محمد باقرزاده؛ باوجود آنکه چهلم ورود رسمی ویروس عالم‌گیر کرونا به ایران را پشت‌سر می‌گذرانیم و در این مدت اخبار جعلی آثار زیانباری برای کشور ایجاد کرده، اما همچنان این روند ادامه دارد؛ در تازه‌ترین مورد قرعه فال به صداوسیما رسید و انتشار خبری نادرست از یک شبکه پربیننده منجر به اخلال در روند مقابله با این ویروس و همچنین بازار ماسک شده است.
ماجرای تازه به بخش خبری شبکه سه سیما در تاریخ جمعه‌شب، هشتم فروردین، برمی‌گردد؛ در این بخش خبری با استناد به مطالعه‌ای که مرجع آن به اشتباه سازمان جهانی بهداشت ذکر شد، این طور آمد که «این ویروس تا 8 ساعت در هوای محلی که افراد سرفه یا عطسه کرده‌اند باقی می‌ماند».
در ادامه هم گفته شد «پزشکان متخصص تأکید می‌کنند به‌هیچ‌عنوان نباید بدون ماسک از منزل خارج شوید». این خبر نادرست منجر به اخلال در بازار ایران و هجوم دوباره مردم به داروخانه‌ها برای خرید ماسک شد و کار به جایی رسید که جمعی از استادان دانشگاه‌های علوم پزشکی در نامه‌ای خطاب به مسئول رسانه‌ای ستاد مقابله با کرونا، خواستار توجه بیشتر به بخش رسانه‌ای و انتشار اخبار دقیق و درست شدند.
در این نامه که نسخه‌ای آن در اختیار خبرنگار «شرق» قرار گرفت، آمده است که چنین خبری از اساس نادرست است و نه‌تن‌ها ویروس کرونا در هوا بافی نمی‌ماند که حتی استفاده از ماسک برای افراد عادی به‌هیچ‌وجه توصیه نمی‌شود.
این خبر و ماجرای باقی‌ماندن ویروس کرونا در هوا تا چندین ساعت، در روز‌های گذشته بار‌ها از رسانه‌های حتی معتبر منتشر شده و موجب ایجاد ترس و استرس در بخشی از جامعه شده که در این گزارش به جزئیات آن پرداخته می‌شود.
سازمان بهداشت جهانی درباره انتقال کرونا از هوا چه می‌گوید؟
بی‌شک منبع دقیق و موثق اخبار ویروس کرونا در دنیا، سازمان بهداشت جهانی است و متخصصان دنیا هم تأکید بر مرجعیت این سازمان در زمینه بهداشت و سلامت دارند. درباره ماجرای منتشرشدن ویروس در هوا و باقی‌ماندن آن تا چندین ساعت، این سازمان در روز‌های گذشته و در چندین مورد توضیحاتی ارائه کرده است.
علاوه‌براین در نامه جمعی از استادان دانشگاه‌های علوم پزشکی به رئیس کمیته روابط عمومی قرارگاه مقابله با کرونا، مستندات بر پایه توضیحات همین سازمان بهداشت جهانی بیان شده است. در این نامه در ابتدا درباره اهمیت اطلاع‌رسانی دقیق و آثار منفی اخبار نادرست، آمده است: «گاهی مشاهده می‌شود که اخبار تهیه شده به جای اینکه از نهاد‌های رسمی و معتبر صادر شده باشند، منتج از شایعاتی در فضای مجازی بوده و باعث ایجاد نگرانی بی‌مورد در مردم و روی آوردن آن‌ها به روش‌های نامناسب برای پیشگیری و به تبع آن، غفلت از روش‌های مناسب می‌شود.
