پس از موفقیت انقلاب های موسوم به بیداری اسلامی در تونس، مصر، یمن و لیبی و سرنگونی رژیم های حاکم بر این کشورها، وضعیت منطقه دگرگون و موضع مصر، تونس، ترکیه و احیاناً لیبی و یمن در برابر فلسطین به محور بازدارنده نزدیک شد، اما با شروع بحران در سوریه، جبهه استکبار تلاش کرد با مدل سازی انقلاب های عربی در سوریه، نظام سیاسی این کشور را که در محور مقاومت علیه رژیم صهیونیستی قرار داشت ساقط کند، لذا رژیم صهیونیستی با استفاده از فرصت به وجود آمده از بحران و فتنه تکفیری ها در سوریه برای سرکوب مقاومت در غزه دست به تلاش مذبوحانه دیگری زد که به جنگ هشت روزه معروف شد. بدین لحاظ می توان گفت که انتخاب زمان جنگ هشت روزه از سوی سران رژیم صهیونیستی، ناشی از دو موضوع تحولات منطقه ای و برخی مسائل داخلی این رژیم بوده است.
تصور ضعیف شدن محور مقاومت در منطقه از اصلی ترین دلایل منطقه ای این موضوع است، به نحوی که به تصور سران رژیم صهیونیستی شرایط برای استفاده از موقعیت موجود برای ضربه زدن به محور مقاومت از سوی این رژیم به لحاظ منطقه ای فراهم شد. در این بین حمایت کشورهای مرتجع عرب و جبهه استکبار به رهبری آمریکا در این میان تأثیرگذار بود که قابل انکار نیست.
از بعد داخلی نیز رژیم صهیونیستی که پس از جنگ 22 روزه به ترمیم ارتش خود پرداخته بود به تصور اینکه جبهه مقاومت فاقد تحول جدی در حوزه دفاعی است و به خاطر تحولات سوریه ضعیف شده است، فرصت را برای جبران شکست های گذشته غنیمت شمرد.
رژیم صهیونیستی نام عملیات این جنگ را «ستون ابرها» نامید که به موضوع تاریخی در تورات اشاره دارد و مقاومت نیز نام «حجاره السجیل» (سنگ سجیل) بر عملیات دفاعی خود نهاد. این عبارت نیز با داستان ابرهه در حمله به مکه در زمان قبل از اسلام مرتبط است.
جنگ هشت روزه از چهارشنبه 24 آبان 1391 (14 نوامبر 2012) با ترور احمد الجعبری معاون فرمانده گردان های عزالدین قسام توسط هواپیماهای اسرائیلی آغاز شد و مدت آن هشت روز بود.
اسرائیلی ها هدف از این عملیات را پاسخ به حملات موشکی و راکتی گروه های مقاومت فلسطینی مستقر در نوار غزه اعلام کردند.
ساعتی پس از آغاز حمله، سخنگوی رژیم صهیونیستی بر صفحه تلویزیون حاضر شد و خطاب به صهیونیست های ساکن فلسطین اشغالی اعلام کرد: «این بار جنگ ما با حماس دست کم هفت هفته 49 روز به طول می انجامد.»
وی در توضیح علت آن گفت: «این بار تصمیم گرفته ایم حماس را برای همیشه از میان برداریم.»
رژیم صهیونیستی در این جنگ از جنگنده های اف 16 و اف 15، تانک مرکاوا، بمب های فسفری استفاده کرد و مقاومت فقط موشک هایی با برد متوسط داشت. ارتش رژیم صهیونیستی فقط طی پنج روز بیش از یک هزار بار مناطق مختلف غزه اعم از ساختمان های مسکونی و دولتی، دفاتر رسانه های داخلی و خارجی را هدف حملات هوایی، زمینی و دریایی خود قرار داد که در اثر آن تعداد شهدای فلسطین به 70 نفر و مجروحان به 600 نفر رسید.
