شوناز احمدی خطیر - کارشناس ارشد علوم تغذیه و رژیم درمانی
تحریریه زندگی آنلاین : کربوهیدرات‌های تخمیرپذیر در گروه‌های غذایی زیر یافت می‌شوند:
1) حبوبات، 2) میوه‌ها، 3) لبنیات.
از جمله نشاسته‌هایی که به دلیل محتوای طبیعی کربوهیدراتی قابل تخمیرشان کاریوژنیک (پوسیدگی‌زا) محسوب می‌شوند شامل: کراکرها، چیپس، چوب شور و نان‌ها می‌باشند.
تمامی میوه‌ها (تازه، خشک و کنسرو شده) و آب‌میوه‌ها ممکن است کاریوژنیک باشند. میوه‌های محتوی آب بالا، مانند هندوانه، نسبت به سایر میوه‌ها مانند موز و میوه‌های خشک شده کمتر کاریوژنیک هستند.
آب‌میوه‌ها، Ice tea و سایر نوشیدنی‌های شیرین شده با شکر؛ دسرها؛ کلوچه‌ها؛ آب‌نبات‌ها و کیک‌ها ممکن است کاریوژنیک باشند. محصولات لبنی شیرین شده با فروکتوز، ساکروز یا سایر شیرینی‌ها نیز بدلیل شکر افزوده شده، می‌توانند کاریوژنیک باشند. به هر حال، محصولات لبنی غنی از کلسیم بوده و ماهیت قلیایی آنها می‌تواند تاثیر مثبت داشته، پتانسیل کاریوژنیکی غذاها را کاهش دهد.
ساکارز نیز مانند سایر شکرها (گلوکز، فروکتوز، مالتوز و لاکتوز) فعالیت باکتریایی را تحریک می‌کند. ارتباط سببی بین ساکارز و پوسیدگی دندان‌ها اثبات شده است. تمامی اشکال شکر رژیمی، نظیر عسل، شیره، شکر قهوه‌ای و شربت ذرت پتانسیل کاریوژنیکی داشته و می‌توانند توسط باکتری‌ها در جهت تولید اسیدهای ارگانیک مورد استفاده قرار گیرند.
نتایج تحقیقات سلامت ملی و مطالعه بررسی تغذیه III افزایش قابل توجه پوسیدگی دندان در بچه‌های (2 تا 10 ساله) که مقادیر زیادی نوشیدنی‌های کربناته یا آب میوه مصرف می‌کنند در مقایسه با بچه‌هایی که مصرف بالایی از آب یا شیر داشته را گزارش کرد. سایر نوشیدنی‌ها و مواد غذایی طی یک فرایند شیمیایی در حضور اسید، در فرسودگی دندان، و کاهش مواد معدنی از سطح دندان شرکت می‌کنند.
بیشتربخوانید:
نقش بزاق
جریان بزاق غذا را از اطراف دندان‌ها پاک می‌کند. علاوه بر سیستم بافری بیکربنات - کربنیک اسید و فسفات، بزاق نیز عمل بافری داشته که منجر به خنثی کردن متابولیسم اسیدی باکتری‌ها می‌شود. جویدن تولید بزاق را تحریک کرده و می‌تواند کاریوژنسیتی کربوهیدرات‌های تخمیرپذیر مصرفی با یک وعده غذا را کاهش دهد.
بزاق فوق اشباع از کلسیم و فسفر است. عملکرد بافری، PH را به بالاتر از نقطه بحرانی برگردانده، دمینرالیزاسیون می‌تواند رخ دهد. در صورت حضور فلوراید در بزاق، مواد معدنی می‌توانند در فلوئوروآپاتیت رسوب کرده، که در برابر فرسودگی مقاوم است.
فلوراید
فلوراید عامل اصلی ضد پوسیدگی است. مصرف آن چه به صورت سیستمیک و چه موضعی ایمن بوده، ماده‌ای موثر جهت کاهش بروز و شیوع پوسیدگی دندان محسوب می‌شود. اثر فلورید بر پیشگیری از پوسیدگی با فلوریده کردن آب، مصرف خمیردندان‌های فلورایددار، دهان‌شویه‌ها و گرد دندان‌ها، و نیز نوشیدنی‌هایی که با آب فلوراید دار تهیه می‌شوند، ادامه می‌یابد. غلظت مطلوب فلورید آب
(0.7-1.2 ppm) می‌تواند بدون ایجاد لکه روی دندان، نقش محافظتی علیه گسترش پوسیدگی دندان داشته باشد. اکثر غذاها، درصورتیکه با آب فلورایددار تهیه شده باشند، حاوی مقادیر کمی از فلوراید هستند، به غیر از چای دم‌کرده، که تقریبا ppm 4.4 فلوراید دارد.
مکانیسم اصلی عمل فلوراید روی دندان‌ها
زمانی که با کلسیم و فسفر در مینا و دنتین دندان ترکیب شود، فلوئورآپاتیت تولید کرده که در مقایسه با هیدروکسی آپاتیت ترکیب مقاوم تری در برابر اسید می‌باشد.
ترمیم و رمینرالیزاسیون سطح دندان‌های با علائم اولیه پوسیدگی( فرسودگی و پوسیدگی‌های ابتدایی) را افزایش می‌دهد.
به معکوس شدن فرایند پوسیدگی از طریق افزایش مقاومت سطح دندان به پوسیدگی، کمک می‌کند.
مهار اثرات مضر باکتری‌ها در حفره دهان از طریق ایجاد اختلال در تشکیل و عملکرد میکروارگانیسم‌ها.