این امر همچنین باعث می‌شود برخی امکانات و وسایلی که صرفا در موارد خاصی باید استفاده شوند، کمیاب شده و از دسترس افرادی که واقعا به آن‌ها نیاز دارند خارج شود». اما خبر تازه صداوسیما و ادعای باقی‌ماندن ویروس تا هشت ساعت در هوا از کجا می‌آید و بهداشت جهانی دراین‌باره چه می‌گوید؟
به نظر می‌آید منبع این خبر، مطلبی است که در سایت خبری CNBC است که البته هم به‌درستی ترجمه نشده و هم مورد تأیید سازمان بهداشت جهانی نیست. دراین‌باره همچنان‌که در نامه استادان دانشگاه علوم پزشکی تهران آمده است، توجه به نکات زیر می‌تواند راهگشا باشد: «1 -خبر مذکور هرگز توسط سازمان جهانی بهداشت منتشر نشده و این سازمان درگاه‌های رسمی برای انتشار راهنما‌های بهداشتی خود دارد.
این سازمان علاوه بر مستنداتی که در زیر به آن‌ها اشاره خواهد شد، در صفحه پرسش و پاسخ خود صراحتا انتقال هوابرد را مردود دانسته است». علاوه‌براین ماجرای انتقال ویروس از طریق هوا چنان در دنیا گسترش پیدا کرده که سازمان بهداشت جهانی در کنار توضیح شفاف در پایگاه خبری خود، توضیحاتی بیشتری هم ارائه کرد؛ سه‌شنبه پنجم فروردین دبیرکل سازمان جهانی بهداشت به همراه کارشناس عالی خود در برنامه زنده اینستاگرامی حاضر شد و این موضوع را رد کرد. او همچنین در نشست مطبوعاتی بامداد 9 فروردین خود، انتقال این ویروس از طریق هوا را مردود اعلام کرد.
پژوهش کارشناسان ایرانی درباره ماندگاری کرونا در هوا
اگرچه بهداشت جهانی ماندگاری ویروس کرونا در هوا را رد کرده، اما کارشناسان ایرانی برای بررسی دقیق‌تر به بررسی این موضوع در آزمایشگاه پرداختند و نتایج را برای منابع علمی معتبر هم ارسال کردند. کارشناسانی در مرکز تحقیقات آلودگی هوای پژوهشکده محیط‌زیست، گروه مهندسی بهداشت محیط و گروه ویروس‌شناسی دانشکده بهداشت (مرجع رسمی تأیید موارد مثبت آلودگی به ویروس) دانشگاه علوم پزشکی تهران که همگی در بالاترین سطح علمی کشور هستند، در یک مطالعه تحقیقاتی مصوب دانشگاه علوم پزشکی تهران، نمونه‌های متعددی از هوای اتاق‌های محل بستری بیماران مبتلا به COVID19 گرفته‌اند.
نتایج این مطالعه که نشان‌دهنده منفی‌بودن همه نمونه‌هاست، برای انتشار به یکی از معتبرترین مجلات علمی بهداشتی دنیا ارسال شده و می‌تواند به‌عنوان مدعای دیگری دال بر رد انتقال هوابرد ویروس باشد. علاوه‌براین در همان خبر شبکه CNBC که منبع خبر نادرست صداوسیما بود، به نقل از دکتر Kerkhove Van Maria رئیس اداره بیماری‌های نوپدید و مشترک انسان و دام سازمان جهانی بهداشت ذکر شده کادر درمانی حین انجام فرایند‌هایی که تولید ذرات معلق می‌کنند، به دلیل اینکه ممکن است این ذرات مدت کمی طولانی‌تری در هوا باقی بمانند، اهمیت دارد حین انجام این فرایند‌ها احتیاط بیشتری به خرج دهند: در همین خبر آمده است که این دسته از پرسنل باید از ماسک‌های اصطلاحا N95 استفاده کنند؛ درحالی‌که سایر کادر درمانی چنانچه از همان ماسک‌های معمولی (جراحی) استفاده کنند، کافی خواهد بود.
نگران نباشید، کرونا در هوا باقی نمی‌ماند
«مسعود یونسیان»، استاد اپیدمیولوژی دانشکده بهداشت دانشگاه علوم پزشکی تهران هم یکی از متخصصان این حوزه است که انتشار چنین اخباری را آسیب‌زا می‌داند و می‌گوید خبر زنده‌ماندن ویروس کرونا تا سه ساعت در هوا جعلی و نادرست است. او در ویدئویی که برای «شرق» ارسال کرده، می‌گوید: «توصیه سازمان بهداشت جهانی این است که بعضی از کادر درمان ماسک N95 استفاده کنند و برای بقیه پرسنل هم ماسک عادی جواب می‌دهد».
