همه‌گیری‌ها چطور به پایان می‌رسند؟

بشر در حال حاضر گرفتار یکی از همه‌گیری‌های بی‌نظیر در چند دهه گذشته است. با این که خیلی‌ها به واکسن امید بسته‌اند، اما حقیقت این است که خیلی از عفونت‌هایی که اجدادمان را گرفتار کردند هرگز ما را رها نکرده‌اند.

طاعون خیارکی- بیماری ویرانگری که هنوز با ما است
سه مورد شیوع عمده، اولین بار در 541 میلادی. در قرون وسطی، یعنی 60 نسل پیش، اقوام مختلف چندین بار شاهد شیوع طاعون خیارکی بودند. باکتری این بیماری ویرانگر یا توسط کک‌هایی منتقل می‌شود که روی بدن موش زندگی می‌کنند یا از طریق ترشحات تنفسی افراد مبتلا.

 

این باکتری در یک دوره دو هزار ساله جان صد‌ها میلیون نفر را گرفت. شیوع طاعون سیاه بین سال‌های 1353-1346 میلادی مرگبارتر از دیگر موارد شیوع این بیماری بود. طاعون جان میلیون‌ها نفر را گرفته است، اما امروزه افراد کمی را می‌کشد.

توجه: افزایش قابل توجه جمعیت جهان طی سالیان به این معنی است که تاثیر بیماری‌های تاریخی به خاطر کمتر بودن جمعیت بسیار بیشتر بود.

گمان می‌رود این بیماری که به ورم و عفونت غده‌های لنفاوی منجر می‌شود سرانجام با قرنطینه سختگیرانه و بهبود وضعیت بهداشتی و عوامل دیگر مهار شد. اما استیون رایلی، استاد پویایی‌شناسی بیماری‌های واگیردار در امپریال کالج لندن، می‌گوید که هیچ کدام از این اقدامات بدون درک درست از شیوه شیوع بیماری ممکن نبود و این مساله امروز هم جنبه حیاتی دارد.

او می‌گوید "وقتی آگاه می‌شوید، و این آگاهی را منتقل می‌کنید، آن وقت است که می‌توانید تمهیدات لازم برای کند کردن شیوع بیماری را در نظر بگیرید. "با این حال موارد ابتلا به طاعون هنوز هم پیدا می‌شود - برای مثال در مغولستان داخلی در ماه ژوئیه امسال همچنان ممکن است به آن دچار شوند.

اما تعداد موارد ابتلا کم است و امروزه می‌توان این بیماری را با آنتی‌بیوتیک با موفقیت درمان کرد.

آبله - ویروسی که توسط علم نابود شد
چند مورد شیوع عمده، نخستین مورد ثبت شده در 1520 میلادی. صد‌ها سال بعد، اجداد ما با شبح آبله روبه‌رو شدند.

این بیماری که ناشی از ویروس واریولا است یکی از کشنده‌ترین‌ها محسوب می‌شود. آبله باعث تشکیل جوش‌هایی پر از مایع در سراسر بدن می‌شد و در اوج خود حدود 30 درصد مبتلایان جان خود را از دست می‌دادند. بیماری می‌تواند از طریق ترشحات بینی و دهان یک بیمار یا جوش‌هایش منتقل شود.

آبله نیز مانند طاعون باعث مرگ صد‌ها میلیون نفر شد - تنها 300 میلیون نفر در قرن بیستم. آبله حداقل جان 350 میلیون نفر را گرفت - امروز دیگر کسی نمی‌میرد.

اما به مدد واکسنی که در سال 1796 توسط ادوارد جنر، پزشک بریتانیایی، ساخته شد و تلاش‌های جامعه علمی، این بیماری کاملا نابود شده است -، اما حدود دو قرن زمان برد. آبله همچنان تنها بیماری انسانی است که به این شیوه ریشه کن شده است. به نظر پروفسور رایلی این یکی از بزرگترین دستاورد‌های بشر است - چیز در حد سفر به کره ماه.

او با اشاره به پولی که دنیا به خاطر نبود این بیماری پس‌انداز می‌کند می‌گوید "این شاید بیشترین سودی باشد که در طول تاریخ از یک سرمایه‌گذاری عمومی عایدمان شده است. " ما به خاطر این دستاورد علم دیگر توسط این بیماری تهدید نمی‌شویم.

وبا - بیماری فراگیر در کشور‌های فقیر
چند مورد شیوع تا به امروز - همه‌گیری گسترده در 1817 میلادی. سپس، تنها هشت نسل پیش، اجداد ما و اقوامشان با خطر وبا روبه‌رو شدند. به گزارش سازمان بهداشت جهانی، این بیماری که ناشی از آب و غذای آلوده است طی هفت همه‌گیری میلیون‌ها نفر را کشته است.

