق (ع) به آیت الله نجفی که با دعا و راز و نیاز، تلاش پیگیری را برای یافتن قبر مطهر حضرت زهرا (س) آغاز کرده خطاب فرمود: برتو باد به کریمه اهل بیت. بالاترین جایگاه شفاعت، از آن رسول گرامی اسلام است که در قرآن کریم، از آن به، مقام محمود، تعبیر شده است. همین طور دو تن از بانوان خاندان رسول مکرم اسلام، شفاعت گسترده ای دارند که بسیار وسیع و جهان شمول است و می تواند همه اهالی محشر را فرا گیرد. این دو بانوی عالی قدر، صدیقه اطهر، حضرت فاطمه زهرا (س) و شفیعه روز جزا، حضرت فاطمه معصومه (س) هستند. در مورد شفاعت گسترده حضرت زهرا (س) همین بس که شفاعت، مهریه آن حضرت است و به هنگام ازدواج، پیک وحی طاقه ابریشمی از سوی پروردگار آورد که در آن، جمله، خداوند مهریه فاطمه زهرا را، شفاعت گنهکاران از امت محمد (ص) قرار داد، این حدیث از طریق اهل سنت نیز نقل شده است. پس از فاطمه زهرا (س) از جهت گستردگی شفاعت، هیج بانویی به شفیعه محشر، حضرت معصومه (س) نمی رسد. بر همین اساس است که حضرت امام جعفر صادق (ع) فرمودند: با شفاعت او، همه شیعیان ما وارد بهشت می شوند.
سرآمد بانوان
حضرت فاطمه معصومه (س) از جهت شخصیت فردی و کمالات روحی، در بین فرزندان موسی بن جعفر (ع) بعد از برادرش، حضرت علی بن موسی الرضا (ع) در والاترین رتبه جای دارد. این درحالی است که بنا بر مستندات رجالی، فرزندان دختر حضرت امام کاظم (ع) دست کم هجده تن بوده اند و فاطمه در بین این همه بانوی گران قدر، سرآمد بوده است. حاج شیخ عباس قمی آنگاه که از دختران موسی بن جعفر (ع) سخن می گوید، درباره فاطمه معصومه (س) می نویسد: بر حسب آنچه به ما رسیده، افضل آن ها، سیده جلیله معظمه، فاطمه بنت امام موسی (ع) معروف به حضرت معصومه (س) است.
فضیلت بی نظیر
شیخ محمد تقی تُستری، در قاموس الرجال، حضرت معصومه (س) را به عنوان بانوی اسوه معرفی کرد و فضیلت وی را در میان دختران و پسران حضرت موسی بن جعفر (ع)، غیر از امام رضا (ع) بی نظیر دانسته است. ایشان در این زمینه چنین می نویسند: در میان فرزندان امام کاظم (ع) با آن همه کثرتشان، بعد از امام رضا (ع) کسی هم شأن حضرت معصومه (س) نیست. بی گمان این گونه اظهار نظر ها و نگرش به شخصیت فاطمه دختر موسی بن جعفر (ع) بر برداشت هایی استوار است که از متن و روایات وارده از ائمه اطهار (ع) به دست آمده است. این روایت ها، مقام هایی را برای فاطمه معصومه (س) برشمرده اند؛ مقامی که نظیر آن، برای دیگر برادران و خواهران وی ذکر نکرده اند و به این ترتیب، نام فاطمه معصومه (س) درشمار زنان برتر جهان قرار گرفته است.
برملا شدن چهره نفاق با سفر حضرت معصومه(س) به قم
یکی از پرسش های مهم تاریخی به علت سفر حضرت معصومه (س) به ایران اختصاص دارد، در این زمینه نکاتی قابل طرح است. همان طور که در تاریخ به ثبت رسیده است، امام رضا (ع) در سال 200 هجری به اجبار از طرف مأمون راهی مرو یا همان خراسان امروز شدند. پس از شهادت امام کاظم (ع)، فرزندشان حضرت رضا (ع) عهده دار سرپرستی خاندان ایشان شدند و حضرت معصومه(س) در آن زمان 10 ساله بودند. امام هشتم (ع) خواهران دیگری هم داشتند، اما از میان آنها انس بیشتری با حضرت معصومه(س) داشتند و در مدت یک سالی که از اقامت غمبار ایشان در ایران می گذشت، بارها خواهر مکرمه امام هشتم در نامه های خود از دوری و فراق برادر شکوه و شکایت کردند تا اینکه ثامن الحجج (ع) که بیشتر از آن نمی توانستند دوری خواهر را تحمل کنند، نامه ای نوشتند و خواهرشان را به خراسان دعوت کردند. با دعوتنامه امام هشتم (ع)، حضرت معصومه (س) به شوق دیدار برادر، مدینه را به قصد مرو ترک کردند که در این سفر پنج تن از برادران حضرت معصومه (س) به نامهای فضل، جعفر، هادی، قاسم و زید و تعدادی از برادرزادگان و تنی چند از غلامان و کنیزان، آن بانوی کریمه را همراهی می کردند.
