سرطان خون

اعظم کنجشکی؛ تحریریه ماهنامه دنیای سلامت

لوسمی یا سرطان خون، از سلول‌ها بنیادی مغز استخوان آغاز می‌شود. مغز استخوان ماده‌ای نرم و اسفنجی است که در مرکز بسیاری از استخوان‌های بدن وجود دارد و تولید سلول‌های خونی در این قسمت از بدن صورت می‌گیرد.

سلول‌های بنیادی خون – که هنوز بالغ نشده‌اند – می‌توانند به سلول‌های بنیادی میلوئید یا سلول‌های بنیادی لنفاوی تبدیل شوند.

سلول‌های بنیادی میلوئید به شکل سه دسته مختلف از سلول‌های خونی بالغ رشد می‌کنند:

 گلبول‌های قرمز که اکسیژن را به تمام بافت‌ها و اندام‌های بدن می‌رسانند.

پلاکت‌ها که در موقع لزوم در رگ‌های خونی آسیب دیده، خون را لخته و از ادامه خونریزی جلوگیری می‌کنند.

 گلبول‌های سفید که وظیفه مقابله با باکتری‌ها و عفونت‌ها را بر عهده دارند.

سلول‌های بنیادی لنفاوی به لنفوسیت‌ها تبدیل می‌شوند. لنفوسیت‌ها نوع دیگری از گلبول سفید هستند که معمولا در غدد لنفاوی و سیستم لنفوئیدی– بویژه در طحال و خون – وجود دارند. لنفوسیت‌ها برای مبارزه با عفونت‌ها، پادتن (آنتی بادی) تولید می‌کنند.

سرطان خون زمانی که سلول‌های بنیادی سلول‌های غیر طبیعی تولید می‌کنند در مغز استخوان رشد می‌کند. به این سلول‌ها، سلول‌های سرطانی می‌گویند که به تدریج افزایش می‌یابند تا زمانی که به حجم عظیمی تبدیل شوند و در نتیجه عملکردی که از گلبول‌های قرمز و سفید و پلاکت‌ها انتظار می‌رود با اختلال همراه می‌شود. تولید بیش از حد گلبول‌های سفید، سیستم ایمنی بدن را ضعیف می‌کند.

انواع سرطان خون

انواع مختلفی از سرطان خون وجود دارد. در وهله اول این تقسیم بندی بر اساس سلول‌های بنیادی درگیر انجام می‌گیرد:

سرطان خون میلوئیدی که منشا آن سلول‌های بنیادی میلوئیدی غیر طبیعی است.

سرطان خون لنفوئیدیکه سلول‌های بنیادیلنفوئیدی غیر طبیعی عامل آن هستند.

هر یک از این دو نوع سرطان خون، بر اساس سرعت پیشرفت و بیماری پیش زمینه‌اش، دارای زیر شاخه‌هایی هستند:

سرطان خون حاد که به صورت ناگهانی ظاهر می‌شود و طی چند روز یا چند هفته به سرعت پیشرفت می‌کند. تعداد سلول‌های سرطانی با سرعت زیادی افزایش می‌یابند و خون دیگر قادر به انجام دادن وظایفش نیست. وضعیت بیمار معمولا روز به روز وخیم‌تر می‌شود و درمان بیمار باید بدون وقفه بعد از تشخیص آغاز شود. البته تشخیص زود هنگام سرطان خون حاد، در سال‌های اخیر به طور قابل توجه‌ای بهتر شده است.

 سرطان خون مزمن به آرامی و در طول ماه‌ها یا حتی سال‌ها رشد می‌کند و گاهی در ابتدا هیچ علامت خاصی ندارد. علائم معمولا بتدریج با افزایش تعداد سلول‌های سرطانی در خون یا مغز استخوان ظاهر می‌شوند.

هر نوع از سرطان خون به روشی‌ متفاوت پیشرفت می‌کند و بنابراین درمانی مختص به خود دارد. به منظور پیش گرفتن بهترین روش درمانی، بهتر است نوع سرطان خون به خوبی شناسایی شود. (چه برای خود بیمار و گروه پزشکی و چه برای طرافیان او)

تشخیص سرطان خون

پزشک ممکن است با بررسی پرونده پزشکی بیمار، نسبت به ابتلا به یکی ازانواع سرطان خون مشکوک شود و به منظور اطمینان از تشخیص خود، بررسی‌های جسمی دیگری را نیز انجام دهد. او برای تایید تشخیصش، چندین آزمایشرا تجویز می‌کند و در نتیجه به کمک آن‌ها می‌تواند در صورت ابتلا فرد به سرطان خون، نوع آن را به منظور پیش گرفتن درمان متناسب تشخیص دهد.

علائم سرطان خون حاد ممکن است به علائم آنفولانزا شبیه باشد و ناگهان در طی چند روز یا هفته ظاهر شود.

سرطان خون مزمن در بسیاری از افراد در ابتدا با نشانه خاصی همراه نیست. بطور کلی علائم بیماری به تدریج پیشرفت می‌کند و اغلب بیماری به کمک آزمایش خون معمولی شناسایی می‌شود.

