دمنوش‌های لاغری از تبلیغ تا واقعیت!

دکتر احمدرضا درستی - متخصص تغذیه

هاشم یاوری : دانشجوی کارشناسی ارشد علوم بهداشتی ؛ در تغذیه، دانشگاه علوم پزشکی تهران

تحریریه زندگی آنلاین : در سال‌‌های اخیر یکی از مشکلات مهم مطرح در دنیا در زمینه تغذیه، چاقی می‌‌باشد که شیوع آن به میزان زیادی در کشورهای صنعتی و در حال توسعه روبه افزایش بوده و به شکل فزاینده ای در بین کودکان، نوجوانان و بالغین در حال افزایش می‌‌باشد؛ به طوریکه پیش بینی می‌‌شود طی دو دهه پیشِ رو 33 درصد (حدود 300 میلیون نفر) به تعداد افراد چاق جهان افزوده شود. از طرفی تمایل افراد به داشتن فیزیک بدنی مناسب و دانستن این امر توسط اصحاب رسانه و تبلیغات وسیع در این باب، زمینه لازم را به منظور ارائه راهکار‌‌هایی میانبُر ایجاد  می‌‌نماید. یکی از رایج‌ترین این راهکار‌‌ها و توصیه‌ها استفاده از گیاهان دارویی و دمنوش‌‌های لاغری است.

از سوی دیگر استفاده از گیاهان دارویی برای بیماران چاق یا دچار اضافه وزن دارای دو جاذبه اصلی هستند. به این ترتیب که بیماران، اولاً آنها را طبیعی و ایمن‌تر از داروهای شیمیایی می‌‌دانند و ثانیاً گمان می‌‌کنند که برای استفاده از آنها نیازی به مراجعه به پزشک ندارند. دسترسی به این درمان‌‌ها برای بیماران چاق یا مبتلا به اضافه وزن که توان مراجعه به پزشک را ندارند، اغلب آسان‌تر است. علاوه بر این، درمان‌‌های نامبرده برای بسیاری دیگر از بیماران، جایگزین تلاش‌‌های ناموفق‌شان برای کاهش وزن با استفاده از درمان‌‌های متعارف تر نظیر رژیم غذایی و فعالیت ورزشی می‌‌باشد.

 بیشتربخوانید:

این دمنوش های لاغری کوره چربی سوزی هستند

دمنـوش چـای سـبـز

چای سبز که از گیاه Camellia Sinesis تهیه می‌شود یکی از رایج‌ترین نوشیدنی‌ها پس از آب در جهان می‌باشد. ترکیبات مهم موجود در چای سبز، شامل ترکیبات پلی فنولیک است که به طور کلی به آنها کاتچین (Catechin) اطلاق می‌گردد. اپیگالوکاتچین گالات (EGCG) که فراوان‌ترین نوع کاتچین موجود در چای سبز است مسئول بسیاری از تأثیرات درمانی مفید در چای سبز می‌باشد. از دیگر ترکیبات چای سبز می‌‌توان به تانین و کافئین اشاره کرد. در هر فنجان چای سبز به طور معمول130-30 میلی‌گرم اپیگالوکاتچین گالات وجود دارد در حالی‌که در چای سیاه و سفید ممکن است این مقدار به 70-0 میلی‌گرم برسد که دلیل این تفاوت فاحش، روش تولید و فرآوری برگ‌‌های چای از نظر مدت تخمیر است. چای سبز در شرایطی که تخمیر برگ‌های چای پایین باشد تولید می‌‌شود؛ بنابراین، آنزیم پلی فنل اکسیداز موجود در برگ‌‌ها به دلیل پائین بودن مدت تخمیر، غیر فعال می‌شود و مانع از اکسیداسیون کاتچین‌‌های چای شده و مواد مؤثر آن پایدار باقی می‌‌مانند.

عوارض جانبی مصرف چای سبز

چای سبز برای اکثر برزگسالان تا زمانی که به مقدار مناسب (حداکثر سه فنجان در روز که حاوی 240 تا 320 میلی گرم از پلی فنل‌‌ها باشد) مصرف شود، ضرری را به همراه ندارد. شایع‌ترین عارضه مصرف زیاد و طولانی مدت چای سبز اختلالات گوارشی، تحریک سیستم عصبی و افت فشارخون به خاطر کافئین موجود در آن، افزایش دفع کلیوی آهن و کلسیم و به دنبال آن افزایش احتمال ابتلا به کم خونی و پوکی استخوان می‌باشد. البته این نگرانی نیز وجود دارد که مصرف زیاد چای سبز باعث فعالیت آنتی فولاتی شود، زیرا ظاهراً می‌‌تواند مانع فعالیت آنزیم دی هیدروفولات ردوکتاز شده و در نتیجه کمبود اسید فولیک را به همراه داشته باشد.