رزمندگان مقاومت فلسطین در عملیاتی مشترک به نام «سنگ سجیل» بیش از 550 موشک و خمپاره به سوی اهداف صهیونیستی شلیک کردند و باعث شدند که صهیونیست ها روز و شب خود را در وحشت سپری و به پناهگاه ها فرار کنند. منابع خبری صهیونیستی اعلام کردند که در نتیجه حملات موشکی گروه های فلسطینی تا کنون 17 صهیونیست کشته و 653 نفر دیگر زخمی شده اند. این منابع همچنین از تخریب 718 ساختمان و 240 خودرو در حملات موشکی مقاومت به اراضی اشغالی خبر دادند.[1]
در همین زمینه، روزنامه صهیونیستی «معاریو» نوشت: «بر اثر شدت حملات موشک های مقاومت شهرهای بئرالسبع و افاکیم، به شهر ارواح تبدیل شده اند.» رسانه های صهیونیستی خسارت وارد آمده از سوی موشک های مقاومت به تأسیسات رژیم صهیونیستی را 750 میلیون دلار برآورد کردند.
در شرایطی که کشتار فلسطینیان به ویژه کودکان فلسطینی توسط رژیم صهیونیستی با اعتراض افکارعمومی جهان روبه رو شده بود، شوراهای حاخام های اسرائیل در کناره باختری از دولت اسرائیل خواست به کودکان فلسطینی رحم نکند، چون تورات کشتار کودکان را در زمان جنگ جایز می داند. این شورا در بیانیه ای از دولت اسرائیل خواست دستور کشتار غیرنظامیان غزه را به ارتش بدهد. در این بیانیه ادعا شده است: «تورات کشتار زنان و کودکان را در زمان جنگ جایز می داند و هر که به کودکان غزه رحم کند به کودکان اسرائیلی رحم نکرده است.»
خاخام های اسرائیلی شهروندان لبنانی و فلسطینی را دشمن خود خواندند و از ارتش خواستند طبق متن تورات دشمنان را نابود کنند. بیانیه شورای حاخام های اسرائیلی از شبکه هفت رژیم صهیونیستی پخش شد.
ارتش اسرائیل پس از پایان جنگ اعلام کرد طی هشت روز بیش از 1500 حمله هوایی علیه مراکز فرماندهی، تونل ها و انبارهای تسلیحاتی و ساختمان های نظامی داشته است. طبق اخبار منابع بیمارستانی غزه 175 فلسطینی شهید و بیش از 1280 نفر زخمی شدند. همچنین 200 نفر از اسرائیلی ها نیز زخمی و 5 نفر کشته شدند. گروه های مقاومت حدود 1500 موشک و راکت (فجر ایرانی، گراد روسی، قسام و...) به مناطق فلسطین اشغالی (اسرائیل) شلیک کردند.
موشک های مقاومت فلسطینی حدود 750 هزار صهیونیست را تهدید و روند زندگی طبیعی و رفت و آمد آنها را در تمام مناطق جنوب سرزمین های اشغالی را مختل کردند و همین امر موجب وارد آمدن خسارت های مستقیم و غیرمستقیم به اقتصاد رژیم صهیونیستی شد. مهم ترین خسارت های اقتصادی مستقیم را باید در تأمین هزینه ساخت مناطق و تأسیسات آسیب دیده در جنگ ملاحظه کرد.
اما خسارت های غیرمستقیم شامل تأمین هزینه غیرنظامی جنگ است که خسارت های وارده به کارخانه ها و تأسیسات و مراکز تجاری و بازرگانی آسیب دیده از جنگ را در بر می گیرد و به طور معمول تأمین هزینه این مراکز و تأسیسات بسیار بیشتر از خسارت های اقتصادی مستقیم است. روزنامه صهیونیستی «یسرائیل هیوم» فاش کرد که طی یک هفته پس از آغاز تهاجم رژیم صهیونیستی به نوار غزه یک میلیارد و 200 هزار دلار به اقتصاد این رژیم خسارت وارد آمده است.
رسانه های صهیونیستی همچنین اعلام کردند که 6 هزار گردشگر، سفر خود به اسرائیل (سرزمین های اشغالی فلسطین) را به دلیل جنگ غزه لغو کردند. لغو شمار زیادی از بلیت های رزرو شده به سرزمین های اشغالی، افزایش مالیات برای اسرائیلی ها، کاهش درآمدهای ناخالص داخلی، اخلال در بازار بورس و بیمه از دیگر پیامدهای شکست اسرائیل در جنگ هشت روزه علیه غزه است که باعث رکود در بسیاری از بخش های اقتصادی اسرائیل شد.[2]
پس از پایان حملات رژیم صهیونیستی به غزه فلسطینی ها کوشیدند از تنها حامی خود در این جنگ تشکر کنند. تابلوهای بزرگی که روی آنها به زبان های عربی، فارسی، انگلیسی و عبری از ایران تشکر شده بود در بسیاری از خیابان ها و چهارراه های شهرهای غزه نصب شدند. روی این تابلوها و پوسترها تصاویر موشک های فجر پنج نیز به چشم می خورد.