علت اقامت در قم المقدسه
برخی تصور می کنند قرار بوده محل اقامت حضرت معصومه (س) قم باشد و این در حالی است که این بانوی مکرمه در مسیر سفر به خراسان بودند و زمانی که ایشان و همراهانشان به ساوه رسیدند، اهالی ساوه که در آن زمان از دشمنان سرسخت اهل بیت (ع) بودند، به آنها حمله ور شدند و جنگ سختی درگرفت و همه برادران و برادر زادگان حضرت معصومه به شهادت رسیدند. به عقیده برخی از مورخان، امامزادگانی چون سیداسحاق، سید ابوالرضا و سیدعلی اصغر در ساوه و هارون بن موسی الکاظم (ع) در اطراف ساوه، جزو همراهان حضرت معصومه (س) بودند که به دستور مأمون به شهادت رسیدند. حضرت در شهر ساوه بیمار شدند و از آن جایی که قم از دیرباز مرکز شیعیان و دوستداران اهل بیت (ع) بود، ایشان را به قم آوردند و «موسی بن خزرج» که از شیعیان به شمار می رفت، حضرت معصومه (س) را در سرای خویش در محله «میدان میر» وسط شهر قم در یکی از محله های قدیمی شهر، منزل داد و در نهایت اینکه کریمه اهل بیت (ع) پس از اقامت 17 روزه در قم به دیدار حق شتافتند و در همین شهر نیز به خاک سپرده شدند و امروز بارگاه مطهرشان زیارتگاه همه عاشقان اهل بیت عصمت و طهارت(ع) است.
سفر حضرت معصومه (س) به ایران سبب تبلیغ و نشر دین
سفر حضرت فاطمه معصومه (س) به ایران مبتنی بر دیدار صرف برادرشان حضرت رضا (ع) نبود، بلکه آن بانوی بی مثال می خواستند در این مسیر به نشر و تبیین معارف اسلامی بپردازند. ایشان می دانستند موقعیت عالی امام رضا (ع) در دستگاه خلافت مأمون، فرصت خوبی برای تبیین ارزش های دینی است، بنابراین در مسیر سفر به ایران از هیچ فرصتی برای تبلیغ امامت و مذهب تشیع فرو گذار نکردند و بر این اساس می توان سفر حضرت معصومه (س) به ایران را سفری زینب گونه تلقی کرد که ضمن برملا کردن ظلم و ستم عباسیان، نقاب از چهره نفاق مأمون برداشت. در زمانی که تبلیغات حکومتی مأمون می خواست از طریق ولایتعهدی، چهره پلید خلافت را تطهیر کند، سفر شخصیت های درجه اول خاندان عصمت و طهارت به ایران همچون حضرت معصومه (س) و احمد بن موسی و دیگر فرزندان امام موسی کاظم (ع)، این تبلیغات را خنثی کرد و شاید به همین دلیل بود که سفر حضرت معصومه (س) برای دیدار برادر ناتمام ماند و در نهایت با رحلت شهادت گونه خویش، مسیر احیای دین را در جاده ای دیگر طراحی کردند و قم به عنوان مهم ترین پایگاه نشر دین تثبیت شد.
موضع مردم قم در استقبال از کریمه اهل بیت (ع)
بزرگان شهر قم وقتی از ورود حضرت معصومه (س) مطلع شدند، به استقبال ایشان شتافتند و در حالی که موسی بن خزرج، بزرگ خاندان اشعری، زمام ناقه آن بانوی مکرمه را به دوش می کشید، عده فراوانی از مردم پیاده و سواره گرداگرد کجاوه حضرت در حرکت بودند، روز ٢٣ ربیع الاول سال ٢٠١ هجری قمری حضرت وارد شهر مقدس قم شدند. سپس در محلی که امروز «میدان میر» نامیده می شود شتر آن حضرت در جلوی در منزل «موسی بن خزرج» زانو زد و افتخار میزبانی حضرت نصیب او شد. آن بزرگوار به مدت ١٧ روز در این شهر زندگی کردند و در این مدت مشغول عبادت و راز و نیاز با پروردگار متعال بودند که محل عبادت آن حضرت در مدرسه ستیه به نام «بیت النور»، هم اکنون محل زیارت ارادتمندان آن حضرت است.
