سقوط آزاد بزرگ‌ترین هواپیماساز جهان

هرچند نخستین پرواز انسان در سال‌های ابتدایی قرن 20 از سوی برادران رایت انجام شد و در سال‌های بعد تحقیقات بشر برای افزایش حضور خود را در آسمان ادامه پیدا کرد، اما نخستین پروازی که مسافر جابه‌جا کرد، میان لندن و پاریس در سال 1919 به ثبت رسید. در سال‌های بعد شرکت‌های هواپیماسازی تاسیس شدند که اصلی‌ترین هدف‌شان، تجاری کردن صنعت هوایی و امکان‌پذیر کردن جابه‌جایی مسافران در مسافت‌های طولانی و همزمان با کاهش زمان سفر بود. در چنین چارچوبی شرکت هواپیماساز بویینگ در شهر سیاتل ایالت واشنگتن امریکا تاسیس شد و برای دورانی طولانی، بخش قابل توجهی از هواپیماهای مسافری ناوگان شرکت‌های هواپیماسازی را تامین کرد.

بر اساس برآوردهای صورت گرفته، امروز تعداد هواپیماهای مسافری جهان از مرز 23 هزار فروند گذشته و از این تعداد بیش از 70 درصد از کل این هواپیماها یا از سوی بویینگ ساخته شده یا این شرکت‌ در طراحی و تولید آنها نقش داشته است. انحصار نسبی این شرکت و انحصار صنعت هوایی امریکا در صنعت جهان یکی از اصلی‌ترین عواملی بوده که به دولت ایالات متحده در تحولات صنعت هوایی دست بالا را داده است. یکی از آخرین نمونه‌های این اتفاق، خود را در فرآیند اجرای برجام نشان داد. جایی که بر اساس متن توافق، ایران هیچ محدودیتی در خرید هواپیماهای مسافرتی جدید نداشت، اما دولت امریکا اعلام کرد برای فروش هواپیما به ایران، هر هواپیمایی که حداقل 10 درصد از تجهیزات آن از سوی شرکت‌های امریکایی ساخته شده باید مجوز وزارت خزانه‌داری این کشور را دریافت کند و همین امر پس از خروج ترامپ از برجام، اجرایی شدن قراردادهای خرید هواپیما از سوی ایران را به آینده‌ای نامعلوم موکول کرد.

رقیبان بویینگ

شرکت هواپیماساز ایرباس فرانسه که در سال‌های گذشته بخشی از سهام و شرکت‌های زیرمجموعه آن را دیگر کشورهای اروپایی در اختیار گرفته‌اند، اصلی‌ترین رقیب بویینگ در دهه‌های گذشته بوده است. هرچند ایرباس نیز برای تولید نهایی محصولات خود به بهره‌ گرفتن از برخی تجهیزات امریکایی نیاز دارد، اما گسترش خطوط تولیدی و متنوع کردن مدل‌های این شرکت، باعث شده این کمپانی اروپایی به رقیبی جدی برای بویینگ تبدیل شود. مدل باریک بدنه ایرباس 320، مدل پهن پیکر ایرباس 350 و سرانجام بزرگ‌ترین هواپیمای مسافری جهان ایرباس 380، بخشی از محصولاتی است که در سال‌های گذشته از سوی این شرکت تولید و به بازار عرضه شده است.

در کنار این دو شرکت بزرگ، در سال‌های گذشته دیگر کشورها نیز شانس خود را برای ورود به عرصه ساخت هواپیماهای مسافری امتحان کرده‌اند. سوخو روسیه، کماک چین، امبرائر برزیل، بمباردیه کانادا و میتسوبیشی ژاپن تعدادی از شرکت‌هایی هستند که به این حوزه ورود کرده‌اند. تعدادی از این شرکت‌ها در سال‌های گذشته محصولات خود را به بازار عرضه کرده‌اند و تعدادی از آنها هنوز در مرحله تولید تجاری یا مطالعات فنی قرار دارند که احتمالا در سال‌های آینده نتایج کارشان به بازار خواهد رسید. با این وجود همچنان اصلی‌ترین تامین‌کننده هواپیما در جهان شرکت بویینگ است و تعداد زیادی از هواپیماهای این شرکت در اختیار تعداد زیادی از ایرلاین‌ها در نقاط مختلف جهان قرار دارد.

شوک به بویینگ

افزایش رقابت میان ایرباس و بویینگ در سال‌های گذشته باعث شده این شرکت‌ها در کنار تلاش برای طراحی مدل‌های جدید و جذاب‌تر هواپیماهای مسافری، شرایط محصولات خود از نظر اقتصادی را نیز تغییر دهند. کاهش آلایندگی، کاهش هزینه‌های نگهداری و کاهش مصرف سوخت بخشی از برنامه‌ریزی‌هایی است که در سال‌های گذشته در مدل‌های جدید هواپیماهای مسافری اجرایی شده است. بویینگ که نخستین فروند از هواپیماهای مسافری خود را با سری 707 به بازار عرضه کرد، در سال‌های گذشته تعداد زیادی از هواپیماهای خود در خانواده 727، 737 و 747 را به بازار عرضه کرده است. بویینگ 727 که در زمان تولید خود در اواسط قرن 20 یکی از پرطرفدارترین هواپیماهای جهان بود، از حدود 20 سال پیش پروازهایش متوقف شد و بویینگ 747 نیز که برای دورانی طولانی به عنوان یک جت قاره‌پیما و بزرگ‌ترین هواپیمای مسافری وقت جهان فعالیت می‌کرد، در سال‌های گذشته در بسیاری از خطوط هوایی جهان جای خود را به نمونه‌های جدیدتر داده است.

