سندرم کوشینگ

دکتر محبوبه سادات حسینی؛ فوق تخصص غدد

کوشنیگ، سندرمی است که با چاقی تنه‌ای، افزایش فشار خون، ضعف، آمنوره، هیرسوتیسم، استریای شکمی ارغوانی، گلوکز وری، دیابت، ادم، پوکی استخوان، اختلالات باروری و روانی مشخص می‌گردد. که علت آن افزایش کورتیزول خون است.

علت سندرم کوشینگ چیست؟

همان طور که اشاره شد علت سندرم کوشینگ اندوژن ثانویه به تولید بیش از حد کورتیزول توسط غدد فوق کلیوی است. در اغلب موارد، علت این امر هایپوپلازی، دو طرفه آدرنال به سبب افزایش ترشح ACTH هیپوفیز و یا تولید اکتوپیک ACTH توسط منبع غیرهیپوفیزی می‌باشد. 

میزان شیوع

میزان بروز هایپرپلازی آدرنال وابسته به هیپوفیز در زنان سه بار بیشتر از مردان است و شایع‌ترین سن شروع آن دهه سوم و چهارم می‌باشد. اغلب شواهد نشان می‌دهند که نقص اولیه، ایجاد آدنوم جدید هیپوفیز است چرا که در بیش از 90 درصد  بیماران مبتلا به هایپوپلازی آدرنال تومور وابسته به هیپوفیز یافت می‌شوند.

اغلب افراد مبتلا به افزایش ترشح ACTH هیپوفیزی دارای میکروآدنوم می‌باشند اما ممکن است ماکروآدنوم یا هایپوپلازی منتشر سلول‌های کورتیکوتروپ نیز مشاهده گردد. به طور متداول، تنها افرادی که دارای تومور هیپوفیزی تولید کننده  ACTH می‌باشند به عنوان مبتلایان به بیماری کوشینگ شناخته می‌شوند. در حالی که سندرم کوشینگ به تمام علل زیادی کورتیزول که شامل تومور  ACTH برون زاد، تومور آدرنال، تومور مترشحه  ACTH هیپوفیزی یا درمان بیش از حد با کورتن اطلاق می‌گردد.

علائم چاقی

افزایش وزن شایع‌ترین نشانه این سندرم است و در بزرگسالان چاقی همیشه، تنه‌ای است. این در حالی است که چاقی ژنرالیزه شایع‌ترین نوع چاقی در جامعه است. علاوه بر چاقی تنه‌ای، افراد مبتلا به این سندرم، رسوب چربی در محل اتصال مهره‌های گردنی به سینه‌ای دارند همچنین رسوب چربی در ناحیه گونه‌‌ها نیز ایجاد می‌شود که منجر به ایجاد صورت ماه مانند می‌شود.

اختلالات باروری

اختلال در گناد‌های جنسی شایع است. که با اختلالات عادت ماهیانه در زنان و کاهش میل جنسی در هر دو جنس مشخص می‌گردد. هیرسوتیسم به طور شایعی در زنان دیده می‌شود. هایپوگنادیسم به دلیل اثرات مستقیم کورتیزول بر سیستم مسؤول باروری است. (کورتیزول اثر مهاری مستقیمی بر ترشح پالسی GnRH  ،LH و FSH دارد) و با رفع افزایش کورتیزول، قابل برگشت است.

اختلالات روانی

اختلالات روانی تقریبا در 50 درصد بیماران مبتلا به سندرم کوشینگ دیده می‌شود. افسردگی از شایع‌ترین اختلالات روانی است هر چند قدرت حافظه و تشخیص نیز ممکن است دچار اختلال شوند.البته بی‌خوابی نیز شایع است. 

اختلالات استخوانی

در بچه‌ها شایع‌ترین تظاهر بالینی، اختلال رشد قدی و افزایش وزن است زیرا کورتیزول اثرات عمیقی بر رشد و تکامل کودک دارد. خیلی از بیماران مبتلا به سندرم کوشینگ طولانی مدت، دچار کاهش قد ثانویه به کولاپس مهره‌های دچار پوکی استخوان می‌شوند.

اختلالات پوستی

افزایش کورتیزول باعث نازکی پوست و جدا شدگی و نمایان شدن بافت عروقی زیر پوستی می‌شود. و در معاینه چروکیدگی پوست روی دست‌ها دیده می‌شود. کبود شدگی زودرس نیز از دیگر تظاهرات پوستی است. ظاهر پلتوریک این بیماران نیز ثانویه به نازکی پوست است. علامت تقریبا پاتوگنومونیک این بیماری استریای ارغوانی بنفش به قطر بیشتر از یک سانتیمتر است که به طور شایعی در شکم دیده می‌شود اما در بخش فوقانی ران‌ها، سینه‌ها و بازوها هم دیده می‌شود.

اختلالات سیستم عضلانی

میوپاتی و کبودی دو خصوصیت شایع دیده شده در این سندرم هستند. میوپاتی مربوط به سندرم کوشینگ معمولا عضلات پروگزیمال اندام تحتانی و کمربند شانه‌ای را درگیر می‌کنند.

اختلالات قلبی عروقی

افزایش فشار خون تظاهر غالب دیگر این سندرم است که در 75 درصد موارد دیده می‌شود. که می‌تواند منجر به افزایش اختلالات قلبی عروقی گردد. ترومبوآمبولی نیز در این بیماران شایع‌تر است.

عفونت‌ها

در این بیماران شیوع عفونت‌ها بیشتر است، هر چند اغلب بی‌علامت است. علت این اختلال سرکوبی پاسخ‌های التهابی نرمال است. عفونت‌های قارچی ناخن و پوست و حتی عفونت‌های فرصت طلب قارچی نیز می‌تواند رخ دهد.

اختلالات متابولیک و اندوکرین

عدم تحمل گلوکز و دیابت واضح در یک سوم بیماران دیده می‌شود. سنتز کبدی لیپوپروتئین‌ها افزایش می‌یابد و لذا مقدار کلسترول و تری‌گلیسیرید جریان خون افزایش می‌یابد. الکالوز هایپوکالمیک در 10 تا 15 درصد بیماران مبتلا به بیماری کوشینگ و در بیش از 95 درصد بیماران مبتلا به اکتوپیک کوشینگ دیده می‌شود. 

تشخیص

تشخیص سندرم کوشینگ به نشان دادن افزایش تولید کورتیزول و ناتوانی در سرکوب ترشح کورتیزول، که به طور طبیعی در هنگام تجویز دگزامتازون رخ می‌دهد، بستگی دارد. پس از قطعی شدن تشخیص، تست‌های بیشتری به منظور تعیین اتیولوژی طرح‌ریزی می‌شوند. که انجام تست‌های اختصاصی مربوطه و تفسیر آن توسط پزشک متخصص مربوطه انجام می‌گردد.

درمان

درمان سندرم کوشینگ، برداشت و یا حذف منبع مترشحه کورتیزول است لذا درمان آن بسته به منبع مترشحه و سایز تومور و موفقیت در جراحی متفاوت خواهد بود.

نکته مهم

با توجه به این که افزایش کورتیزول چه اندوژن و چه اگزوژن (مصرف کورتن) عوارض شدیدی ایجاد خواهد کرد لذا توصیه می‌شود مصرف کورتن تنها با مجوز پزشک و تنها به تعداد توصیه شده توسط پزشک مصرف گردد و از مصرف بی‌رویه این داروها اجتناب گردد.