آزاده دهقانی کری‌بزرگ : دانشجوی دکتری تخصصی سیاست‌های غذا و تغذیه
تحریریه زندگی آنلاین : عادات غذایی ناسالم عامل خطر اصلی ابتلا به بیماری و مرگ و میر در سراسر جهان است. مطالعات مختلف نشان داده‌اند که رژیم‌های غذایی حاوی میزان کاهش یافته میوه‌ها، سبزیجات، آجیل و دانه‌های روغنی و همچنین میزان بالای غذاهای فرآوری شده، گوشت‌ها، چربی‌های ترانس و سدیم مسئول اپیدمی چاقی و دیابت نوع 2 در جهان می‌باشند. انتخاب گزینه‌های غذایی سالم (افزایش مصرف میوه، آجیل و دانه‌ها، سبزیجات، فیبر و غلات کامل) می‌تواند تأثیرات مثبتی در سطح سلامت جامعه داشته باشد. در سراسر جهان، رژیم‌های غذایی کم میوه سومین عامل بزرگ مرگ و میر در بین عوامل خطر منفرد هستند، بنابراین عوامل تغذیه‌ای نقش مهمی در ارتقای سلامت و کاهش سرعت پیشرفت بیماری‌های مرتبط با رژیم غذایی دارند. یکی از مهم‌ترین پیشرفت‌های علوم تغذیه در چند دهه گذشته تغییر از دریافت مواد مغذی تنها و مجزا به الگوهای کلی رژیم غذایی بوده است. رژیم مدیترانه‌ای الگوی غذایی است که به طور کامل مورد مطالعه قرار گرفته است، این الگو نشان‌دهنده عادات غذایی سنتی جمعیت کشورهای حوزه دریای مدیترانه است و برای جلوگیری از بیماری‌های قلبی عروقی (CV) و حفظ سلامتی حائز اهمیت می‌باشد. رژیم غذایی مدیترانه‌ای با مصرف زیاد غذاهای با پایه گیاهی، روغن زیتون به عنوان منبع اصلی چربی، مصرف کم تا متوسط ماهی، لبنیات و مرغ، مصرف کم گوشت قرمز یا فرآوری شده و استفاده از گیاهان دارویی و ادویه جات به جای نمک شناخته می‌شود.
بیشتربخوانید:
رژیم مدیترانه‌ای به‌طور خلاصه
افزایش مصرف
میوه‌ها، آجیل / دانه‌ها، سبزیجات (به استثنای سیب‌زمینی)، حبوبات، غلات سبوس‌دار، غذاهای دریایی، ماست و روغن‌های گیاهی
کاهش مصرف
گوشت‌های فرآوری شده (نگهداری شده با سدیم)، غذاهای غنی از غلات تصفیه شده، نشاسته و قند و شکر افزوده
مزایای آن در خطر بیماری‌های قلبی- عروقی
فشارخون
لیپیدها و لیپوپروتئین‌ها
التهاب
عملکرد اندوتلیال
هموستاز گلوکز / انسولین
مزایای آن در رویدادهای بالینی:
بیماری عروق کرونر قلب
بیماری شریان محیطی
سکته
دیابت نوع 2
سندرم متابولیک
در بررسی‌های مختلف انجام شده بیان شده است که رژیم مدیترانه‌ای می‌تواند منجر به کنترل قند خون شود و عوامل خطر CV را بهبود بخشد.
رژیم غذایی مدیترانه‌ای می‌تواند عوامل خطر
قلبی - متابولیکی را کاهش دهد، در حالی که رژیم‌های غذایی که بر یک نوع ماده غذایی تاکید دارند مانند رژیم‌های غذایی کم‌چرب،مزیت کمی برای بیماری CV و دیابت نوع 2 دارند.
بیشتربخوانید:
شواهد بالینی پایبندی به رژیم مدیترانه‌ای
پیشگیری از دیابت نوع 2
در مطالعات انجام شده پیروی بیشتر از رژیم‌های غذایی مدیترانه‌ای (بیشتر مطالعات در مقایسه با بالاترین و کم‌ترین میزان پایبندی) با 23 درصد کاهش خطر ابتلا به دیابت همراه بود. نتایج مشابه دیگر (19 و 20 درصد خطر پایین دیابت) توسط سایر متاآنالیزها گزارش شده است. نتایج مطالعات کوهورت بزرگ و طولانی‌مدت نشان می‌دهد که در افرادی که بالاترین امتیاز پایبندی به رژیم غذایی مدیترانه‌ای را دارند، در مقایسه با افرادی که پایین‌ترین نمره پایبندی را دارند، 15 درصد خطر دیابت نوع 2 کمتر است.
بهبود سندرم متابولیک
سندرم متابولیک یک حالت متابولیکی است که با افزایش خطر دیابت همراه است. نتایج مطالعات مورد شاهدی در افراد مبتلا به سندرم متابولیک نشان داد افراد دارای رژیم غذایی مدیترانه‌ای احتمال بهبود بیشتری را در مقایسه با کسانی که از رژیم کنترل استفاده می‌کنند، خواهند داشت.