علائم سرطان خون

خستگی زیاد؛

احساس ناراحتی و بیماری در کل بدن؛

از دست دادن اشتها؛

کاهش وزن؛

تب؛

کم خونی، تنگی نفس، رنگ پریدگی، تپش قلب، ضعف، سرگیجه؛

خونریزی (کبودی، خونریزی بینی مکرر یا شدید، خونریزی لثه، خونریزی قاعدگی در وسط دوره قاعدگی یا خونریزی خیلی زیاد در زمان قاعدگی، لکه‌های قرمز رنگ روی پوست)؛

عفونت‌های مکرر (به عنوان مثال تب خال یا عفونت‌ در ریه، مجاری ادرار، لثه یا ناحیه معقد)؛

استفراغ؛

سر درد؛

گلو درد،

عرق کردن شبانه؛

دردمفاصل یا استخوان‌ها؛

تورم غدد لنفاوی در گردن، زیر بغل، کشاله ران یا بالای استخوان ترقوه؛

ضایعات چشمی؛

تورم بیضه‌ها.

بیماری‌های دیگری نیز هستند که برخی از این علائم را داشته باشند؛ در نتیجه مراحل تشخیص بیماری ممکن است طولانی و خسته کننده بنظر برسد؛ اما پزشک ناچار است که مطمئن شود این علائم علت دیگری نداشته باشند.

آزمایش برای تشخیص سرطان خون

پزشک به منظور تشخیص معمولا آزمایش‌های زیر را انجام می‌دهد:

آزمایش خون: به کمک نمونه خون می‌توان تعداد و ظاهر سلول‌های مختلف خونی را بررسی کرد. نتایج آزمایش‌ها نشان می‌دهد که اندام‌های بدن تا چه حد، بطور معمول فعالیت می‌کنند و می‌تواند نشانه‌های مورد نیاز را برای تشخیص مبتلا شدن یا مبتلا نشدن به سرطان خون، تامین کند. همچنین این امکان وجود دارد که بتواند عوامل خونریزی یا لخته شدن خون را بررسی کند. به کمک اندازه‌گیری برخی از عناصر موجود در خون، می‌توان توانایی بدن در لخته کردن خون را مشخص کرد. مقدار عوامل لخته کننده خون، در افراد مبتلا به سرطان خون می‌تواند بیش از حد باشد.

سیتوژنتیک: آزمایش‌های سیتوژنتیک – که همچنین آنالیز کروموزوم‌ها نیز نامیده می‌شود – بر روی یک نمونه از مغز استخوان و به منظور بررسی امکان اصلاح کروموزوم انجام می‌شود. کروموزوم‌ها قسمتی از سلول هستند که اطلاعات ژنتیکی هر فرد در آن وجود دارد. تشخیص انواع سرطان خون اغلب به کمک بررسی اختلالات خاص که منجر به تغییر در کروموزم‌ها می‌شود، قابل تشخیص است. این آزمایش‌ها کمک می‌کند نوع سرطان خون و در نتیجه درمان مورد نیاز بیمار مشخص شود.

نمونه برداری: این آزمایش به منظور تایید تشخیص قطعی سرطان خون انجام می‌شود. برای تشخیص سرطان خون، نمونه‌ای از سلول‌های مغز استخوان – معمولا از استخوان خاصره – جمع آوری و در زیر میکروسکوپ بررسی می‌شود. اگر سلول‌های سرطانی در این نمونه وجود داشته باشد، لازم است سرعت تکثیر آن‌ها نیز مشخص شود. دو روش برای نمونه گیری از مغز استخوان وجود دارد:

پزشک به کمک سرنگی بسیار ظریف، از مغز استخوان نمونه لازم را بر‌می‌دارد.

پزشک به کمک سرنگی ضخیم‌تر، به همراه نمونه مغز استخوان، تکه کوچکی از استخوان را نیز خارج می‌کند.

در هر دو روش نیاز به بی حسی موضعی وجود دارد. احتمال احساس درد کردن در لحظه‌ای که سلول‌ها به داخل سرنگ کشیده می‌شوند، وجود دارد، اما این ناراحتی فقط چند ثانیه طول می‌کشد. نمونه گیری از مغز استخوان معمولا در کلینیک یا بیمارستانانجام می‌شود و سرپایی است. (نیازی به بستری شدن ندارد.)

نمونه برداری از غدد لنفاوی: اگر غدد لنفاوی بزرگ شده باشند، پزشک از غدد لنفاوی نمونه‌برداری می‌کند. غدد لنفاوی در قسمت‌های مختلف بدن قرار دارند و بخشی از سیستم لنفوئیدی و ایمنی بدن هستند. در طی نمونه‌گیری، پزشک ممکن است یک قسمت یا کل غده را خارج کند. اگر دسترسی به غده لنفاوی متورم به کمک سرنگ ممکن باشد، نمونه‌گیری فقط با بی‌حسی موضعی صورت می‌گیرد. اما اگر غده مورد نظر در قسمت‌های داخلی تر قفسه سینه یا شکم قرار داشته باشد، نیاز است که نمونه‌برداری تحت بیهوشی کامل انجام شود.

روش‌های عکسبرداری: این روش‌ها امکان بررسی جزیی‌تر بافت‌ها، اندام‌ها و استخوان‌ها را فراهم می‌کند. به کمک رادیوگرافی، سی تی اسکن،ام آر آی و سونوگرافی، گروه درمانی می‌تواند تصویری واضح‌تر از ناحیه‌ای از بدن که به سرطان مبتلا شده،بدست بیاورد و اندام‌های را که امکان درگیر شدنشان وجود دارد، مشاهده کند. آزمایش‌های مکمل: پزشک ممکن است به منظور تشخیص میزان گسترش سرطان در بدن بررسی‌های دیگری را نیز لازم بداند.