مقام و منزلت حضرت معصومه (س) و زیارت
در وصف مقام این بانوی ارجمند همین بس که امام جواد(ع) درباره منزلت عمه گرامی شان حضرت فاطمه معصومه(س) می فرمایند: «من زار عمتی بقم فله الجنه، هر کس عمه مرا در شهر قم زیارت کند، بهشت برای اوست» حضرت معصومه(س) بانویی آگاه از حوادث روز و محدثه ای سخنور و معلمه ای توانا بوده اند که شاگردان بسیاری در مکتب علمی ایشان پرورش یافتند. امام صادق(ع) هم در این باره می فرمایند: «ای مردم! شهر قم حرم من است، بانویی از فرزندان من در این شهر در می گذرد که نامش فاطمه دختر موسی است و شیعیان در روز قیامت با شفاعت او به بهشت می روند.» و باز برادر بزرگوارشان حضرت رضا(ع) در روایتی دیگر با اشاره به مقام بلند حضرت معصومه (س) می فرمایند: «من زارها عارفاً بحقها فله الجنه، کسی که قبر فاطمه دختر موسی بن جعفر را آن گونه که شایسته اوست، زیارت کند، بهشت از آن اوست. »
چرایی زیارت حضرت برابر با زیارت حضرت فاطمه زهرا (س)
این مسأله نشان از اوج عظمت معنوی حضرت معصومه (س) دارد و زیارت این بانو برابر با زیارت حضرت زهرا (س) است چنان که مرحوم آیت ا. . . سید محمود مرعشی نجفی، پدر آیت ا. . . العظمی سید شهاب الدین مرعشی نجفی (ره) بسیار علاقه مند بود که محل قبر شریف حضرت فاطمه زهرا (س) را به دست آورد. ختم مجربی انتخاب کرد و چهل شب به آن پرداخت. شب چهلم پس از به پایان رساندن ختم و توسل بسیار، استراحت کرد. در عالم رؤیا به محضر مقدّس حضرت امام صادق (ع) مشرّف شد. امام به ایشان فرمودند: «عَلَیْکَ بِکَرِیمَه اَهْل الْبَیت، یعنی به دامان کریمه اهل بیت چنگ بزن.» ایشان به گمان اینکه منظور امام، حضرت فاطمه زهرا (س) است، عرض کرد: قربانت گردم، من این ختم قرآن را برای دانستن محل دقیق قبر شریف آن حضرت گرفتم تا بهتر به زیارتش مشرّف شوم. امام فرمود: منظور من، قبر شریف حضرت معصومه (س) در قم است. سپس افزود: به دلیل مصالحی خداوند می خواهد محل قبر شریف حضرت فاطمه زهرا (س) پنهان بماند؛ از این رو قبر حضرت معصومه را تجلی گاه قبر شریف حضرت فاطمه زهرا (س) قرار داده است. اگر قرار بود قبر آن حضرت ظاهر باشد و جلال و جبروتی برای آن مقدّر بود، خداوند همان جلال و جبروت را به قبر مطهر حضرت معصومه (س)داده است. مرحوم آیت ا. . . مرعشی نجفی هنگامی که از خواب برخاست، تصمیم گرفت به قصد زیارت حضرت معصومه (س) رهسپار ایران شود و بی درنگ همراه خانواده اش نجف اشرف را به قصد زیارت کریمه اهل بیت (س) ترک کرد.
زیارت حضرت معصومه (س)در سیره عالمان بزرگ
آنچه در این نوشتار خواهد آمد، نگاهی است به سیره عالمان بزرگ دین در زیارت حضرت معصومه علیها السلام و نیز بازگویی بخشی از سخنان آنان درباره اهمیت و فضیلت زیارت این بانوی پاک.
1) علامه مجلسی
«بدان که زیارت مشاهد و زیارت گاه های امامزاده ها مستحب است و پاداش فراوانی دارد، و تعظیم و گرامی داشت آنان، در حقیقت تعظیم و گرامی داشت امامان معصوم علیهم السلام است، و از جمله این امامزاده ها حضرت معصومه علیها السلام است که در شهر قم مدفون است، و وجود این امامزاده، منشأ خیر و برکت فراوان برای زائرانش شده است.