در این میان سرنوشت خانواده بویینگ 737 متفاوت بود. این هواپیما که در همان سال‌های نخست تولید خود با تغییراتی در طراحی بدنه مواجه شد، در سال‌های گذشته در چند مدل در بازار حضور داشت که یکی از اصلی‌ترین مدل‌های آن، بویینگ 800 – 737 است.

برآوردها نشان می‌دهد که تا پایان سال 2018 میلادی، تعداد سفارش‌ شرکت‌های هواپیمایی برای دریافت بویینگ 737 از مرز 15 هزار فروند گذشته و بویینگ در طول این سال‌ها بیش از 10 هزار فروند از این هواپیما را در اختیار مشتریانش قرار داده است. این مدل از بویینگ در سال‌های گذشته تعدادی سانحه هوایی و سقوط را تجربه کرده، اما با توجه به عملکردش همواره در میان هواپیماهایی که بیشترین تقاضا را داشته‌اند، باقی مانده است.

بویینگ چند سال قبل اعلام کرد در راستای بهبود عملکرد بویینگ 737 و کاهش هزینه‌ها و مصرف سوخت آن، هواپیمایی جدید از این خانواده را با نام مکس تولید خواهد کرد. این هواپیما پس از عبور از مراحل فنی از حدود سه سال قبل در اختیار ایرلاین‌ها قرار گرفت و پروازهایش آغاز شد. یکی از مسائلی که بویینگ آن را در دسته کاهش هزینه‌ها قرار داده بود، حذف نیاز خلبانان برای کار با شبیه‌ساز پرواز بود که بعدها حواشی قابل توجهی برای این مدل به وجود آورد. در ماه‌های بعد، دو فروند هواپیمای بویینگ مکس در اندونزی و اتیوپی سقوط کرد که به کشته شدن 346 مسافر آن منجر شد و از این‌رو بسیاری از شرکت‌های هواپیمایی اعلام کردند که این هواپیما را زمین‌گیر خواهند کرد، موضوعی که در ماه‌های بعد، به اقدامی جهانی تبدیل شد و در نهایت بویینگ اعلام کرد این مدل از هواپیماهایش تا زمان انجام تحقیقات جدید و مشخص شدن شرایط ایمنی‌شان پرواز نخواهند کرد.

خسارت 9 میلیارد دلاری

هرچند بویینگ پیش‌بینی می‌کرد تا ماه‌های پایانی سال گذشته میلادی تحقیقات در این زمینه به پایان رسیده و امکان پرواز دوباره این مدل فراهم شود، اما با ورود به سال 2020 نیز همچنان این مشکل برطرف نشده و تصویر روشنی از آینده این مدل پر سر و صدا و پرهزینه مشخص نیست. چند روز قبل، وال‌استریت ژورنال گزارش داد شرکت هواپیماسازی بویینگ امریکا قصد دارد در آستانه یک‌ساله شدن بحران زمین‌گیر ماندن هواپیماهای 737 مکس و برای سر پا ماندن استقراض کند. همچنین در کنار استقراض که احتمالا به 5 میلیارد دلار افزایش بدهی این شرکت منجر می‌شود، بویینگ می‌خواهد بخشی از سرمایه‌گذاری‌های خود را کنار گذاشته و هزینه تحقیق و توسعه را نیز کم کند. به نظر می‌رسد این شرکت به دلیل عدم توانایی در فروش هواپیماهای تولید شده و دریافت پول آنها از شرکت‌های سفارش‌دهنده با بحران مالی روبه‌رو شده و از طرف دیگر شاهد آن است که شرکت‌های سفارش‌دهنده نیز یکی‌یکی در حال شکایت از این شرکت برای دریافت غرامت زمین‌گیر ماندن و دیرکرد تحویل سفارش هستند که همه اینها در حال دود کردن منابع مالی بویینگ است و ارزیابی‌های اولیه حاکی از آن است که بویینگ از محل زمین‌گیر ماندن هواپیماهای 737 مکس تاکنون 9.2 میلیارد دلار ضرر کرده است. در کنار آن، مشکلات مالی بویینگ به دیگر ابعاد اقتصادی این شرکت نیز سرایت کرده است. جان پلوگر، مدیر ارشد اجرایی شرکت هواپیماسازی بویینگ امریکا به تازگی از احتمال کاهش تولید هواپیمای غول‌پیکر بویینگ 787 دریم‌لاینر خبر داده و خاطرنشان کرده است که این تصمیم تحت تاثیر رسوایی سقوط هواپیماهای بویینگ 737 مکس و کاهش تقاضای چین که بدون شک یکی از بزرگ‌ترین خریداران و مشتریان هواپیما در جهان به شمار می‌رود، گرفته شده است. این غول هواپیماسازی تصمیم گرفته است تولید بویینگ 787 دریم‌لاینر را در اواخر سال 2020 میلادی از 14 فروند در ماه به 12 فروند کاهش دهد. از خط خارج شدن یکی از پرسر و صداترین هواپیماهای جدید بویینگ و نبود تقاضا برای دریافت نمونه‌های ساخته شده باعث شده این غول امریکایی، سال جدید میلادی را با ابهام‌های جدی آغاز کند. در ماه‌های گذشته نام بویینگ با سقوط عجین شده و همین امر می‌تواند پس از نزدیک به یک قرن، آغاز‌گر سقوط بزرگ‌ترین هواپیماساز جهان باشد.