 بیشتر بخوانید:

چای گلپر ؛ راهی سریع برای لاغری

در روز چقدر می توانیم چای سبز مصرف کنیم؟

آب شدن چربی شکم با چند ادویه معطر

اثرات چای سبز در رابطه با کاهش وزن

تحریک سیستم سمپاتیک بوسیله مهار تخریب نور اپی نفرین (مهار آنزیم کتکول- اُ – متیل ترانسفراز – COMT) و در نتیجه افزایش اکسایش در میتوکندری‌‌ها و به دنبال آن افزایش متابولسم پایه، تأثیر بیشتر بر اکسیداسیون ذخایر چربی، تولید گرما در بدن و افزایش قابل توجه در مصرف انرژی 24 ساعته بدن.

افزایش فعالیت آنزیم‌های مؤثر در بتا اکسیداسیون چربی‌‌ها مانند آسیل کوآ اکسیداز (ACO) و آسیل کوآ دهیدروژناز متوسط زنجیر (MCAD) بوسیله مهار فاکتورهای رونویسی هسته‌ای دارای نقش در متابولیسم چربی‌‌های بدن.

 ایجاد احساس سیری به واسطه تحریک مرکز تشنگی که در مجاورت مرکز سیری قرار دارد و همچنین احساس پری معده که از تمایل فرد به خوردن غذا جلوگیری می‌‌نماید.

 کافئین موجود در چای سبز علاوه بر افزایش متابولیسم چربی‌ها (افزایش فعالیت آنزیم آدنیل سیکلاز و به دنبال آن افزایش تولید cAMP، که بالا رفتن تولید این ماده در بدن با افزایش فعالیت برخی آنزیم‌‌ها نظیر پروتئین کیناز نوع A، لیپاز حساس به هورمون، کارنیتین پالمیتوئیل ترانسفراز نوع یک و کاهش برخی دیگر از آنزیم‌‌ها مانند استیل کوآ کربوکسیلاز، که همگی این تغییرات افزایش متابولیسم چربی‌ها و در نتیجه افزایش مصرف انرژی را سبب می‌‌شود)، به دلیل دیورتیک بودن سبب کاهش وزن از طریق افزایش دفع آب بدن می‌‌شود. نکته جالب توجهی که در مطالعات مختلف به اثبات رسیده این است که با حذف کافئین از سایر محتویات چای سبز، اثر کاهش دهندگی وزن چای سبز، به میزان قابل توجهی کاهش پیدا می‌‌کند. مطالعات انجام شده به منظور بررسی اثربخشی واقعی چای سبز روی کاهش وزن دارای نتایج ضد و نقیض می‌‌باشند. بالاترین میزان از اثربخشی، حاکی از افزایشی حدود 4 درصد در کل انرژی مصرفی روزانه بدن (TEE) با مصرف 12-6 فنجان در روز به مدت یکسال می‌‌باشد که چیزی حدود 80-70 کیلوکالری در روز برای یک فرد است. با انجام محاسبه‌ای ساده می‌‌توان دریافت که این مقدار از سوزاندن کالری در روز می‌‌تواند منجر به کاهش 30-25 هزار کیلوکالری در سال گردد که این اندازه خود کاهش وزنی در حدود 5-4 کیلوگرمی را برای فرد مصرف کننده به همراه دارد. این در حالیست که به راحتی با رعایت رژیمی اصولی، متعادل و متنوع و نیز داشتن فعالیت بدنی مناسب می‌‌توان کاهش وزنی 4-2 کیلویی را در ماه انتظار داشت.

دمنوش چای اولانگ

چندین مطالعه، چای اولانگ را از نظر تشدید مصرف انرژی بررسی نموده‌اند، ولی کاهش جزئی توده چربی و وزن در اکثر آنها فقط هنگامی مشاهده شد که پژوهشگران، عصاره چای سبز را به چای اولانگ افزودند. ارزیابی اثرات عصاره و کاتچین‌‌های چای اولانگ بر فعالیت آنزیم لیپاز پانکراس به صورت برون تنی (بررسی در شرایط آزمایشگاهی) نشان داد که مکانیسم اثر چای اولانگ در پیشگیری از‌‌هایپرلیپیدمی ممکن است به دلیل مهار آنزیم لیپاز پانکراس باشد. بنابراین چای اولانگ ممکن است از طریق بهبود متابولیسم لیپید موجب کاهش میزان چربی و وزن بدن شود که این میزان از کاهش، بیشتر از 3-1 کیلوگرم در سال نیست.

 بیشتر بخوانید:

دمنوش چای سبز؛ معجزه ای برای سلامتی

با این دمنوش ها شکمی تخت داشته باشید!

