نماز معراج مؤمن است،[1]شروع نماز با طهارت است این طهارت باید تا پایان نماز باقی باشد. معراج با تکبیره الاحرام آغاز می شود و بالاترین نقطه اوج در این معراج سجود است؛ زیرا هر چه انسان بیشتر به حالت خضوع و خشوع و اظهار فقر برسد، بالاترین نقطه اوج او و بالاترین مرحله تقرب او به خدا خواهد بود. در سوره علق آیه 19 آن که سجده واجب دارد در مورد اوج سجده فرمود: «وَ اسْجُدْ وَ اقْتَرِبْ» و سجده نما و (به خدا) تقرّب جوی! پیامبر اکرم (ص) نیز فرمود: نزدیک ترین حالات انسان به خدا زمانی است که در سجده است. [2] حال در سجده چه می گوییم در سجده بی نیازی خدا را بیان نموده و فقر و نیاز خود به وجود امام و پیامبر را بیان نموده و خدا را به جهت داشتن امام شکر می کنیم که تفصیل آن در سجده می آید. نمازگزار در انتهای معراج و نماز می تواند در مجلس قرب داخل شود و هنگام دخول ابتدا به پیامبر و امامان معصوم علیهم السلام تقرّب پیدا نموده و محضر آنان رسیده و بر آنان به صورت خطاب و حضور سلام عرض می کند: «السلام علیک أیها النبی و رحمة الله و برکاته السَّلَامُ عَلَینَا وَ عَلَی عِبَادِ اللَّهِ الصَّالِحِین» تفصیل سلام نماز خواهد آمد.
نماز دارای حدود و شرایط فراوان است. مهم ترین این حدود، اعتقاد به ولایت و امامت امامان معصوم علیهم السلام است. از وجود مبارک امام سجاد علیه السلام نقل شده است که فرمود: نیکو کار کسی است که نماز را با حدود و شرایط آن انجام دهد و بداند که مهم ترین شرط و حد نماز شروع و تمام کردن آن است با اعتراف به فضل حضرت محمّد (ص) بر تمام انبیاء و دوستی حضرت علی علیه السلام سرور اوصیاء و بهترین اتقیا سرور خوبان و رهبر نیکان و بهترین ساکنان بهشت بعد از پیامبراکرم. [3]
بهترین نماز که فضیلت آن از نمازهای دیگر بیشتر است نماز جماعت، در مسجد و نماز اول وقت می باشد. امام صادق علیه السلام در این باره فرمود: نماز شخص به جماعت برتر و بالاتر است از هر نماز به تنهائی به میزان بیست و چهار نماز که با اصل آن نماز بیست و پنج نماز می گردد.[4]
همچنین روایت شده که یک نماز واحد از نمازهای یومیه، برابر با بیست و پنج نماز جماعت با امامت غیر عالم است و اگر امام جماعت عالم باشد، معادل هزار نماز فرادی خواهد بود و اگر این نماز جماعت در مسجد واقع شود، با عددی که نماز در مسجد دارد، ضرب می شود پس اگر مسجد جامع با غیر عالم باشد جمع آن دوهزار و هفتصد و پنجاه می شود و با عالم معادل با صد هزار نماز می شود. همه این ثواب ها برای نمازی است که یک مأموم داشته باشد و اگر تعداد مأمومین افزایش یابد، نسبت به هر فرد ثواب دو برابر مقداری می شود که قبل از این بوده است. [5]
نماز جماعت بدون امام جماعت منعقد نمی شود و اساس نماز جماعت و رکن و مقوّم آن پیروی نمودن از امام جماعت در تمام حرکات است، سرّ افضل بودن نماز جماعت این است که این نوع نماز، یک تمرین عملی در پیروی نمودن از امام معصوم است و به همین جهت ثواب آن بیشتر است.
امام موسی بن جعفر علیه السلام می فرماید: عظمت و ثواب نماز، برابر مقدار تعظیم نمازگزار نسبت به برترین والدین خود حضرت محمد (ص) و علی علیه السلام است. [6]
پس از نماز جماعت بهترین نماز، نمازی است که در اول وقت خوانده شود. که در روایات بر نماز اول وقت بسیار تاکید شده است. سرّ اهمیت نماز در اول وقت آن است که در اول وقت امام زمان نمازش را می خواند و درب آسمان برای نماز او گشوده می شود و کسی که در اول وقت نماز بخواند، از امام زمان خود پیروی نموده و در نتیجه امید است که به برکت قبولی نماز امام معصوم و عروج نماز او، نماز دیگران نیز به همراه آن قبول گردد.
