از دیرباز شیر و لبنیات جایگاه خاصی در برنامه ی غذایی ایرانیان داشته است، اما با شماست که کدام نوع آن را انتخاب کنید. در این مقاله به چند نمونه از سؤالات شما درمورد صرف شیر برای کودکان و بزرگسالان می پردازیم.
سؤالات شما در مورد فواید غذایی شیر
چرا شیر برای کودکان اینقدر خوب است؟ با اینکه شیر گاو بیشتر برای تغذیه بچه ی گاو منظور بوده است تا بچه ی انسان، اما جزء اصلی ترین اجزاء برنامه ی غذایی بسیاری از فرهنگ هاست. برای کودکانی که معده شان لاکتوز قبول نمیکند یا به مواد لبنی حساسیت ندارند، شیر بهترین ماده ی غذایی به حساب می آید. این ماده حاوی همه ی مواد اصلی مورد نیاز کودک در حال رشد می باشد: چربی، کربوهیدرات، پروتئین، ویتامین ها و مواد معدنی (به استثنای آهن). با اینکه همه ی این مواد مغذی را میتوان به سادگی در منابع دیگر غذایی، مثل سبزیجات و غذاهای دریایی یافت، اما شیر همه ی این مواد را یکجا در خود جمع کرده است. حقیقت امر این است که بچه ها شیر را راحت تر و با رضایت بیشتر نسبت به سایر غذاها میخورند. با اینکه شیر به تنهایی منبع کافی برای کلسیم مورد نیاز بدن کودک نیست، اما کاربردی ترین این منابع است. منابع خوب دیگر برای کلسیم بروکلی، کلم پیچ و ساردین است. حال به فواید غذایی یک لیوان شیر اشاره میکنیم:
پروتئین: 8 گرم
کربوهیدرات-لاکتوز: 11 گرم
چربی: بستگی به نوع شیری دارد که انتخاب می کنید (چربی دار و بدون چربی). در شیرهای بی چری میزان چربی بسیار اندک است اما در شیرهای چربی دار در هر لیوان حدود 8 گرم چربی وجود دارد.
کلسیم: 300 میلیگرم یا 35 درصد مقدار توصیه شده برای مصرف روزانه ی بچه های مدرسه ای. دقت کنید که میزان کلسیم جذب شده از شیر و مواد لبنی بسیار بیشتر از سبزیجات است. شیر سرشار از ویتامین D است که جذب کلسیم را بیشتر می کند.
ویتامین B2 (ریبوفلاوین): نیمی از میزان توصیه شده برای مصرف روزانه ی کودکان پایین سه سال، یک سوم میزان توصیه شده برای مصرف روزانه ی بچه های مدرسه ای و یک چهارم میزان توصیه شده برای مصرف روزانه ی نوجوانان و بزرگسالان را تامین می کند.
ویتامین B12: سی درصد میزان توصیه شده برای مصرف روزانه ی کودکان
روی: 10 درصد میزان توصیه شده برای مصرف روزانه ی کودکان
ویتامین D: بیست و پنج درصد میزان توصیه شده برای مصرف روزانه ی کودکان و بزرگسالان
ویتامین A: ده درصد میزان توصیه شده برای مصرف روزانه ی کودکان و بزرگسالان
با اینکه شیر چندان ماده ی غذایی کاملی به حساب نمی آید، اما مواد مغذی در اشکال مختلف، مثل پنیر و ماست از آن تولید می شود. به علاوه، شیر و لبنیات مواد غذایی هستند که کودکان با علاقه ی بیشتری می خورند.
آلرژیهای شیر
یکی از خوانندگان گرامی سایت مردمان برای ما نوشته بودند که خیلی نگران آلرژی و حساسیت هستند و چون در خانواده شان انواع و اقسام آلرژی ها وجود دارد میترسند که کودکشان به شیر حساسیت داشته باشد و از ما خواسته بودند روش شناسایی و تشخیص حساسیت شیر را توضیح دهیم.
در پاسخ به این خواننده ی گرامی باید بگویم که تقریباً 5 درصد کودکان و بزرگسالان یا به شیر حساسیت دارند یا معده شان قادر به هضم آن نیست. طبق تحقیقات انجام گرفته مشاهده شد که تقریباً %75 نوزادان زیر یک سال به شیر گاو حساسیت نشان می دهند. این حساسیت به ویژه در کودکانی که در خانواده شان سابقه ی حساسیت و آلرژی شیر دیده می شود بیشتر است. خوشبختانه در 2 درصد از کودکانی که در نوزادی به شیر گاو حساسیت نشان داده اند، با رسیدن به سنین دو و سه سالگی این حساسیت از بین می رود.