دمنوش چای ترش

چای ترش در واقع گونه گیاهی است به نام علمی Hibiscus Sabdariffa که در کشورهای مختلف به نام‌‌های محلی مختلفی شهرت دارد و در ایران بیشتر به عنوان چای ترش (Sour Tea) معروف است. در گلبرک این گیاه ترکیبات و آلکالوئیدهای مختلفی مانند اسکوربیک اسید، انیسالدئید، آنتوسیانین، بتاکاروتن، بتاسیتواسترول، سیتریک اسید، سیانیدین -3- روتینوسید و استئاریک اسید وجود دارد. به همین دلیل در طب سنتی برای پیشگیری و درمان سنگ‌‌های کلیوی و مثانه، همچنین به عنوان آنتی باکتریال، ضد قارچ، ماده‌هایپوکلسترولمیک، آنتی اسپاسمودیک و کاهنده فشارخون استفاده می‌‌شود. طی مطالعات مختلف صورت گرفته مشخص شده که چای ترش بوسیله مهار آنزیم آلفا آمیلاز، مانع جذب روده‌ای کربوهیدرات‌ها شده و از این راه می‌‌تواند به کاهش وزن افراد کمک کند؛ اما کاهش وزن ناشی از مصرف چای ترش به میزانی که در شعارهای تبلیغاتی گفته می‌‌شود، نیست. از سوی دیگر، جدید‌ترین مطالعات انجام شده در این زمینه حاکی از آن است که مصرف این چای به تنهایی نمی‌تواند سبب لاغری شود؛ بلکه این چای در کنار رژیم غذایی مناسب و تحرک کافی می‌تواند صرفاً به عنوان یک نوشیدنی کمکی در کاهش وزن ایفای نقش نماید.

موارد منع مصرف: ضروری است افرادی که فشارخون پایینی دارند،زنان باردار، شیرده و افرادی که قصد بارداری دارند، بدون تجویز و نظر پزشک از مصرف این چای خودداری نمایند. همچنین به دلیل تأثیر این چای بر سطوح استروژن بدن، بهتر است افرادی که از قرص‌های ضد بارداری استفاده می‌کنند و یا زنان یائسه که تحت هورمون درمانی جایگزین هستند، از این چای استفاده نکنند.

دمنوش زیره

یکی دیگر از دمنوش‌‌هایی که امروزه بر تأثیر مصرف آن روی کاهش وزن مانور و تبلیغات زیادی انجام می‌‌شود، دمنوش زیره است. مکانیسم دقیق دمنوش زیره که ممکن است توسط آن روی وزن و BMI تأثیر بگذارد، به طور دقیق شناخته نشده است. با این حال بیان شده زیره ترکیباتی همانند فاکتورهای رشد شبه انسولین (IGFs) دارد که می‌‌توانند باعث تحریک و افزایش ورود گلوکز به سلول، تحریک پروتئین سازی در سلول، آزاد سازی اسید‌‌های چرب و فراخوانی اسید‌‌های چرب از بافت‌‌های چربی به خون شود. از طرفی استرول‌‌های موجود در زیره پس از متابولیزه شدن در بدن ماده‌ای شبیه تستوسترون را تولید می‌‌کنند که این ماده می‌‌تواند همانند تیازولیدین دیون‌‌ها عمل کرده و باعث فعال شدن گیرنده‌های فعال‌شده با تکثیرکننده‌های پراکسیزوم (PPARs) شده و بیان برخی از ژن‌‌ها از جمله 4-GLUT (در نتیجه افزایش متابولیسم گلوکز) و یا مرگ برنامه‌ریزی شده (آپوپتوز) سلول‌‌های پیش چربی را به همراه داشته باشد. بررسی‌‌های مختلف و متعددی جهت سنجش کارایی زیره در کاهش وزن در ایران و سایر نقاط جهان صورت گرفته است ولی تاکنون هیچ مطالعه‌ای تأثیر شگرفی که در تبلیغات به آنها اشاره می‌‌شود را نشان نداده است. با در نظر گرفتن مطالعات صورت گرفته در این زمینه بیشترین میزان اثربخشی زیره، پس از 8 هفته از مصرف دو فنجان در روز دمنوش زیره کاهش وزنی معادل یک کیلوگرم را به طور متوسط در هر فرد گزارش داده است یعنی ماهی 5/0 کیلوگرم، حال آنکه با داشتن رژیمی تحت نظر متخصص و فعالیت بدنی منظم می‌‌توان به طور قاعده‌مندی هفته‌ای 1-5/0 کیلوگرم کاهش وزن را تجربه کرد.