این موشک ها نقش تعیین کننده ای در پیروزی نیروهای مقاومت در برابر این تجاوز داشتند. خضر حبیب، سخنگوی گروه جهاد اسلامی گفت: «ایران در حمایت از مقاومت فلسطین و آرمان فلسطین همیشه سخاوتمندانه عمل کرده است. برای همین ما از ایران تشکر و قدردانی می کنیم، زیرا بیشتر موشک هایی که نیروهای مقاومت به تل آویو و بیت المقدس شلیک کردند، با استفاده از فناوری ایران ساخته شده بود.»
فرمانده عملیاتی جهاد اسلامی فلسطین نیز در مقابل دوربین های شبکه های تلویزیونی غرب ظاهر شد و با اقتدار و افتخار اظهار داشت: «تسلیحاتی که در جنگ اخیر غزه به کار گرفته ایم و اسرائیل را به وحشت انداخته است، از فشنگ تا موشک، هدیه جمهوری اسلامی ایران است.»
«رمضان عبدالله» دبیرکل جنبش جهاد اسلامی فلسطین نیز در مصاحبه با هفته نامه المنار 20/ 11/ 2012 تأکید کرد: «ایران منبع کامل سلاح مقاومت فلسطین به غزه است. چه سلاح ایرانی باشد و چه غیر ایرانی، زیرا سلاح غیر ایرانی نیز با حمایت ایران به غزه می آید.»
«خالد البطش» یکی از رهبران برجسته جنبش جهاد اسلامی فلسطین نیز در گفت وگو با گروه مهر تأکید کرد: «ملت فلسطین در این مقاومت و پیروزی خود تنها نبود، بلکه طرف های دیگری نیز شریک این پیروزی بوده اند که جمهوری اسلامی ایران و حزب الله در رأس این طرف ها محسوب می شوند.»
«ابواحمد» سخنگوی گروهان های قدس با قدردانی از جمهوری اسلامی ایران تصریح کرد: «مقاومت با موشک های ایرانی فجر 3 و5 اسرائیل را غافلگیر کرد. سلاح گروهان های قدس در جنگ هشت روزه و به ویژه موشک های فجر 5 و3 ایرانی است؛ و سوریه و حزب الله نیز در این حمایت ها نقش بزرگی دارند.»
«خالد مشعل» رئیس دفتر سیاسی جنبش حماس نیز در گفت وگو با خبرگزاری رویترز، ایران را تأمین کننده مالی و حامی اصلی گروه های مقاومت در جنگ هشت روزه غزه دانست: «ایران منبع تأمین کننده سلاح به حماس است و بی شک سال ها گروه های مقاومت از حمایت های فراوان جمهوری اسلامی بهره مند بوده اند.»
این قدردانی ها فقط به گروه های سیاسی و مقاومت فلسطینی محدود نشد. مردم عادی غزه نیز در گفت وگو با شبکه تلویزیونی «پرس تی وی» از ایران و مردم آن قدردانی کردند.
یکی از ساکنان غزه گفت: «این پیروزی در وهله نخست با لطف الهی و سپس با کمک و حمایت نامحدود دیپلماتیک و سیاسی و نظامی جمهوری اسلامی ایران حاصل شد. در نتیجه ما از دولت و مردم ایران تشکر می کنیم و آنها را در این پیروزی شریک خود می دانیم.»
تحلیل گران و سیاستمداران غربی و حتی اسرائیلی، پس از پایان جنگ رژیم صهیونیستی علیه مردم غزه و تن دادن این رژیم به آتش بس با مقاومت و شرایط آن، از شکست اسرائیل در این جنگ در برابر مقاومت فلسطین سخن گفتند و حتی اعتراف کردند که ایران دست برتر را در این جنگ دارد. در ذیل به بخشی از آنها اشاره می شود.