در مورد اولین نماز جماعت روایت شده است که پیامبر اکرم (ص) نماز می خواند و امیرمؤمنان نیز کنار او نماز می خواند، در این هنگام ابوطالب از کنار آنان عبور نمود و فرزندش جعفر همراه او بود، پس به فرزندش جعفر فرمود: ای فرزندم! کنار پسر عمویت نماز بخوان، پس وقتی پیامبر اکرم (ص) این امر را احساس نمود بر آن دو مقدم شد و ابوطالب با خوشحالی رفت پس این اولین نماز جماعت بود که در آن روز تشکیل شد. [7] آخرین نماز آقا امام حسین علیه السلام نیز در کربلا به جماعت بود. [8]
روایت شده است که وقتی آیه 132 سوره طه نازل شد: «وَ أْمُرْ أَهْلَک بِالصَّلاةِ وَ اصْطَبِرْ عَلَیها» خانواده خود را به نماز فرمان ده؛ و بر انجام آن شکیبا باش! پیامبراکرم (ص) پس از نزول این آیه هر روز هنگام نماز صبح می آمد درب خانه حضرت علی و فاطمه و حسن و حسین و چنین بر آنان سلام و درود می فرستاد: «السَّلَامُ عَلَیکمْ وَ رَحْمَةُ اللَّهِ وَ بَرَکاتُهُ» پس حضرت علی و فاطمه و حسن و حسین پاسخ سلام پیامبر را چنین می دادند: «وَ عَلَیک السَّلَامُ یا رَسُولَ اللَّهِ وَ رَحْمَةُ اللَّهِ وَ بَرَکاتُهُ» سپس پیامبر اکرم، دو لنگه در خانه را گرفته و می فرمود: برشما باد به نماز! بر شما باد به نماز! خدا شما را رحمت می کند، سپس آیه تطهیر آیه 33 سوره احزاب را در شأن و مدح آنان می خواند: «إِنَّما یرِیدُ اللَّهُ لِیذْهِبَ عَنْکمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَیتِ وَ یطَهِّرَکمْ تَطْهِیراً» خداوند فقط می خواهد پلیدی و گناه را از شما اهل بیت دور کند و کاملاً شما را پاک سازد. پس پیامبر این برنامه را هر روز در وقتی که در مدینه حضور داشت انجام داد تا این که از دنیا مفارقت نمود. خادم پیامبر اکرم (ص) نقل می کند که من شاهد بودم که پیامبر هر روز این عمل را انجام می داد. [9]
در مورد علاقه شدید پیامبر اکرم و اهل بیت به نماز روایات فراوانی نقل شده است. به عنوان نمونه پیامبر اکرم (ص) فرموده است: ای اباذر: خداوند روشنی چشم مرا در نماز قرار داده و نماز را چنان محبوب من ساخته که غذای لذیذ را برای گرسنه و آب گوارا را در کام تشنه و گرسنه از غذا سیر شود، ولی من از نماز هرگز سیر نمی شوم.[10]
[1] بحارالأنوار (ط - بیروت)، ج79، ص: 248 : «الصلاه معراج المؤمن»
[2] بحارالأنوار (ط - بیروت)، ج82، ص: 161 : «و فی الحدیث عن ابن مسعود أن رسول الله ص قال: أقرب ما یکون العبد من الله إذا کان ساجدا.»
[3] التفسیر المنسوب إلى الإمام الحسن العسکری علیه السلام، ص: 593: «الْبِرُّ بِرُّ مَنْ أَقَامَ الصَّلَاةَ بِحُدُودِهَا أَکْبَرَ حُدُودِهَا الدُّخُولُ فِیهَا، وَ الْخُرُوجُ مِنْهَا- مُعْتَرِفاً بِفَضْلِ مُحَمَّدٍ؛ سَیِّدِ عَبِیدِهِ وَ إِمَائِهِ وَ الْمُوَالاةِ لِسَیِّدِ الْأَوْصِیَاءِ- وَ أَفْضَلِ الْأَتْقِیَاءِ عَلِیٍّ سَیِّدِ الْأَبْرَارِ، وَ قَائِدِ الْأَخْیَارِ، وَ أَفْضَلِ أَهْلِ دَارِ الْقَرَارِ- بَعْدَ النَّبِیِّ الزَّکِیِّ الْمُخْتَارِ.»
[4] وسائل الشیعة ج : 8 ص : 285 : «مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ سَعِیدٍ عَنِ النَّضْرِ بْنِ سُوَیْدٍ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ قَالَ الصَّلَاةُ فِی جَمَاعَةٍ تَفْضُلُ عَلَى کُلِّ صَلَاةِ الْفَرْدِ بِأَرْبَعٍ وَ عِشْرِینَ دَرَجَةً تَکُونُ خَمْساً وَ عِشْرِینَ صَلَاةً.»