2) شیخ عباس قمی
«و اما درباره دختران امام موسی بن جعفر علیه السلام، پس برترین و بافضیلت ترین آنها، سیده جلیله معظمه، فاطمه علیها السلام، معروف به حضرت معصومه علیها السلام می باشد که مزار شریفش در شهر مقدس قم است که دارای قبّه و بارگاه و ضریح وصحن های متعدد و خادمان فراوان است، و مزار او مایه روشنی چشم اهل قم و پناهگاه توده مردم است، که هر سال گروه فراوانی از راه های دور و نزدیک به زیارت ایشان می شتابند، تا به درک فیض هایی که در زیارتش وجود دارد نایل آیند». شیخ عباس قمی همچنین می نویسد: «افتخارات سرزمین قم فراوان است؛ از آن جمله است آرامگاه حضرت فاطمه علیها السلام دختر موسی بن جعفر علیه السلام، که زیارت او ثواب فراوانی دارد».
3) آیت الله العظمی گلپایگانی رحمه الله
«طلاب عزیز، بر شماست که قصد را خالص کنید، و ارتباط مداوم خود را با ائمه اطهار، مخصوصاً حضرت صاحب الامر، حضرت ولی عصر تداوم بخشید، و کثرت تلاوت قرآن کریم و خواندن ادعیه، عرض اخلاص و ادب به دُخت حضرت موسی بن جعفر علیه السلام، و اینها همه، رمز موفقیت و توفیق در راه ادامه تحصیل ماست».
4) آیت الله فاضل لنکرانی
«اگرچه حضرت معصومه علیها السلام امام نیست، ولی از امامزاده هایی است که امامزاده بودنش مسلّم است، و از نظر مقام در میان امامزادگان بی نظیر و یا کم نظیر است. ایشان در میان فرزندان موسی بن جعفر علیه السلام پس از امام رضا علیه السلام با عظمت ترین است. به همین خاطر، روایات بسیاری در فضیلت و ثواب زیارت آن حضرت وارد شده است. از جمله در روایتی از امام رضا علیه السلام آمده است که: "مَن زارَها فَلَهُ الجَّنّه؛ هرکه او را زیارت کند اهل بهشت خواهد بود". بنابراین، شایسته است مردم شریف ما از زیارت این بانوی بزرگ غفلت نورزند، و حتی آنها که در مناطق دوردست این کشور زندگی می کنند، مقید باشند که همچنان که به زیارت حضرت امام رضا علیه السلام مشرف می شوند، حداقل سالی یک بار به قصد زیارت این کریمه اهل بیت نیز عزم سفر نمایند. حضرت معصومه علیها السلام، همانند برادر بزرگوارش میهمان ما ایرانیان اند؛ زیرا چنان که می دانید، یک سال پس از آمدن حضرت رضا علیه السلام به ایران، خواهر بزرگوارش به قصد دیدار برادر از مدینه به سوی خراسان حرکت می کند، ولی متأسفانه بر اثر حوادثی که در ساوه رخ می دهد، این بانو مریض می شوند و به جانب قم حرکت می کنند. چند روزی در قم می مانند، و بر اثر همان بیماری به جوار حق می شتابند و در همین قم مدفون می شوند. لذا زیارت ایشان عنوان مهمان نوازی نیز دارد و مردم عزیز ایران که به مهمان نوازی مشهورند، شایسته است تا آنجا که در توان دارند، در زیارت این کریمه اهتمام ورزند. خصوصاً مردم شریف قم که توفیق هم جواری آن حضرت را دارند و روحانیون عزیز که از برکات وجودی این کریمه بهره مندند، باید بیش از دیگران به زیارت حضرت معصومه علیها السلام توجه نمایند». آیت الله فاضل لنکرانی، همچنین در این باره می گویند: «وجود حضرت معصومه علیها السلام برای ما ایرانیان و شیعیان برکت و نعمت بوده است. این حوزه مقدسه قم که تاکنون باقی مانده و روز به روز هم رونق و جلوه بیشتری می یابد، از برکت وجود شریف این کریمه است. این انقلاب مدیون این کریمه است؛ زیرا رهبری بزرگوار آن در همین حوزه و در پرتو عنایت همین بانوی بزرگ پرورش یافته است و پیام انقلاب از جوار حضرت معصومه علیها السلام به تمامی ایران و جهان اسلامی طنین انداز شده است. بنابراین، تکریم و تنظیم این حضرت، در حقیقت پاسداشت و سپاس گزاری از این نعمت بزرگ الهی است؛ علاوه بر آنکه در زیارت اولیای خدا برای زیارت کننده، هم آثار و برکات معنوی دارد و هم مادی و دنیوی و مردم ما بسیاری از مشکلات خودشان را در توسل به این بزرگواران و رفتن به زیارت، برطرف می کنند.