«رابرت بائر» افسر سابق سازمان اطلاعاتی و جاسوسی آمریکا (سیا) قبل از پایان یافتن جنگ و در شرایطی که رژیم صهیونیستی ادعای حمله زمینی به غزه را داشت، اعتراف کرد حمله زمینی به غزه و کنترل آن برای اسرائیل به منزله کابوس خواهد بود. وی در گفت وگو با شبکه تلویزیونی سی.ان.ان امریکا اظهار داشت: «ادامه جنگ غزه به ضرر اسرائیل است، زیرا این کار هیچ فایده ای ندارد و آسیب پذیری اسرائیل را افزایش می دهد. اگر اسرائیل به غزه حمله کند باز هم حماس به شلیک راکت هایش ادامه خواهد داد. حماس از حزب الله در جنگ با اسرائیل درس گرفته است. حماس با تکیه بر این تجارب می داند که اگر یک یا چند هدف خاص را به صورت مرتب هدف قرار بدهد، گنبد آهنین اسرائیل قادر نخواهد بود همه این راکت های شلیک شده را رهگیری و منهدم کند. به همین علت اسرائیلی ها نمی خواهند جنگ ادامه پیدا کند، زیرا کار برای اسرائیل دشوارتر خواهد شد و اسرائیل در شرایط بدتری قرار خواهد گرفت.»
حال و روز اسرائیل را باید از روزنامه اسرائیلی هاآرتص پرسید که معتقد است: «باید قبل از آن که زمان بگذرد، از ستون ابرها پایین بیاییم تا بلای دو جنگ قبلی سر ارتش نیاید. نمی توان تبعات شلیک موشک به تل آویو و اورشلیم (بیت المقدس ) را نادیده گرفت، زیرا از سال 1948 هیچ کشوری (جز یک مورد) حتی جمال عبدالناصر نتوانسته بودند به تل آویو حمله کنند و تل آویو دست نخورده باقی مانده بود.»
رابرت فیسک از روزنامه نگاران و تحلیل گران انگلیسی و نیز در روزنامه ایندیپندنت اظهار داشت: «اقدامات اسرائیل در غزه به رویدادی نزدیک می شود که اتفاقاً تل آویو بیشتر از همه از آن واهمه دارد و آن نابودی اسرائیل است.»
روزنامه فرانسوی «لیبراسیون» تصویر جنگ هشت روزه را این چنین ترسیم کرده است: «برد و تعداد موشک هایی که از غزه به سمت اسرائیل شلیک شد به شکل بی سابقه ای افزایش یافته بود. حماس برای اولین بار موفق شد تا هراس به دل اسرائیل بیندازد و آنها را وادار به اعلان آتش بس کند. یک سیاستمدار مستقل و ساکن غزه می گوید من از طرفداران حماس نیستم، اما باید بگویم که آنها پیروز شدند و محبوبیتشان احیا شد. در حالت کلی، جنگ همواره در غزه رخ می دهد و موشک های حماس و جهاد اسلامی توان عبور از شهرک سدیروت را نداشتند، اما این بار موشک ها به تل آویو و بیت المقدس رسید. دیدن تصاویر اسرائیلی ها که از ترس در حال دویدن به مناطق امن بودند، مزه پیروزی را به مردم غزه چشاند.»
تحلیل گر روزنامه «ایندیپندنت» در لندن تصویر دیگری را شکار کرده و در تحلیل خود قاب کرده است.
«در عالم واقعیت، درس عبرتی که از درگیری های غزه گرفته شد، خلاف ادعاهای اسرائیل و آمریکاست. معضلاتی که اسرائیل در عملیات کوچک غزه و علیه دشمنی ضعیف تجربه کرد، بر دشواری هایی صحه می گذارد که تل آویو در صورت رویارویی با ایران مواجه خواهد شد. اتفاقات غزه حاوی درس های عبرت فراوانی برای اسرائیل است، همان درس هایی که به رغم همه لفاظی های جنگ طلبانه نتانیاهو، باعث عقب نشینی او شد و بعید می نماید وی بتواند وارد ماجراجویی مقابل ایران شود.»