اما در حالی که بهبود وضعیت بهداشتی در غرب خطر این بیماری را رفع کرده است، در کشور‌های فقیرتر متداول است و به گزارش سازمان بهداشت جهانی سالانه باعث مرگ 100 تا 140 هزار نفر می‌شود. وبا جان میلیون‌ها نفر را گرفته است و هنوز هم هزاران نفر را می‌کشد.

پروفسور رایلی می‌گوید "راه غلبه بر وبا (آب) لوله‌کشی است. اگر لوله‌کشی به مشکل بر بخورد، می‌تواند خیلی سریع پخش شود. " به همین خاطر آدمی، بسته به این که کجا زندگی می‌کند، هنوز ممکن است به وبا مبتلا شود و بمیرد، آن هم وقتی که واکسن وجود دارد و درمان بیماری نیز ساده است.

آنفلوآنزا - خطر فصلی
چند مورد همه‌گیری از قرن نوزدهم تا 2010. اکثر خانواده‌ها تجربه چندین مورد همه‌گیری آنفلوآنزا را هم داشته اند. بزرگترین مورد در اوایل قرن بیستم ثبت شد، وقتی که جد پدری و مادری ما زنده بودند.

همه‌گیری آنفلوآنزای 1918 که بعضا با نام آنفلوآنزای اسپانیایی نیز شناخته می‌شود شدیدترین مورد شیوع این بیماری در تاریخ متاخر بود و به مرگ 50 تا 100 میلیون نفر در دنیا منجر شد. دقیقا مثل ویروس کرونا، آن موقع هم قرنطینه و خانه نشینی انتقال بیماری را کند کرد.

 

بعد از دو موج بین سال‌های 1918 و 1929، سویه H1N1 آنفلوآنزا تضعیف شد و نسخه بی‌خطر آن هنوز سال به سال در چرخ است.آنفلوآنزای اسپانیایی میلیون‌ها نفر را کشت - و آنفلوآنزای فصلی همچنان قربانی می‌گیرد.

توجه: آمار مرگ‌ومیر فعلی به سویه‌های آنفلوانزایی مربوط است که با آنفلوآنزای اسپانیایی فرق دارند.

اما همه‌گیری آنفلوآنزا ادامه پیدا کرد. آنفلوآنزای هنگ کنگی سال 1968 یک میلیون کشته داد و همچنان به صورت فصلی در چرخش است. همین طور آنفلوآنزای خوکی - نسخه‌ای از ویروس H1N1 - که در سال 2009 حدود 21 درصد جمعیت دنیا را مبتلا کرد.

پروفسور رایلی می‌گوید که آنفلوآنزا همچنان "خطر همه‌گیری" دارد، و جزمین، و ما، هنوز ممکن است همه‌گیری دیگری را که ناشی از چنین ویروس‌هایی است تجربه کنیم. در عین حال خطر ابتلا به آنفلوآنزای فصلی نیز ما را تهدید می‌کند که سالانه صد‌ها هزار قربانی می‌گیرد.

اچ‌آی‌وی/ایدز - واگیری ادامه‌دار
از 1981 تا امروز. حدود چهار دهه قبل - والدین ما شاهد شیوع اچ‌آی‌وی/ایدز بودند که به توصیف بعضی‌ها یک همه‌گیری است، اما سازمان بهداشت جهانی از آن به عنوان "واگیری جهانی" یاد می‌کند. ویروس نقص ایمنی انسانی (اچ‌آی‌وی) که از طریق مایعات بدنی منتقل می‌شود تا به حال جان 32 میلیون نفر را در سراسر جهان گرفته است.

 

پروفسور رایلی می‌گوید به اچ‌آی‌وی می‌توان به عنوان "بدترین ویروس ممکن" نگاه کرد، چرا که علائمش بعد از مدتی طولانی بروز می‌کند و نرخ مرگ‌ومیر بالایی هم دارد. دلیل شیوع سریع این ویروس این است که مردم لزوما نمی‌دانند به آن مبتلا شده‌اند.

اما پیشرفت در شیوه‌های تشخیص و کارزار‌های بهداشت عمومی جهانی که به تغییر رفتار جنسی و افزایش دسترسی معتادان به سرنگ پاکیزه منجر شده است به کاهش سرعت سرایت این ویروس کمک کرده است. با وجود این، آمار سازمان بهداشت جهانی نشان می‌دهد که در سال 2019 حدود 690 هزار نفر جان خود را به خاطر ایدز از دست دادند.

اچ‌آی‌وی/ایدز میلیون‌ها قربانی گرفته است - و هزاران نفر هنوز می‌میرند. با وجود این که درمانی برای اچ‌آی‌وی وجود ندارد، انسان در صورت زندگی در کشوری با خدمات درمانی خوب و دسترسی به دارو‌های ضدویروسی می‌تواند یک زندگی بلند و سالم داشته باشد.

اما اگر در کشوری فقیر زندگی کند و از چنین خدماتی برخوردار نباشد، خطر شاید همچنان او را تهدید کند.

