به گزارش مشرق، ساعت 21 روز هشتم فروردین بود که برنامه کنسرت‌های آنلاین، تحت عنوان «نوروزخانه» با کنسرت امید حاجیلی رسما آغاز شد تا شب‌های خانه‌نشینی مردم را با یک سرگرمی جدید به 15فروردین برساند. اتفاقی که در حالت عادی می‌توانست حواشی و مسائل گسترده‌ای داشته باشد، حالا به سرعت با هماهنگی نهادهای دولتی و خصوصی به مرحله اجرا رسید و سامانه‌های پخش آنلاین داخلی به همراه لایو برخی شبکه‌های اجتماعی مثل اینستاگرام، مجموعا توانستند به رکورد چندمیلیونی بازدید زنده اینترنتی دست یابند؛ اما اگر شما هم فکر می‌کنید ایده کنسرت آنلاین از لایو صفحات شخصی برخی خواننده‌ها در اینستاگرام آغاز شده، بد نیست همراه ما، نگاهی به فراز و نشیب سال‌های قبل این ایده بیندازید تا گمانه‌زنی درباره کم و کیف آینده آن، برایتان روشن‌تر شود.
ماجرا به حدود 4 سال پیش برمی‌گردد؛ به خرداد سال 95 که حامد عنقا، مدیر نخستین سامانه کنسرت آنلاین کشور با نام «حام» با پوشش آنلاین کنسرت علیرضا قربانی در تالار اندیشه حوزه هنری، رسما برای اولین‌بار از سامانه‌ای برای برگزاری آنلاین کنسرت‌های موسیقی در کشور رونمایی کرد. این اتفاق چندماهی ادامه پیدا کرد و گفته می‌شد که خصوصا در شهرستان‌ها با استقبال مخاطبان همراه شده است.
تاریخچه پرچالش کنسرت آنلاین
این داستان تا جایی جدی شد که حمیدرضا نوربخش، دبیر سی‌ودومین جشنواره موسیقی فجر در سال 95 خبر راه‌اندازی سیستم کنسرت آنلاین کشور در جریان برگزاری این جشنواره را اعلام کرد و گفت: «این اتفاق خوب برای اولین‌بار در سی‌ودومین جشنواره موسیقی فجر اتفاق می‌افتد و هدف آن پوشش گسترده جشنواره برای مخاطبانی است که به هر دلیلی نمی‌توانند برنامه‌های جشنواره را به صورت حضوری دنبال کنند. از این جهت با همکاری سامانه کنسرت آنلاین در طول برگزاری جشنواره تمامی کنسرت‌ها به صورت آنلاین از این سامانه پخش می شود.» حامد عنقا هم در نشست رسانه‌ای این موضوع را تایید کرد.
با این حال در ادامه راه، بخش تلفیقی و پاپ حاضر در جشنواره سی‌ودوم عملا روی این سامانه قرار نگرفتند و مدیر سامانه حام درباره چرایی آن و احتمال مخالفت تهیه‌کننده‌های موسیقی یا حراست وزارت ارشاد گفت: «من به موضوع اجازه دادن یا ندادن ورودی ندارم. در عین حال علاوه بر دغدغه‌های حراست، دغدغه‌های نظارتی پخش خود ما هم در این مساله دخیل است. اگر پخش آنلاین برنامه‌هایی از نظر وزارت ارشاد بلامانع باشد ولی ما محدودیت‌های پخش خودمان را هم داریم چون در حوزه پخش فراگیر صوت و تصویر بر اساس آیین‌نامه‌های سازمان تنظیم مقررات کار می‌کنیم. البته یادمان باشد در همه دنیا وقتی تکنولوژی، سرویس جدیدی را ایجاد می‌کند، بخش‌هایی از جامعه احساس می‌کنند با راه‌اندازی آن ممکن است بیزینس آنها لطمه بخورد.»
بیشتر بخوانید:
وقتی اختلاف‌ها بیرون ریخت
اما اردیبهشت 96 وقتی پخش آنلاین کنسرت گروه «دال» لغو و اختلافات میان این سامانه با بنیاد رودکی خبری شد، تعارضات قانونی و شاید بیزنس‌محور فعالیت سامانه‌های پخش آنلاین با رویدادهای پول‌ساز موسیقی کشور بیشتر بیرون ریخت. علی‌اکبر صفی‌پور، مدیرعامل وقت بنیاد فرهنگی هنری رودکی در گفت‌وگو با مهر توضیح داده بود که «سامانه کنسرت آنلاین «حام» از سال گذشته در پوشش برخی از کنسرت های برگزارشده در تالار وحدت با مجموعه ما همکاری داشت و ما مشکلی با این روند نداریم اما لازم است که درباره استمرار اجرای این پروژه در سال 96 بررسی‌ها و هماهنگی‌هایی اتفاق بیفتد که این امر نیازمند مذاکره، بررسی و انجام عملیات کارشناسی است.»
حامد عنقا اما ضمن اشاره به حمایت تمام‌قد علی مرادخانی، معاون هنری وقت وزیر فرهنگ و ارشاد از سامانه تحت مدیریتش و از مخالفت رودکی به عنوان میزبان کنسرت گروه «دال» خبر داده و گفته بود که حام به عنوان یک نهاد خصوصی با دال به عنوان یک گروه خصوصی دیگر، مستقیما مذاکره کرده و رودکی در این میان نمی‌تواند ورودی داشته باشد. او همچنین اضافه کرده بود: «وقتی چنین جریانی با سرمایه میلیاردی توسط بخش خصوصی و با طی طریق در مراجع قانونی اتفاق می‌افتد به لحاظ مفاهیم موجود در قوانین حقوقی، پروژه «طریقیت» پیدا می‌کند. سامانه کنسرت آنلاین حام بدون هیچ‌گونه درآمد مالی به نمایندگی از بخش خصوصی وارد مقوله موسیقی شده و خیلی متأسفیم یک بخش فرهنگی که زیرمجموعه‌ای از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی است، به جز سنگ‌اندازی کار دیگری نمی‌کند. اینگونه برخوردها موجب می‌شود شائبه‌هایی درباره برخی از منافع، گروه‌ها، سامانه‌های فروش بلیت و اشخاص خاص مطرح شود.»