تصویر سوم مربوط به روزنامه آمریکایی «وال استریت ژورنال» است که فراتر از کلیدواژه مهم «موشک فجر» بر «قدرت نرم ایران» در منطقه متمرکز شده است. این روزنامه می نویسد: «درگیری اخیر اسرائیل در مرزهای غربی (غزه) و کاهش فشار علیه سوریه، برای ایران رضایت بخش است. قدرت نرم ایران در خاورمیانه آن هنگام که بحران ها و آشوب ها می توانند به اقدامات آمریکا یا اسرائیل مربوط باشند، فزونی می گیرد و اوباما مجبور است در چنین مواقعی از جمله در جنگ اخیر، ترمزها را فشار دهد. اتفاقاتی نظیر بحران غزه، تمرکز آمریکا روی پرونده هسته ای ایران را به هم می زند. اوباما در درجه نخست باید جبهه داخلی و اقتصادی را سامان دهد و مسائلی نظیر جنگ افغانستان را به سرانجام برساند، اما ایران این توانایی را دارد که روند مورد علاقه آمریکا را به هم بزند. تمام رؤسای جمهور آمریکا پس از کارتر این تجربه را دارند که ایران قادر است حرکت آمریکا در قبال خاورمیانه پس از بحران را نافرجام بگذارد. در شرایطی که ایران و دیگر گروه های اسلام گرا دارای قدرت هستند و می توانند اقداماتی را ترتیب دهند، سناریو آمریکا در آسیا بغرنج می شود. ادامه درگیری فلسطین و اسرائیل، اوباما را گرفتار می کند حال آنکه برنامه هسته ای ایران نیز برای وی تبدیل به یک کابوس شده است. این مسئله همراه همیشگی سیاست خارجی اوباما خواهد بود.»
شبکه تلویزیونی آمریکایی «فکس نیوز» نیز درباره جنگ هشت روزه غزه به مصاحبه با «جان بولتون» سفیر سابق آمریکا در سازمان ملل پرداخت. بولتون که همواره مواضع تندی علیه ایران اسلامی داشته است، این بار در تحلیل جنگ غزه اذعان داشت: «متأسفانه ایران بر اثر جنگ غزه قدرتمندتر از گذشته شده است. من فکر نمی کنم که جنگ هشت روزه مسئله حماس و اسرائیل بود. در واقع این درگیری مسئله ایران و اسرائیل بود.»
روزنامه «نیویورک تایمز» هم معتقد است: «موشک های ایرانی فجر به حماس و دیگر جنبش ها در غزه اجازه داد که قلب اسرائیل را نشانه بروند، همین مسئله باعث فرار ساکنان فلسطین اشغالی به پناهگاه ها شد. کمک های سیاسی و مالی به فلسطین انجام می شد، اما رهبران گروه های فلسطینی می گفتند که کمک نظامی ایران کمک بزرگ تری است. این مسئله اعتبار ایران را افزایش داده است.
برای نخستین بار شهرهای مهم اسرائیل هدف موشک ها قرار گرفتند. این موضوع شرایط را به نفع ایران عوض می کند.»
روزنامه «القدس العربی» دیگر روزنامه ای است که به موضوع جنگ غزه پرداخته و با بیان اینکه «اسرائیل شکست خورده جنگ غزه است»، نوشت: «در جنگ دوم غزه، معادله جنگ به کلی فرق کرده و این بار اسرائیل و دیگران از اینکه حماس به سلاح های مدرن روبه روز مجهز شده بود، غافلگیر شدند، بدین ترتیب مقاومت موفق شد ترس و نگرانی را در تل آویو قرار دهد و مانع از انجام تهدیدات ارتش در مورد تجاوز زمینی به غزه شود. تانک های اسرائیل نیز در ورود به نوار غزه و حتی نزدیک شدن به آن به خود لرزیدند، چرا که آنها از موشک های ضد زره کورنیت می ترسیدند.»[3]
در تهاجم هشت روزه رژیم صهیونیستی و جنگ نابرابر علیه مردم بی دفاع غزه اگر چه خسارت ها و تلفات زیادی را بر جای گذاشت، اما از لحاظ سیاسی اهداف این رژیم را محقق نکرد و دستاوردهای زیادی برای حماس به همراه داشت. در گذری کوتاه بر این جنگ دستاورد راهبردی زیر می تواند به عنوان مهم ترین نتایج حاصل از آن، مورد اشاره قرار گیرد:
1- تقویت جبهه مقاومت در منطقه و به ویژه مواضع این جبهه در برابر تجاوزگری های رژیم صهیونیستی مهم ترین دستاورد در ناکامی رژیم صهیونیستی در جنگ اخیر به شمار می رود. رژیم صهیونیستی بعد از شکست سنگین و رسوایی در جنگ22 روزه همواره به دنبال زمان مناسبی برای جبران این دو شکست بود. لذا در جنگ هشت روزه تلاش زیادی کرد که گام مؤثری در جبران ناکامی های گذشته خود بردارد که دستاورد این تجاوز به سنگینی شکست های گذشته ختم شد.