سارس و مرس - ویروس‌های کرونایی که راحتتر مهار شدند
از 2002 تا 2003 و 2012 تا امروز. دو سه دهه بعد - همزمان با زندگی خود ما - دنیا شاهد تهدید سارس و مرس بود. به گفته سازمان بهداشت جهانی، نشانگان تنفسی حاد (سارس) - نخستین همه‌گیری مرگبار ناشی از یک ویروس کرونا - باعث مرگ بیش از 800 نفر بین سال‌های 2002 و 2003 شد.

اما در روز‌های پایانی ژوئیه 2003 دیگر هیچ مورد جدیدی گزارش نمی‌شد و سازمان بهداشت جهانی خبر از پایان شیوع جهانی این ویروس داد. چندی بعد نشانگان تنفسی خاورمیانه (مرس) از راه رسید که باز هم ناشی از یک ویروس کرونا بود و جان 912 نفر را گرفت. بیشتر موارد بیماری به شبه‌جزیره عربستان محدود بوده است.

با این که احتمال ابتلا به این ویروس برای مثال در بریتانیا خیلی کم است، در خاورمیانه همچنان بیشتر است و معمولا از شتر به انسان منتقل می‌شود.

سارس جان بیشتر از 800 نفر را گرفته است.لذا، با این که جزمین هنوز ممکن است به مرس مبتلا شود، احتمال این اتفاق در بیشتر کشور‌ها کم است

کووید-19 - ویروس کرونای بی‌سابقه
از 2019 تا امروز. حالا، در دوره زندگی خودمان، با شبح ویروس کرونای جدیدی روبه‌رو شده‌ایم که باعث ابتلا به بیماری تنفسی کووید-19 می‌شود.

این ویروس کرونای جدید نسخه پیشرفته ویروس سارس 2003 است. بازه گسترده علائم آن - از هیچ تا مرگبار - و نرخ بالای سرایت از طریق افراد بی‌علامت یا پیشاعلامت باعث شده است تا از طرف متخصصان یک بیماری بی‌نظیر لقب بگیرد.

پروفسور رایلی می‌گوید "به همین دلیل خیلی از گروه‌های جمعیتی نتوانسته‌اند آن را مهار کنند. "

تا به حال بیش از یک میلیون نفر جان خود را از دست داده‌اند، اما آمار نهایی احتمالا خیلی بیشتر خواهد شد. در حالی که تلاش‌ها برای یافتن واکسن و درمان موثر ادامه دارد، خطر اکثریت قاطع جمعیت کره زمین را تهدید می‌کند. جزمین، مثل ما، هنوز در خطر است.

چه خواهد شد؟
پس ویروس کرونایی که حالا در جوامع ما می‌چرخد صرفا آخرین حلقه زنجیره‌ای طولانی از همه‌گیری‌ها است که ناشی از عوامل بیماری‌زای نوظهوری، چون ویروس‌ها و باکتری‌ها بوده‌اند.

توجه: افزایش قابل توجه جمعیت جهان طی سالیان به این معنی است که تاثیر بیماری‌های تاریخی به خاطر کمتر بودن جمعیت بسیار بیشتر بود.

پایان همه‌گیری فعلی نیز احتمالا توسط ترکیبی از تمهیدات مشابه رقم خواهد خورد. پروفسور رایلی می‌گوید با این که واکسنی "امن و بسیار موثر" ممکن است پایان‌بخش بحران باشد، یافتن چنین واکسنی "اصلا بدیهی نیست".

شاید مجبور شویم زندگی با این بیماری را بیاموزیم و همزمان نسبت به آن مقاومتر شویم.

او می‌گوید "قطعا تا پنج سال دیگر، بلکه هم خیلی زودتر، یا واکسن خیلی خوبی داریم که در سراسر دنیا تجویز می‌شود یا اینقدر آزمون و خطا کرده‌ایم که به اندازه کافی نسبت به آن مقاوم شده‌ایم و می‌دانیم که چطور شیوع مجدد آن را در مقیاس کوچک مهار کنیم. "

و همانطور که ریشه‌کنی آبله نشان داد، وقتی جامعه علمی دنیا متحد می‌شود، می‌توان کار‌های بزرگی کرد. با این که ویروس کرونای جدید به خاطر انتقال بی‌علامت زیادش چالش بسیار سختتری محسوب می‌شود، پروفسور رایلی خوشبین است که این تلاش جهانی "باورنکردنی" بالاخره نتیجه خواهد داد.

او می‌گوید "دنیا قبلا هیچ پروژه مشترک مشابهی نداشته است. امیدوارم که بالاخره به یک موفقیت مشترک منجر شود. "

با این حال، بد نیست به خاطر بسپاریم که بیشتر عوامل بیماری‌زایی که در همه‌گیری‌های گذشته جوامع مختلف را ویران کردند هنوز حضور دارند. بحران بالاخره به پایان رسید، اما ویروس‌ها و باکتری‌ها - و عفونت‌هایشان - باقی است.