مشکلی که این حساسیت را ایجاد میکند در پروتئین شیر گاو نهفته است. این نوع پروتئین برای معده و دستگاه گوارش بدن گاوی مناسب است. و قرار گرفتن این پروتئین در معده ی انسانی ممکن است ایجاد ناراحتی آسیب کرده و باعث شود این پروتئین جذب دستگاه گردش خون شود. سیستم دفاعی بدن این پروتئین ها را خارجی تشخیص داده و به آنها حمله کند و درنتیجه علائم حساسیتی مثل خس خس کردن، آبریزش بینی و جوش های قرمز و زبر به ویژه بر روی گونه ها ایجاد می شود. حساسیت شیر به خاطر جمع کردن مایع در سیستم تنفسی و سینوس ها، معمولاً علت اصلی سرماخوردگی های پی در پی و عفونت های گوش به شمار می رود. حتی گاهاً باعث ایجاد اختلالات رفتاری مثل خوابگردی و کج خلقی نیز می شود. تحقیقات نشان داده است که پروتئین های آلرژی زای موجود در شیر، می تواند از شیر خورده شده توسط مادر شیرده به فرزند او وارد شود و باعث ایجاد ناراحتی در نوزاد شود. این پروتئین حتی ممکن است گه گاه باعث ایجاد خونریزی های معدی روده ای شود (گاهی آنقدر کم که تشخیص داده نمی شود) و منجر به کم خونی در نوزادان و کودکان خردسال شود.
حساسیت و آلرژی شیر حتی ممکن است منجر به تضعیف دستگاه گوارش شده و باعث شود برخی مواد خارجی نیز وارد دستگاه گوارش شوند و بیماری ایجاد کند.
از آنجا که حساسیت های واقعی شیر به خاطر پروتئین موجود در آن است، محتوی چربی آن نباید تاثیری در علائم آلرژی داشته باشد. از اینرو افرادی که به شیر حساسیت دارند ممکن است دربرابر ماست یا پنیر یا شیر داغ حساسیتشان از بین برود چون پروتئین در شیر داغ آلرژی کمتری ایجاد میکند.
عدم قبول لاکتوز
عدم قبول لاکتوز نیز مثل آلرژی شیر، مسئله ای است که فرد خود به راحتی متوجه آن می شود. لاکتوز که همان قند موجود در شیر گاو و انسان است، معمولاً توسط آنزیم معده، لاکتاز، به گلوکز و گالاکتوز شکسته شده و هضم می شود. برخی نوزادان، کودکان، و بزرگسالان، فاقد این آنزیم هستند و قادر به جذب لاکتوز نیستند. وقتی میزان لاکتوز در برنامه ی غذایی از میزان لاکتوز موجود در سلول های گوارشی بیشتر شود، لاکتوز هضم نشده به پایین معده منتقل خواهد شد. در آن قسمت برخی باکتری ها میزانی از آن لاکتوز باقیمانده را هضم می کنند اما بقیه ی آن ترش شده و ایجاد گاز و دی اکسید کربن می کند که باعث ایجاد نفخ، اسهال و دردهای شکمی می شود و یا تبدیل به اسید لاکتیک می شود که آن نیز موجب ایجاد قرمزی دور مقعد شده که در نوزادان به خوبی مشاهده می شود. علائم دیگر آن عبارتند از سردرد، خستگی، و سختی تنفس.
عدم قبول لاکتوز در نوزادان بسیار نادر است، اما با بالا رفتن سن در بزرگسالان بیشتر می شود. البته عدم قبول لاکتوز در افراد برحسب میزان لاکتاز در معده شان متفاوت است. برخی یک لیوان شیر را پذیرفته اما قادر به هضم دو با بیشتر از آن نیست. برخی دیگر با نوشیدن شیر به همراه غذا مشکلی برایشان ایجاد نمی شود اما با شکم خالی قادر به هضم آن نیستند. این مشکل حتی از آلرژی های شیر هم بیشتر دیده می شود. علائم آلرژی شیر معمولاً بر پوست و دستگاه گوارش اثر می گذارد اما علائم عدم قبول لاکتوز فقط محدود به علائم شکمی است. این مشکل به ویژه در نژادهای آسیایی، اسپانیایی و افریقایی-امرکایی، بیشتر دیده می شود. درواقع اینطور برآورد می شود که حدد سه چهارم جمعیت جهان تا حدی دچار این مشکل هستند.