[5] وسائل الشیعة ج : 8 ص : 289 : «وَ قَالَ الشَّهِیدُ الثَّانِی الشَّیْخُ زَیْنُ الدِّینِ فِی شَرْحِ اللُّمْعَةِ الْجَمَاعَةُ مُسْتَحَبَّةٌ فِی الْفَرِیضَةِ مُتَأَکِّدَةٌ فِی الْیَوْمِیَّةِ حَتَّى إِنَّ الصَّلَاةَ الْوَاحِدَةَ مِنْهَا تَعْدِلُ خَمْساً أَوْ سَبْعاً وَ عِشْرِینَ صَلَاةً مَعَ غَیْرِ الْعَالِمِ وَ مَعَهُ أَلْفاً وَ لَوْ وَقَعَتْ فِی مَسْجِدٍ تَضَاعَفَ بِمَضْرُوبِ عَدَدِهِ فِی عَدَدِهَا فَفِی الْجَامِعِ مَعَ غَیْرِ الْعَالِمِ أَلْفَانِ وَ سَبْعُمِائَةٍ وَ مَعَهُ مِائَةُ أَلْفٍ - قَالَ وَ رُوِیَ أَنَّ ذَلِکَ مَعَ اتِّحَادِ الْمَأْمُومِ فَلَوْ تَعَدَّدَ تَضَاعَفَ فِی کُلِّ وَاحِدٍ بِقَدْرِ الْمَجْمُوعِ فِی سَابِقِهِ.»
[6] التفسیر المنسوب إلى الإمام الحسن العسکری علیه السلام، ص: 330 : « قَالَ مُوسَى بْنُ جَعْفَرٍ× لَعِظَمُ ثَوَابِ الصَّلَاةِ- عَلَى قَدْرِ تَعْظِیمِ الْمُصَلِّی أَبَوَیْهِ الْأَفْضَلَیْنِ: مُحَمَّدٍ وَ عَلِیٍّ.»
[7] وسائل الشیعة ج8 ، ص 288 : «عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَى عَنْ أَبِیهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَى عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ سَعِیدٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ جَعْفَرٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عُمَرَ الْجُرْجَانِیِّ قَالَ قَالَ الصَّادِقُ جَعْفَرُ بْنُ مُحَمَّدٍ× أَوَّلُ جَمَاعَةٍ کَانَتْ أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ؛- کَانَ یُصَلِّی وَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ× مَعَهُ إِذْ مَرَّ أَبُو طَالِبٍ بِهِ وَ جَعْفَرٌ مَعَهُ فَقَالَ یَا بُنَیَّ صَلِّ جَنَاحَ ابْنِ عَمِّکَ فَلَمَّا أَحَسَّ رَسُولُ اللَّهِ ص تَقَدَّمَهُمَا وَ انْصَرَفَ أَبُو طَالِبٍ مَسْرُوراً إِلَى أَنْ قَالَ فَکَانَتْ أَوَّلُ جَمَاعَةٍ جُمِعَتْ ذَلِکَ الْیَوْم.»
[8] بحارالأنوار ج : 45 ص : 21 .
[9] تفسیر القمی، ج2، ص: 67: « فَلَمَّا أَنْزَلَ اللَّهُ هَذِهِ الْآیَةَ- کَانَ رَسُولُ اللَّهِ؛ یَجِیءُ کُلَّ یَوْمٍ عِنْدَ صَلَاةِ الْفَجْرِ- حَتَّى یَأْتِیَ بَابَ عَلِیٍّ وَ فَاطِمَةَ وَ الْحَسَنِ وَ الْحُسَیْنِ فَیَقُولُ: «السَّلَامُ عَلَیْکُمْ وَ رَحْمَةُ اللَّهِ وَ بَرَکَاتُهُ» فَیَقُولُ عَلِیٌّ وَ فَاطِمَةُ وَ الْحَسَنُ وَ الْحُسَیْنُ وَ عَلَیْکَ السَّلَامُ یَا رَسُولَ اللَّهِ وَ رَحْمَةُ اللَّهِ وَ بَرَکَاتُهُ ثُمَّ یَأْخُذُ بِعِضَادَتَیِ الْبَابِ- وَ یَقُولُ الصَّلَاةَ الصَّلَاةَ یَرْحَمُکُمُ اللَّهُ «إِنَّما یُرِیدُ اللَّهُ لِیُذْهِبَ عَنْکُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَیْتِ وَ یُطَهِّرَکُمْ تَطْهِیراً» فَلَمْ یَزَلْ یَفْعَلُ ذَلِکَ کُلَّ یَوْمٍ إِذَا شَهِدَ الْمَدِینَةَ حَتَّى فَارَقَ الدُّنْیَا- وَ قَالَ أَبُو الْحَمْرَاءِ خَادِمُ النَّبِیِّ؛ أَنَا أَشْهَدُ بِهِ یَفْعَلُ ذَلِک.»
[10] مکارم الأخلاق، ص: 461: «یَا أَبَا ذَرٍّ جَعَلَ اللَّهُ جَلَّ ثَنَاؤُهُ قُرَّةَ عَیْنِی فِی الصَّلَاةِ وَ حَبَّبَ إِلَیَّ الصَّلَاةَ کَمَا حَبَّبَ إِلَى الْجَائِعِ الطَّعَامَ وَ إِلَى الظَّمْآنِ الْمَاءَ وَ إِنَّ الْجَائِعَ إِذَا أَکَلَ شَبِعَ وَ إِنَّ الظَّمْآنَ إِذَا شَرِبَ رَوِیَ وَ أَنَا لَا أَشْبَعُ مِنَ الصَّلَاة.»