«حام» حتی اگر بود، در رقابت با اینستاگرام چه شانسی داشت؟
با تمام این‌ها از یک‌سو سامانه‌های پخش فراگیر صوت و تصویر در انواع و اقسام خصوصا در شکل اینترنتی، داشتند به سرعت راه خود را می‌رفتند و چیزی جلودار رشد سریع و قدرتمندشان نبود. از سوی دیگر هم شبکه‌های اجتماعی خصوصا اینستاگرام با فراهم آوردن امکان پخش زنده (لایو)، داشت به مسیر سهل‌الوصل و مستقیمی برای ارتباط گرفتن مخاطبان با گروه‌های موسیقی تبدیل می‌شد. این عوامل مجموعا از معرفی شدن «حام» به عنوان قطب مراجعه برای تماشای آنلاین کنسرت، جلوگیری کرد و هم‌اکنون هم سایت حام، خارج از دسترس بوده و در قالب کانالی در آپارات فعالیت محدود دارد.
پایان حیات «حام» اما پایان ایده «کنسرت آنلاین» نبود. کرونا و دردسرسازی‌هایش در نوروز99، نوازندگان و خوانندگان و تهیه‌کننده‌ها و مدیران موسیقی کشور را برای راه‌اندازی مجدد این ایده، دست‌کم به طور موقت متفق‌القول کرد اما این بار دیگر مسیرهای دسترسی زیادی برای اجرایی کردن این ایده فراهم بود. حالا از هشتم فروردین تاکنون شبکه‌های اینترنتی بسیاری از جمله تیوا، فیلم نت، ارمغان، گروه پیشتاز، هاشور، رسانه مهر، پویا رسانه، آی سینما، سینمای همراه، رسانه لحظه و گپ فیلم آپارات در سایت‌ها و اپلیکیشن‌های موبایلی خود، امکان تماشای کنسرت‌های آنلاین را در اختیار مخاطبان‌شان قرار داده‌اند. این درحالی است که این کنسرت‌ها به طور همزمان از صفحات شخصی خوانندگان در اینستاگرام هم به صورت زنده نشان داده می‌شوند.
شهرداری ضرر بی‌منطقی را به جان خرید
این برنامه که تحت عنوان «نوروزخانه» به طور فراگیر همچنان در حال برگزاری است، با مجوز دفتر موسیقی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و با همکاری شهرداری تهران و به همت مؤسسه فرهنگی هنری جام سبز برج میلاد راه افتاد. شهرداری تهران و برج میلاد، میزبان گروه‌های کنسرت البته بدون تماشاگر و در سالن خالی بودند. اگرچه قابل پیش‌بینی بود که هزینه بالایی از همین طریق به شهرداری تحمیل می‌شود، بدون آنکه مخاطب این قبیل کنسرت‌ها، به کیفیت پخش حضوری در سالن دسترسی داشته باشند و عملا دستگاه شخصی آنها، لپ‌تاپ یا تلویزیون یا گوشی همراه، کیفیت متفاوت و مشخصی از شنیده شدن را در اختیارشان قرار می‌داد؛ اما با این حال و باوجود انتقادات ظاهرا کرونا باز هم توانست همه را علیه خودش متحد کند.
به گزارش روابط عمومی معاونت هنری وزارت فرهنگ و ارشاد، این کنسرت‌های آنلاین با استقبال مخاطبان هم مواجه شده است. در این گزارش که سایت «تیوا» را به عنوان مرکز اصلی پخش معرفی کرده، آمده است: «کنسرت امید حاجیلی روز جمعه شب 8 فروردین و اجرای مهدی جهانی را در دومین شب کنسرت آنلاین «نوروزخانه» بیش از 600 هزار نفر به طور کامل و بیش از دو میلیون نفر بخش‌هایی را فقط از طریق یکی از پلتفرم‌ها تماشا کردند. بیش از 15 پلتفرم با هماهنگی‌های صورتگرفته به پخش این اجراها می‌پردازند و تجمیع آمار بازدید از آنها، بر آمار فوق می‌افزاید.»
اطلاعات را پایش کنید، بعدا به درد می‌خورد
با تمام این‌ها اما باید دید که آیا وزارت ارشاد از این فرصت برای ساماندهی مبانی قانونی فعالیت سامانه‌ها و همگام‌سازی نهادهای خصوصی و دولتی مرتبط برای افزایش کیفیت خدمات‌دهی، نهایت استفاده را خواهد برد یا پس از عبور از بحران این تجربه را به دور خواهد افکند. به نظر می‌رسد تا همین لحظه نیز از پایش میزان بازدید کنسرت‌ها در سامانه‌های مختلف به تفکیک آفلاین و آنلاین خبری نیست و گزارش و اطلاعات دقیقی در این زمینه ارائه نشده است. این درحالی است که پایش این اطلاعات می‌تواند پایه محکمی برای تصمیم‌گیری در حوزه‌های فرهنگی و هنری درباره گروه‌های کنسرت و پیوست‌های اقتصادی پخش آنلاین و شیوه مدیریت دولتی در مجموعه این شرایط با هم باشد.