عدم قبول لاکتوز گاهی پس از آسیب رسیدن به معده به خاطر حساسیت یا بیماری ایجاد می شود. این مشکل فقط تا زمان درمان یافتن بیماری ادامه می یابد. در کودکان پس از بیماری های ویروسی اسهال آور این مشکل بیشتر اتفاق می افتد.
اگر شما هم جزء این دسته از افراد هستید، برای استفاده از فواید شیر در برنامه ی غذاییتان می توانید از راهکارهای زیر استفاده کنید:
از خوردن مواد لبنی حاوی لاکتوز برای چند هفته خودداری کنید بعد کم کم میزان مصرف خود را بیشتر کنید. ابتدا از یک قاشق غذاخوری شیر شروع کنید و هر چند روز یکبار این میزان را دو برابر کنید. در عرض چند هفته خواهید دید که مشکلتان به کلی برطرف می شود.
شیر را در مقدارهای کمتر و در وعده ی بیشتر بخورید.
از شیرهای کم لاکتوز مثل لاکتائید استفاده کنید یا هنگام خوردن شیر کپسول های لاکتوز بخورید.
از خوردن شیر به تنهایی خودداری کنید و سعی کنید آن را به همراه غذا صرف کنید. با اینکار معده بهتر آن را هضم خواهد کرد. هر چیز که عبور غذا را در دستگاه گوارش کندتر کند، به سلول های حاوی لاکتوز برای انجام کارشان فرصت بیشتری می دهد.
برخی مواد لبنی بیشتر از بقیه لاکتوز دارند. در این قسمت مواد لبنی را از بیشتری تا کمتری محتوی لاکتوز برایتان لیست میکنم:
– شیر خامه گرفته
– شیر کم چرب
– شیر پرچرب
– ماست
– بستنی
– پنیر
– پنیر خامه ای
– کره
محتوی چربی
آیا شیر حاوی میزان زیادی چربی است؟ هم بلی، و هم خیر. بستگی به آن دارد که چه نوع شیری را انتخاب کنید، شیر کم چرب یا پر چرب. از آنجا که شیر یک فراورده حیوانی است، اکثر چربی آن از نوع اشباع است از اینرو اگر رژیم غذایی سالمی را دنبال می کنید، بهتر است شیر پرچرب را از حذف کنید. شیر پرچرب حاوی 5 گرم چربی اشباع، شیر %2 حاوی 2٫9 گرم چربی اشباع، و یک لیوان شیر %1 حاوی 1٫6 گرم چربی اشباع است. یک لیوان شیر پرچرب همچنین حاوی 23-31 میلیگرم کلسترول است اما یک لیوان شیر %1 (کم چرب) فقط 10 گرم کلسترول در خود دارد و سه لیوان آن می شود فقط 30 میلیگرم که یک دهم میزان ماکسیمم توصیه شده برای مصرف روزانه ی یک فرد بزرگسال (300 گرم) و یک پنجم میزان توصیه شد برای مصرف روزانه ی کودکان (150 میلیگرم) است.
شیر گاو فاقد اسید چرب های لازم برای رشد مغز و جسم در کودکان است. ترکیب چربی شیر بستگی به ترکیب چربی در غذای گاو دارد که اسیدهای چرب موجود در غذای آن طی مراحل هضم در شکم گاو از بین می رود. چربی شیر گاو هچنین حاوی اسید چرب ترنس است و میزان آن هم بستگی به فصل چرای گاو دارد (در تابستان %6 و در زمستان %3). همینطور که می بینید خوردن شیر کم چرب فواید بسیار بیشتری دارد.
آیا شیر ایجاد خلط می کند؟
آیا هشدار دکتر وقتی سرما خورده اید برای نخوردن شیر یک افسانه ی قدیمی است؟ هم بلی و هم خیر. برخی افراد با خوردن شیر خلط بیشتری ایجاد می کنند و هر ماده ی غذایی پرچرب تراوشات غلیظتری در پشت گلو تولید میکند. اما با همه این حرف ها، این مشکل در افرادی که به خوردن شیر آلرژی دارند بیشتر اتفاق می افتد. اگر ایندسته از افراد را کنار بگذاریم، آزمایشات انجام گرفته هیچ رابطه ای بین سرماخوردگی و ایجاد خلط بیشتر به خاطر خوردن شیر پیدا نمی کند. در نتیجه به خاطراینکه طی سرماخوردگی بدن به آبو مایعات بیشتر نیاز دارد، اگر به شیر حساسیت ندارید، خوب است ک روزانه چند لیوان شیر کم چرب میل کنید.