او در توضیح این موضوع گفت: «به‌روزرسانی تازه بهداشت جهانی هیچ تغییری در این زمینه ندارد و به طور خلاصه می‌گوید پزشکان، پرستاران و کادر درمان که با بیماران سروکار دارند، باید دستکش، عینک و ماسک جراحی استفاده کنند و بقیه مردم فقط به طور مداوم دست‌های خود را بشویند.
در این به‌روزرسانی توضیح داده شده که مردم عادی هیچ نیازی به ماسک ندارند؛ مگر اینکه در فضای پرازدحام و شلوغ قرار بگیرند که البته این روز‌ها نباید کسی در فضای شلوغ قرار بگیرد».
این متخصص درباره دلیل تأکید بر استفاده‌نکردن افراد عادی از ماسک هم گفت: «دلیل این تأکید آثار منفی استفاده از ماسک است. اولین ضرر این است که حس امنیت کاذب می‌دهد و فرد گمان می‌کند، چون ماسک زده بنابراین مصونیت دارد که درست نیست.
در خیابان افرادی تنها یا سوار بر دوچرخه دیده می‌شود که ماسک زده‌اند؛ درحالی‌که این ماسک هیچ کاربردی ندارد، چراکه در فضای خلوت آلودگی وجود ندارد که ماسک بخواهد محافظت ایجاد کند. امنیت کاذب باعث می‌شود اصل موضوع یعنی شستن مکرر دست با آب و صابون فراموش شود».
سازمان بهداشت جهانی: ماسک برای عموم جامعه توصیه نمی‌شود
به‌طور خلاصه سازمان بهداشت جهانی و تمام منابع علمی دنیا می‌گویند ویروس کرونا در هوای باقی نمی‌ماند و این موضوع و توصیه‌ها تنها مربوط به کادر درمان است؛ بنابراین ویروس در فضای آزاد و در هوا زنده و باقی نمی‌ماند و استفاده از ماسک برای مردم عادی در هیچ مرجع معتبری توصیه نشده است.
علاوه‌براین پایگاه خبری سازمان بهداشت جهانی هم در این زمینه توضیح شفاف و مشخصی دارد. در این پایگاه و در بخش پرسش و پاسخ به این موضوع پرداخته شده است. یکی از پرسش‌های این بخش این است که «آیا ماسک صورت در مقابل COVID19 محافظت می‌کند؟ کدام ماسک صورت؟» پاسخ هم به‌طور شفاف استفاده از ماسک برای افراد عادی را غیرضرور می‌داند و در توضیح می‌گوید: «ماسک صورت برای عموم جامعه توصیه نمی‌شود.
کسانی که عوارض دارند و ممکن است به COVID19 آلوده باشند، ملزم هستند که در خانه قرنطینه باشند و باید وقتی با فرد دیگری در یک اتاق هستند و وقتی خواستار راهنمایی پزشکی هستند، ماسک صورت جراحی بپوشند تا خطر انتقال COVID19 به فرد دیگر را کاهش دهند.
کارکنان مراقبت بهداشتی که مراقب بیماران مشکوک به COVID19 هستند باید از وسایل محافظت شخصی مناسب استفاده کنند تا از خودشان در مقابل COVID19 محافظت کنند».
با این توضیحات واضح است که ماسک برای افراد عادی از سوی مراجع علمی و معتبر توصیه نمی‌شود؛ هرچند توصیه اصلی ماندن در خانه است. علاوه‌براین به نظر می‌آید در این‌روز‌ها که افرادی منتظر انتشار اخبار نادرست و سودجویی خود از چنین فضایی هستند، رسانه‌های رسمی باید فقط به منابع معتبر اعتماد کنند و اخبار را پیش از صحت‌سنجی با منابع دقیق و درست، منتشر نکنند.