5) آیت الله علوی گرگانی
«شخصیت حضرت فاطمه معصومه علیها السلام در حدی است که قلم، قدرت بر تحریر و زبان توان بر تقریر آن ندارد؛ و اگر چیزی هم نوشته شود، فقط از باب ذکر نمونه و چیدن خوشه ای از خرمن پرفیض آن حضرت می باشد؛ و بس است در فضیلت و شخصیت آن حضرت که شخصیت های بزرگ عالم اسلام و فقهای عالی مقام، مانند حضرات آیات عظام شیخ عبدالکریم حائری، مؤسس و بنیان گذار حوزه علمیه قم، و آیت الله العظمی حاج آقا حسین بروجردی و. . . به آن حضرت متوسل می شدند و نتیجه می گرفتند. بر مؤمنان و متدینان است که به قم توجه بیشتری نمایند و هرگاه به زیارت حضرتش مشرّف می شوند، جده اش فاطمه زهرا علیها السلام را یاد و زیارت نمایند؛ چون فاطمه معصومه علیها السلام مظهر و تجلی مادرش حضرت زهرا علیها السلام می باشد».
6) آیت الله مکارم شیرازی
«در حدیثی از امام صادق علیه السلام می خوانیم: «بهشت هشت در دارد که سه تا از آنها از قم است. به زودی زنی از فرزندان من در آن دفن می شود که اسم او فاطمه دختر موسی بن جعفر است، که با شفاعت او تمام شیعیان من وارد بهشت می شوند». در این فراز از حدیث شریف دقت کنید که فرمود: «با شفاعت او همه شیعیان من وارد بهشت می شوند». می دانید که دایره شفاعت، متناسب با دایره مقام و شخصیت است. هرچه مقام بالاتر باشد، دایره شفاعت، گسترده تر است. معلوم می شود مقام این بانو، مقام فوق العاده عظیمی است که بر اثر معارف و تقوای بالا و مقامی شبیه عصمت، نصیب حضرت فاطمه معصومه علیها السلام شده است؛ و اینکه سه در از درهای بهشت به سوی قم باز می شود، به احتمال قوی، یکی از سه در، آستان حضرت فاطمه معصومه علیها السلام است». آیت الله مکارم در جای دیگر در این باره می گوید: «تعبیر عارفاً بِحَقَّتُها در این حدیث شریف که فرمود: «مَن زارها عارفاً بِحَقّها فَلَه الَجنّة؛ کسی که او را زیارت کند، در حالی که به حق او معرفت داشته باشد، پس اهل بهشت است، اشاره به این است که زائر علاوه بر اینکه بداند که او خواهر امام است و دختر امام است و عمه امام است که دانستنِ خود اینها، نوعی معرفت به حق اوست، همچنین شناخت داشته باشد که او دارای مدارجی والا از معرفت خدا و تقوا و عبادت فوق العاده بوده است؛ همان گونه که در زیارت نامه ایشان است که: «فَاِنَّ لَک عِندالله شأناً مِن الشأن؛ همانا که تو جایگاه والایی نزد خدا داری».
7) آیت الله العظمی حائری یزدی رحمه الله
آیت الله سید حسین بُدَلا می گوید: «آمدن مرحوم آیت الله حائری از اراک به قم با آنکه آن زمان اراک حوزه پررونقی داشت به خاطر اهمیتی بود که ایشان به بودن حوزه علمیه، در جوار بارگاه کریمه اهل بیت حضرت فاطمه معصومه علیها السلام قائل بود و ازاین رو، پس از آمدن ایشان به قم، علاوه بر فضلا و علمای اراک که با ایشان به قم آمدند، بعضی از علمای تهران هم، مانند آیت الله میرزا محمد ثقفی (پدر خانم حضرت امام) و حاج میرزا عبدالله چهل ستونی و...به قم آمدند. مرحوم آیت الله حائری پس از ورود به قم تا مدت زیادی درس و بحث ها و نمازهایشان را در حرم، مسجد بالاسر انجام می دادند و حتی بیشتر وقت ها در همان حرم روی سجاده ای می نشستند و به سؤالات و مراجعات مردم پاسخ می دادند؛ در حالی که منزل شان به خاطر داشتن سرداب، خنک تر و برای درس و بحث و انجام این امور، مناسب تر بود. این نبود جز اینکه ایشان عنایت داشت مدت بیشتری را در کنار مرقد مطهر حضرت معصومه علیها السلام باشد و از فیض ها و برکات آن حضرت بهره مند شود».