2- برجسته سازی نقش جمهوری اسلامی به عنوان نخ اصلی مهره های مقاومت در جبهه های مختلف از دیگر دستاوردهای مهم جنگ هشت روزه به شمار می رود. گر چه در طول سه دهه گذشته جبهه های مقاومت در سراسر جهان مستقیم یا غیرمستقیم از پشتیبانی معنوی و مادی جمهوری اسلامی برخوردار بوده و دستاوردهای خود را در این عرصه مرهون انقلاب اسلامی می دانند، اما اذعان صریح و اتفاق نظر رهبران ارشد حماس، جهاد اسلامی و فرماندهان مقاومت و مردم مقاوم غزه مبنی بر نقش آفرینی جمهوری اسلامی در جنگ هشت روزه، به واقع مهر تأییدی بر جایگاه راهبردی ایران در تحولات منطقه و مدیریت جبهه مقابله با رژیم صهیونیستی با محوریت ایران است.
طرح این موضوع پس از سخنان رهبر معظم انقلاب مبنی بر نقش آفرینی ایران اسلامی در پیروزی جنگ 33 روزه و 22 روزه و حمایت صریح و همه جانبه از مخالفان رژیم صهیونیستی در جبهه های مختلف، بر وجود نوعی وحدت رویه در میان اعضای جبهه مقاومت با محوریت ایران اسلامی اشاره دارد.
3- جنگ هشت روزه غزه نشان داد که تجهیز سرپنجه های مقاومت به سامانه های دفاعی مبتنی بر فناوری ایرانی نقش تعیین کننده ای در عرصه رویارویی جبهه مقاومت با رژیم صهیونیستی دارد، به نحوی که قدرت دفاعی ایران شرایطی را فراهم ساخته که سرنوشت جنگ را دیگر آغازکننده جنگ تعیین نمی کند و قطعاً هر نوع تجاوز احتمالی از سوی رژیم صهیونیستی علیه ایران اسلامی را با واکنش های پشیمان کننده ای مواجه خواهد ساخت.
4- ناکامی رژیم صهیونیستی در تأمین چتر دفاعی از سرزمین های اشغالی به رغم برخورداری از سامانه های دفاع موشکی پیشرفته و حسگرهای مراقبت شناسایی برتر از دیگر دستاوردهای جنگ غزه به شمار می رود.
5- از دیگر دستاوردهای جنگ هشت روزه در غزه می توان به واکنش کشورهای منطقه به تجاوزگری صهیونیست ها اشاره کرد، مواضعی که با انتقاد رهبر معظم انقلاب همراه شد. معظم له در دیدار با بسیجیان در این باره فرمودند: «رفتار کشورهای اسلامی در قضیه غزه مناسب نبود، آنهایی که داعیه دنیای اسلام را دارند، در این مواقع باید خود را نشان دهند.»
6- اما مهم ترین و راهبردی ترین دستاورد جنگ هشت روزه غزه، استمرار مقاومت در برابر تجاوزگری های رژیم تا بن دندان مسلح صهیونیستی بود و این مهم به جای ژست سیاسی کشورهای مدعی دفاع از فلسطین، تنها از طریق تقویت سلاح مقاومت امکان پذیر است. مقابله با چهارمین ارتش مجهز دنیا با حامیان برخوردار از تجهیزات و تسلیحات پیشرفته نیز عقلاً مستلزم استفاده از مجموعه تجهیزات و تسلیحات دفاعی روز است. حقیقتی که در جنگ هشت روزه برای همگان ثابت شد.[4]
پی نوشت ها:
[1] سلمان رضوی، «تحلیلی بر جنگ هشت روزه، اهداف، استراتژی ها و پیامدها»، رویداد و گزارش فلسطین، مؤسسه تحقیقات و پژوهش های سیاسی علمی ندا، شماره 380، 8/ 9/ 1391.
[2] فریده شریفی، «اسرائیل در باتلاق»، کیهان 7/ 7/ 1390.
[3] محمد ایمانی، «پشت دروازه تل آویو»، کیهان، شماره 20363.
[4] اکبر صفری، «مروری بر دستاوردهای جنگ هشت روزه»، کیهان، 11/ 9/ 1391.