عوارض جانبی مصرف قهوه سبز

اگر قهوه سبز بیش از اندازه مصرف شود نه تنها مفید نیست بلکه مشکلات زیادی را به دنبال خواهد داشت. مصرف افراطی و مکرر این نوشیدنی باعث سفت شدن دیواره قلب و عروق و در نتیجه بالارفتن فشارخون و ایجاد مشکلات قلبی می‌‌شود. به علاوه اکثر افراد بر اثر مصرف قهوه مشکلات گوارشی پیدا می‌‌کنند، بنابراین کسی که مشکل گوارشی مثل ریفلاکس یا روده تحریک‌پذیر دارد با مصرف قهوه به وخیم‌تر شدن اوضاع خود دامن زده است. بسیاری از افراد هم هستند که با نوشیدن یک فنجان قهوه حتی ممکن است نتوانند یک شبانه روز به خواب بروند. اختلال در خواب هم یکی دیگر از مضرات مصرف زیاد قهوه است. مقدار زیاد قهوه به شدت اضطراب آور است؛ مشکلات بی قراری و سردردهای مکرر از مشکلات خلقی افرادی است که به طور افراطی قهوه می‌‌خورند به این امید که لاغر شوند.

دمنوش قهوه سبز:

قهوه سبز شکل اولیه قهوه‌ای می‌‌باشد که امروزه اغلب استفاده می‌‌شود و تنها به جهت بهبود در طعم، آن را در گرمای بالا تفت می‌‌دهند تا به صورت قابل مصرف دربیاید. در حقیقت قهوه سبز همان قهوه معمولی است که هنوز نرسیده و فرآوری روی آن صورت نگرفته است، رنگ سبز آن نیز به علت کال بودن و نرسیده بودن آن است. قهوه سبز به نسبت قهوه معمولی از کافئین کمتری تشکیل شده است و در حدود یک پنجم قهوه معمولی کافئین دارد؛ در عوض قهوه سبز دارای مقادیر فراوانی کلروژنیک اسید می‌‌باشد. 2/13-7/8 گرم کلروژنیک اسید در هر 100 گرم از وزن خشک قهوه سبز یافت می‌‌شود، حال آنکه میزان کلروژنیک اسید موجود در قهوه معمولی به مراتب کمتر از این مقدار است. (6/4-5/1 گرم در هر 100 گرم از وزن خشک) کلروژنیک اسید، استر کافئیک اسید بوده و یک آنتی اکسیدن طبیعی به شمار می‌‌رود. بسیاری از اثرات کاهش دهندگی وزن قهوه سبز را به این ترکیب نسبت می‌‌دهند. این اسید با مهار آنزیم آلفا گلوکوزیداز روده ای سبب کاهش میزان گلوکز پس از صرف غذا می‌‌شود. همچنین کلروژنیک اسید با فعال کردن آنزیم AMPK (پروتئین کیناز فعال شده) که روی هموستاز انرژی سلول‌‌ها تأثیر دارد، باعث کاهش تولید گلوکز کبدی و کاهش سنتز اسیدهای چرب و همینطور افزایش لیپولیز می‌‌شود. در ضمن اثرات بیان شده برای کافئین در قسمت چای سبز به دلیل وجود این ترکیب به میزان نسبتاً قابل توجه در مورد قهوه سبز نیز صادق می‌‌باشد. در مورد اثربخشی قهوه سبز برخلاف تبلیغات مختلفی که در رسانه‌های گوناگون با شعارهایی جذاب نظیر "خوشمزه لاغر شوید" و همچنین اشاره به تأثیرات جادویی و سریع این محصول، پژوهش‌‌ها و مطالعات مختلف صورت گرفته در این زمینه چنین نتایجی را اثبات نکرده اند. میزان کاهش وزن ناشی از مصرف دو تا سه فنجان قهوه سبز در روز پس از 12 هفته به طور میانگین 5-3 کیلوگرم گزارش شده است که در مقایسه با پیروی از یک رژیم غذایی مبتنی بر دانش تغذیه‌ای، درکنار برنامه ورزشی منظم که می‌‌تواند کاهش وزنی معادل 12-6 کیلوگرم را در همین مدت زمان به دنبال داشته باشد، بسیار ناچیز و پرهزینه تر به نظر می‌‌رسد. در این زمینه یک مطالعه خاص در ایالات متحده انجام گرفته که از سوی رسانه‌های دیداری و نوشتاری تأکید زیادی روی آن صورت می‌‌گیرد و در آن به کاهش وزن حدود 8 کیلوگرمی پس از سه ماه مصرف قهوه سبز اشاره می‌‌شود، البته نکته مهم در رابطه با این مطالعه اینست که حامی مالی انجام این پژوهش یک شرکت دارویی تولید کننده قرص‌‌های لاغری است، (ازجمله تولید کننده قرص قهوه سبز) که این امر می‌‌تواند نتایج بدست آمده از این مطالعه را تحت تأثیر خود قرار دهد.