8) آیت الله العظمی بروجردی رحمه الله
آیت الله فاضل لنکرانی درباره اهتمام آیت الله بروجردی به زیارت حضرت معصومه علیها السلام می گوید: «آیت الله بروجردی رحمه الله از کسانی بودند که به زیارت حضرت معصومه علیها السلام توجه خاصی داشتند. بارها شاهد تشرف ایشان به حرم حضرت معصومه علیها السلام بوده ام. علاوه بر آن، چون تدریس ایشان بالا سر حرم بود، بسیاری از مواقع که برای تدریس می آمدند، به زیارت مشرف می شدند. وقتی همسر ایشان فوت کردند، دستور دادند ایشان را در ایوان آینه دفن کنند. ایشان هنگام بیرون رفتن از حرم مطهر حضرت معصومه علیها السلام، عقب عقب خارج می شدند و برای رعایت ادب و احترام، پشت به ضریح مقدس نمی کردند». حضرت آیت الله بروجردی، نه تنها بر حفظ احترام و رعایت ادب به ساحت مقدس حضرت معصومه علیها السلام اصرار داشت، در مقابل هرگونه عملی که موجب هتک احترام آن حضرت می شد، ایستادگی می کرد و از آن جلوگیری می نمود. نوشته اند که در عصر مرجعیت ایشان، شاه عربستان به ایران آمد و به وسیله سفیر عربستان در ایران، هدایایی برای ایشان فرستاد. آیت الله بروجردی از میان آن هدایا، تنها چند قرآن و مقداری از پرده کعبه را پذیرفت و بقیه را برگرداند. سفیر عربستان که به محضر آیت الله بروجردی رسیده بود، از ایشان تقاضا کرد شاه عربستان را برای ملاقات به حضور بپذیرد، ولی ایشان از پذیرفتن این تقاضا امتناع نمود. دلیل ردّ این ملاقات از سوی آیت الله بروجردی بر اطرافیان روشن نبود. ازاین رو، عرض کردند: بهتر است به دلیل مصالح شیعیان، از جمله اخذ اجازه زیارت ائمه بقیع علیهم السلام به آنان از ناحیه دولت عربستان، این تقاضا را بپذیرد. اما ایشان در پاسخ فرمود: «این شخص (شاه عربستان) اگر به قم بیاید، از آنجا که وهابی است، به زیارت مرقد مطهر حضرت معصومه علیها السلام نمی رود، و هرگاه او به دیدار من آید، ولی به زیارت مرقد مطهر حضرت معصومه علیها السلام نرود، به مقام ارجمند حضرت معصومه علیها السلام توهین خواهد شد و من به هیچ وجه چنین موضوعی را که اهانت غیرمستقیم به حضرت معصومه علیها السلام است، نمی پذیرم».
9) امام خمینی رحمه الله
امام خمینی رحمه الله آن گاه که در قم ساکن بود و بعدها هم هرگاه به قم می آمد، به زیارت حرم مطهر حضرت معصومه علیها السلام می رفت و نهایت فروتنی را در برابر مقام والای آن حضرت داشت. ایشان کنار مرقد مطهر می آمد و متواضعانه به توسل می پرداخت و با اشتیاقی عارفانه، ضریح را می بوسید. امام راحل، روزهای چهارشنبه بعد از درس به حرم مطهر مشرف می شد و سپس در نزدیکی ضریح زیارت می کرد و دو رکعت نماز می گزارد و از همان پایین پا برمی گشت و هیچ وقت بالا سر نمی رفت؛ گویا آمدن از بالاسر را نوعی بی احترامی می دانست. ایشان همانند آیت الله العظمی بروجردی هنگام خروج از حرم، عقب عقب بیرون می رفت واز این راه، احترام خود را به ساحت مقدس حضرت معصومه علیها السلام تقدیم می نمود. علت اینکه امام خمینی رحمه الله به دفن خود در حرم مطهر حضرت معصومه علیها السلام وصیت نکرد، این بود که مبادا با رفت وآمدهای میلیون ها ارادتمند ایشان و نیز شخصیت های سیاسی دنیا کنار قبر ایشان، موجب کم رنگ شدن ظاهری احترام به مرقد مطهر حضرت معصومه علیها السلام شود.
10) آیت الله العظمی اراکی رحمه الله
ایشان هر روز که برای ادای فریضه ظهر و عصر به حرم مطهر حضرت معصومه علیها السلام می آمد، به زیارت آن حضرت می رفت. آیت الله اراکی رحمه الله در مسجد امام خمینی رحمه الله (مقبره شاه عباس متصل به حرم) به اقامه نماز جماعت ظهر و عصر می پرداخت که مکان بسیار کوچکی بود. وقتی به ایشان میگفتند بهتر است در یک مسجد بزرگ بیرون از حرم اقامه جماعت کنید، می فرمود: «من بدان جهت در اینجا نماز جماعت می خوانم و آن را می پسندم که پیش از نماز، توفیق زیارت حضرت معصومه علیها السلام را پیدا می کنم». هنگامی هم که به دلیل برخی تعمیرات، نمازهای جماعت داخل حرم برای مدتی تعطیل شد، ایشان برای نماز جماعت به نزدیک ترین مسجد به حرم مطهر می شتافت تا پس از نماز به فیض زیارت حرم معصومه علیها السلام برسد.