مشکلات پزشکی
شنیده ام که بین شیر گاو و دیابت ارتباطی وجود دارد، آیا صحیح است؟ ممکن است. تحقیقات انجام گرفته برای مقایسه ی دیابت بین عموم مردم، به این نتیجه رسیده است که رابطه ای بین خوردن شیر در کودکی و شروع علائم دیابت در بزرگسالی وجود دارد. البته هنوز نیاز به تحقیقات بیشتر است، اما محققان تصور میکنند که خوردن شیر گاو در کودکان خیلی کم سن و سال، واکنشی در سیستم دفاعی بدن آنها ایجاد می کند. با کمی تغییر بیوشیمی، پروتئین موجود در شیر گاو بسیار شبیه به پروتئین طبیعی موجود در لوزالمعده، اندامی که انسولین تولید میکند، می شود. محققان اینطور استدلال می کنند که برخی افراد در برخورد با پروتئین موجود د شیر گاو پادتن ترشح میکنندکه آنها را به سلول های تولید کننده ی انسولین در لوزالمعده مرتبط میکند، آنها را از بین می برد و درنتیجه دیابت اتفاق می افتد.
از اینرو از خوراندن شیر گاو به نوزادانی که هنوز از شیر مادر تغذیه میکنند و کودکانی که شرایط زیر را داراهستند، باید خودداری کرد:
سابقه ی شدید حساسیت و آلرژی به شیر در خانواده ی کودک
سابقه ی دیابت نوع اول در خانواده ی کودک
هر نوع علائمی که نشان دهد کودک به شیر حساسیت دارد.
رابطه ی بین دیابت و خوردن شیر گاو البته در همه اینطور نیست. تحقیقات نشان داده است که تقریباً %99 از نوزادانی که با شیر گاو بزرگ شده اند، در بزرگسالی به دیابت مبتلا نگشته اند. پس همانطور که عقل سلیم حکم می کند شیر گاو برای بچه های گاو ساخته شده است و بچه ی انسان باید از شیر انسان تغذیه کند.
آیا صحیح است که کودکان و بزرگسالان هر چه بیشتر شیر بخورند، بیشتر دچار مشکلات و بیماریهای پزشکی می شوند؟
ممکن است. درمقایسه با نوزادانی که از شیر مادر تغذیه می کنند، نوزادانی که از شیر گاو تغذیه میکنند بیشتر دچار مشکلات و بیماری های گوش میانی، بیماری های تنفسی، و همچنین بیماری های معدی و روده ای می شوند. رابطه ی دیابت با خوردن شیر گاو هم که در بالا به آن اشاره شد. خیلی از افراد با هر مشکلی که روبه رو میشوند آن را به گردن شیر می اندازند، از خیس کردن بستر گرفته تا پیش فعال بودن کودک. اما هیچ رابطه ی علت و معلولی علمی بین خوردن شیر گاو و این بیماری ها وجود ندارد. و در واقع اگر کودکانی که با شیر گاو تغذیه می شوند به این بیماری ها دچار شدند، به خاطر خوردن شیر گاو نبوده، بلکه به خاطر فقدان شیر مادر بوده است.
شیر پاستوریزه
شنیده ام که شیر حاوی میزان زیادی آفت کش، هورمون و پادتن است، آیا اینها برای بدن ضرر ندارد؟
ایمنی و سلامت شیر بستگی به فردی دارد که این اطلاعات را تحلیل میکند. بااینکه حرف های ویرانگر درمورد شیر گاو بین عموم مردم بسیار شایع است، اما دولت تلاش بسیار زیادی برای نشان دادن وجهه ی مثبت آن میکند. بدون شک شیر گاو حاوی میزانی آفت کش است و گاو برای حفظ آنها از بیماری پادتن تولید می کند و برای بالا رفتن تولید شیر نیز هورمون ترشح می کند. اینکه این مواد در شیر استاندارد وجود داشته باشند کاملاً قطعی نیست. اما با خوردن شیرهای پاستوریزه و هموژنیزه، خیالتان از بابت این مواد راحت باشد.