کنترل قندخون دیابتی
نتایج مطالعات متاآنالیز گزارش دادند که رژیم‌های مدیترانه‌ای، در مقایسه با رژیم‌های کنترل، سطح هموگلوبین گلیکوزیله A1c
(HbA1c) را در دیابت نوع 2 کاهش می‌دهند.
فاکتورهای خطر ابتلا به بیماری های قلبی-عروقی
مطالعات انجام شده نشان می‌دهند رژیم غذایی مدیترانه‌ای در مبتلایان به دیابت نوع 2، منجر به کاهش اندازه دور کمر (42/0 سانتی‌متر)، افزایش کلسترول خوب HDL (1.17 میلی‌گرم در دسی‌لیتر)، کاهش تری‌گلیسیرید (6.14 میلی‌گرم در دسی‌لیتر) و همچنین کاهش فشار خون سیستولیک و دیاستولیک (به ترتیب به اندازه 35/2 - و 58/1 میلی‌متر جیوه) می‌شوند. دیگر مطالعات متاآنالیز نشان می‌دهند که رژیم غذایی مدیترانه‌ای می‌تواند وزن بدن و کلسترول کل را کاهش دهد.
بیشتربخوانید:
ابتلا به بیماری‌های قلبی - عروقی
در مطالعه‌ای پس از پیگیری متوسط 4.8 ساله افراد، خطر ابتلا به حوادث بالینی (به عنوان مثال سکته قلبی، سکته مغزی یا مرگ ناشی از CV) در شرکت‌کنندگان با رژیم‌های مدیترانه‌ای (همراه با روغن زیتون یا آجیل) در مقایسه با شرکت‌کنندگان اختصاص داده شده به رژیم غذایی کم‌چربی 30 و 28 درصد کاهش یافته بود.
رژیم مدیترانه‌ای، التهاب و عملکرد اندوتلیال
مکانیسم‌هایی که رژیم مدیترانه‌ای از طریق آن بهبود عملکرد سیستم قلبی را در بیماران مبتلا به دیابت نوع 2 ایجاد می‌کند هنوز به طور کامل روشن نشده است. این مزایا به دلیل افزایش مصرف مواد مغذی ضد التهاب (فیبر، ویتامین‌ها، مواد معدنی، آنتی‌اکسیدان‌ها و پلی‌فنول‌ها) همراه با مصرف کمتر مواد مغذی التهابی (قندهای تصفیه شده و نشاسته، اسیدهای چرب ترانس، غذاهای با چگالی بالا) ایجاد می‌شود.
از این منظر، اثرات آنتی‌اکسیدانی و ضد‌التهابی رژیم غذایی مدیترانه‌ای می‌تواند توضیحی قابل قبول برای یافته‌های بالینی ارائه دهد. به نظر می‌رسد که التهاب رابط بین مقاومت به انسولین و اختلال عملکرد اندوتلیال در دیابت نوع 2 باشد: مارکرهای التهابی، مانند اینترلوکین 6 و پروتئین واکنش‌پذیر C، ممکن است خطر ابتلا به دیابت نوع 2 در آینده را پیش‌بینی کنند. علاوه بر این، یک بررسی سیستماتیک و متاآنالیز نشان می‌دهد که رژیم غذایی مدیترانه‌ای، در مقایسه با رژیم کنترل، مارکرهای التهاب را کاهش می‌دهد و عملکرد اندوتلیال (به عنوان مثال، افزایش جریان با افزایش اتساع و کاهش غلظت مولکول چسبندگی بین سلولی -1) را بهبود می‌بخشد.
کاهش مداوم مارکرهای التهابی بوسیله رژیم غذایی مدیترانه‌ای نیز در آزمایشات مختلف مداخله‌ای بر روی افراد چاق، مبتلایان به سندرم متابولیک یا افراد مبتلا به دیابت نوع 2 مشاهده شده است.
یک اثر پایدار از رژیم غذایی مدیترانه‌ای، در مقایسه با رژیم کم‌چرب، در بهبود نشانگرهای التهابی (سطح CRP پایین‌تر، سطح بالاتر آدیپونکتین)، همراه با بهبود مقاومت به انسولین و متابولیسم گلوکز وجود دارد. از همه مهم‌تر، فعالیت التهابی مداوم نیز با عدم پایبندی به رژیم غذایی مرتبط می‌باشد.
برخلاف اکثر داروهای ضد التهاب، رژیم غذایی مدیترانه‌ای ارتباط التهابی دیابت نوع 2 را به‌خوبی روشن کرده است، زیرا باعث کاهش نشانگرهای التهابی در گردش خون، بهبود کنترل قند خون دیابت و کاهش وقایع CV می‌شود.
یک الگوی غذایی مدیترانه‌ای، با مصرف زیاد غذای سالم و مصرف کم غذای مضر، به احتمال زیاد ممکن است با کاهش تولید سیتوکین‌های پیش‌التهابی و افزایش تولید سیتوکین‌های ضد‌التهابی باعث فعال شدن سیستم ایمنی ذاتی شود.
خطر سندرم متابولیک، دیابت نوع 2 و تصلب شرایین در نهایت با اثرات جداگانه یا ترکیبی محیط ضد التهاب، بهبود حساسیت به انسولین و بهبود عملکرد اندوتلیال کاهش می‌یابد.