11) آیت الله العظمی مرعشی نجفی رحمه الله
آیت الله مرعشی نجفی درباره اهتمام به زیارت حضرت معصومه علیها السلام می گوید: «هنگامی که در قم سکونت کردم، صبح ها در حرم حضرت معصومه علیها السلام اقامه نماز جماعت نمی شد، و من تنها کسی بودم که این سنت را در آنجا رواج دادم و از شصت سال پیش به این طرف، صبح زود و پیش از باز شدن درهای حرم مطهر و زودتر از دیگران می رفتم و منتظر می ایستادم. این انتظار گاهی یک ساعت قبل از طلوع فجر بود تا خدّام درها را باز کنند، و زمستان و تابستان برایم مساوی بود. در زمستان ها هنگامی که برف همه جا را می پوشاند، بیلچه ای کوچک به دست می گرفتم و راه خود را به طرف صحن باز می کردم تا خود را به حرم مطهر برسانم. در آنجا خود، تنها نماز می خواندم، تا پس از مدتی یک نفر به من اقتدا کرد و پس از آن کم کم افراد دیگر اقتدا کردند و بدین ترتیب، نماز جماعت را در حرم مطهر آغاز کردم و تا امروز که شصت سال از آن تاریخ می گذرد، ادامه دارد. آهسته آهسته ظهرها و شب ها نیز اضافه شد و از آن پس روزی سه بار در مسجد بالاسر حضرت معصومه علیها السلام و صحن شریف نماز می خواندم». آیت الله مرعشی نجفی درباره علت اقامت خود در قم چنین می گوید: «من در نجف به دنیا آمدم و آنجا بزرگ شدم. علت آمدنم به قم این بود که پدرم مرحوم آیت الله سید محمود مرعشی برای آنکه از محل قبر شریف حضرت زهرا علیها السلام باخبر شود، چهل شب در حرم حضرت علی علیه السلام بیتوته و شب زنده داری نمود. یک شب آن حضرت در یک حالت مکاشفه به پدرم فرمود: سید محمود، چه می خواهی؟ پدرم عرض کرد: محل قبر حضرت فاطمه زهرا علیها السلام کجاست تا کنار قبرش بروم و او را زیارت کنم؟ حضرت فرمود: من که نمی توانم برخلاف وصیت او عمل کنم و قبر وی را به تو نشان دهم. پدرم عرض کرد: پس من هنگام زیارت او چه کنم؟ حضرت فرمود: خداوند مقام شکوهمند حضرت فاطمه علیها السلام را در این خصوص به حضرت معصومه علیها السلام داده است. هرکس می خواهد زیارت حضرت فاطمه زهرا علیها السلام را درک کند، مرقد حضرت فاطمه معصومه علیها السلام را زیارت نماید. در آن هنگام پدرم به من سفارش کرد به زیارت حضرت معصومه علیها السلام بروم. من از نجف اشرف به این قصد و نیز به قصد زیارت مرقد منور امام رضا علیه السلام به ایران آمدم. سپس در قم به اصرار مؤسس حوزه علمیه، آیت الله شیخ عبدالکریم حائری رحمه الله ماندگار شدم و هم اکنون شصت سال است هر روز نخستین زائر حضرت معصومه علیها السلام هستم».
12) آیت الله العظمی بهجت رحمه الله
درباره آیت الله بهجت نوشته اند: کمتر کسی در قم پیدا می شود که چون او با این سن و سال، هر روز با نهایت ادب به محضر حضرت معصومه علیها السلام شرفیاب شود و با توسل به حضرت معصومه علیها السلام و با احترام و خضوع و خشوع در مقابل ضریح مطهر بایستد و پس از خواندن زیارت عاشورا، روز خود را آغاز کند. آیت الله مصباح یزدی در این باره می گوید: بنده از سال 1331 که به قم آمدم، با ایشان آشنا شدم. منزل ایشان جنب مدرسه حجتیه بود. تقریباً هر روز ایشان را هم در راه و هم در حرم زیارت می کردم. چهره نورانی ایشان برای هر بیننده ای جاذبه داشت و کیفیت نشست و برخاست و حرکات و سکنات ایشان جلب توجه می کرد و نشان می داد ایشان در یک فضای معنوی خاصی زندگی می کند. تقید ایشان به عبادت و سحرخیزی و زیارت حضرت معصومه علیها السلام و برنامه های متعددی که هر روز اجرا می کردند، اولین چیزهایی بود که هر بیننده ای را به خود متوجه می کرد. یکی از بزرگان می گوید: روزی آیت الله بهجت به من فرمود: مطلبی هست که فقط به تو می گویم تا بدانی در چه موقعیتی هستی. بعد فرمود: گاهی اوقات حضرت رضا علیه السلام برآورده شدن بعضی حاجت ها را به حضرت معصومه علیها السلام ارجاع می دهد. همین روزها آقایی پیش من آمد و گفت: حاجتی داشتم، به خدمت امام رضا علیه السلام مشرف شدم و عرض حال کردم. به من گفته شد: باید بروی قم، و آنجا حاجتم برآورده شد.
رحلت شهادت گونه
یکی از معقتدات شیعه موضوع شفاعت است در رأس شافعان روز قیامت رسول خدا(ص) و ائمه اطهارند که این اقتضای آبرومندی آنان در پیشگاه پروردگار متعال است. در زیارت امام حسین (ع) می خوانیم: «اللّهم ارزقنی شفاعة الحسین یوم الورود؛ خدایا شفاعت حسین را در روز ورود بر خودت روزیم کن» بجز این بزرگان، منسوبین خاندان وحی و حتی پیروان مخلص آنان می توانند به اذن پروردگار شفاعت کنند. بنابر روایات متعدد فاطمه زهرا (س) از شخصیت های شفاعت کننده نزد پروردگار است. حضرت معصومه (س) با حرکت حساب شده خویش و به عشق دیدار برادر در رسوایی و افشاء حاکمان جور زمان ـ بنی عباس ـ متحمّل صدمات زیادی گردید و در روز دهم ربیع الثانی سال 201 هـ.ق پیش از آنکه دیدگان مبارکش به دیدن برادر روشن گردد در دیار غربت و در میان اندوه فراوان دلدادگان و دوستدارانش جان به جان آفرین تسلیم کرد. بعد از وفات حضرت، مردم او را غسل داده و کفن نمودند و به سوی قبرستان بابلان محل فعلی حرم که ملکی از ملکهای موسی بن خزرج بود بردند تا به خاک بسپارند. در این وقت بین جمعیت گفتگو در گرفت که چه کسی جنازه را داخل قبر گذارد. سرانجام متفق شدند تا شخصی به نام قادر که پیرمردی پرهیز کار و صالح بود این کار را انجام دهد. چون به سراغش رفتند ناگهان مشاهده کردند دو سواره که نقاب به صورت داشتند از طرف ریگزار بسوی آنان آمدند و از مرکب پیاده شده و به تجهیز آن بانوی مکرمه پرداختند. یکی وارد قبر شد و دیگری جسد پاک آن حضرت را برداشته به دست او داد تا به خاک سپارد. آن دو بزرگوار بدون اینکه با کسی تکلّمی کنند بر اسبهای خود سوار شده و از محل دور شدند. بنابر نظر خیلی از بزرگان آن دو تن حضرت رضا (ع) و فرزندش امام جواد(ع) بودند. بعد از پایان مراسم، موسی بن خزرج سایبانی از بوریا بر قبر شریف آن حضرت برافراشت، تا زمانی که حضرت زینب دختر امام نهم وارد قم گردید و قبّه ای از آجر بر مرقد مطهر بنا کرد. (سفینة البحار، ج 2، ص 376) و بدین سان تربت پاکش در دل شهر قم قبله گاه ارادتمندان شیعه از سراسر جهان گردید.
بارگاه منوّر
بعدها که در کنار مرقد حضرت بانوان دیگری به خاک سپرده شدند از جمله میمونه و ام محمد دختران موسی مبرقع از نوادگان امام جواد، ام قاسم، دختر علی کوکبی، ام اسحق جاریه محمد فرزند موسی مبرقع و ام حبیب جاریه ابو علی نوه امام رضا. طبق گزارش تاریخ قم در قرن سوم هجری دو قبّه به جای گنبد فعلی بوده که قبّه اول بر فراز قبر مطهر حضرت معصومه و قبور ام محمد و ام اسحاق قرار داشت و قبه دوم بر فراز قبور ام حبیب، ام اسحاق و میمونه قرار گرفته بود. (کریمه اهل بیت، ص 182). باشد که زیارت معرفتی را نصیب مردمان نماید تا معرفت و شناختشان به کریمه اهل بیت (س)بیشتر و بیشتر گردد و امید آنکه از شفاعت شان محروممان ننماید.