بیشتر بخوانید:
مکمل فلوراید
لازم است قبل از تجویز مکمل فلوراید برای کودک، دریافت فلوراید کودک از منابع مختلف غذایی و دسترسی به آب حاوی فلوراید در جامعه را در نظر بگیرند. چون استخوان‌ها منبع فلورید هستند، غذاهای استخوانی، ماهی، و ژلاتین تهیه شده از استخوان‌ها منابع غنی مواد معدنی هستند. در جوامعی که فلوراید به آب افزوده نمی‌شود، تجویز مکمل‌های رژیمی فلوراید برای کودکان 6 ماه تا 16 سال ممکن است توصیه شود. فلوراید می‌تواند هم موضعی و هم سیستماتیکی مصرف شود. هنگامی که در غذا و نوشیدنی‌ها مصرف شود، وارد گردش سیستمیک شده و در استخوان‌ها و دندان‌ها رسوب می‌کند. منابع سیستمیک با فراهم آوری فلوراید برای بزاق، دارای یک اثر مفید موضعی نیز هستند. مقادیر کمی از فلوراید وارد بافت‌های نرم شده و مابقی دفع می‌شود. منبع اصلی فلورید سیستماتیک آب فلورید دار است؛ غذا و نوشیدنی‌ها مقادیر کمتری را فراهم می‌کنند. مکمل فلوراید برای شیرخواران فرمولاخوار یا شیرخواران شیرمادرخواری که در جوامع فلوریده زندگی می‌کنند در صورتی که در فواصل بین تغذیه آب نوشیدنی دریافت می‌کنند توصیه نمی‌شود. اگر شیرخوار نمی‌تواند در فواصل بین تغذیه آب بنوشد یا زمانی که فقط شیرمادر می‌خورد و آب بطری می‌نوشد، باید طبق توصیه‌های مکمل فلوراید، مکمل بگیرد. مکمل فلوراید باید توسط پزشک اطفال تجویز شود. این مکمل‌ها مانند سایر مکمل‌ها فروش آزاد نیستند. منابع موضعی فلوراید شامل خمیردندان، ژل، دهان شویه‌ها با مصرف روزانه توسط افراد، به علاوه انواع غلیظ‌تر فلوراید که توسط دندانپزشکان به شکل ژل، فوم، و دهان‌شویه‌ها بکار برده می شوند. مواجهه مکرر دندان‌ها با فلورایدهای موضعی، خمیردندان‌های حاوی فلوراید، دهان‌شویه‌ها، و آب حاوی فلوراید در حفظ غلظت مطلوب فلوراید، حائز اهمیت بوده، اما از دریافت اضافی باید اجتناب شود.
پیشگیری از پوسیدگی
رژیم متعادل، تعدیل منابع و مقادیر کربوهیدرات‌های تخمیرپذیر و آداب بهداشت دهانی در شیوه زندگی فردی تمرکز می‌کند. مثل مسواک زدن حداقل 2 بار روزانه ترجیحا پس از مصرف غذاها، شستن دهان به ویژه با آب پس از مصرف غذاها و میان وعده‌ها، استفاده از نخ دندان 2 بار در روز، استفاده از خمیردندان‌های فلورایددار، جویدن آدامس‌های بدون شکر به مدت 15 تا 20 دقیقه پس از مصرف غذاها و میان‌وعده‌ها.
عادات مثبت نظیر مصرف میان‌وعده‌ها همراه با غذاهای آنتی‌کاریوژنیک یا کاریواستاتیک، جویدن آدامس‌های بدون شکر پس از خوردن یا نوشیدن مواد کاریوژنیک، و خوردن شیرینی‌ها همراه با غذا به جای مصرف با میان وعده‌ها توصیه شوند. علیرغم وجود پتانسیل کاریوژنیکی رژیم‌های غذایی، با برنامه‌ریزی مناسب و رعایت بهداشت دهانی می‌توان رژیمی متعادل با خطر کاریوژنیکی پایین طرح‌ریزی کرد.
اعمالی که باید اجتناب شوند: آشامیدن نوشیدنی‌های کربناته برای مدت طولانی، مصرف مکرر میان‌وعده‌ها، و مصرف آب‌نبات، خوشبوکننده‌های حاوی شکر یا آب‌نبات‌های سفت در دهان برای مدت طولانی. از طرف دیگر، داروهای جویدنی یا مایع و ویتامین، مانند ویتامین C جویدنی یا شربت سرفه، ممکن است حاوی شکر بوده و در خطر پوسیدگی نقش داشته باشند.
کربوهیدرات‌های تخمیرپذیر مانند آب نبات، کراکرها، کلوچه‌ها، شیرینی‌ها، چوب شور، چیپس و حتی میوه‌ها باید همراه با غذا خورده شوند. بطور قابل ملاحظه، میان‌وعده‌های بدون چربی و دسرها و چیپس‌های سرخ شده دارای غلظت قند ساده بالاتری نسبت به انواع مشابه می‌باشند که محتوی چربی بالاتر دارند.
بیشتر بخوانید:
دریافت فلوراید اضافی
فلوئوروزیس هنگامی که طی نمو دندان مقادیر زیادی فلوراید دردسترس قرار گیرد ایجاد شده و می‌تواند طیفی از خفیف تا شدید داشته و از لکه غیرقابل رویت تا لکه خیلی تیره مشخص روی دندان‌ها تظاهر پیدا کند. فلورایدهای موضعی، که به شکل خمیر دندان‌های حاوی فلوراید و دهان شویه‌ها در دسترس هستند، منابع موثر فلوراید محسوب می‌شوند که می‌توانند در خانه، مدرسه یا مطب دندانپزشکی مورد استفاده قرار گیرند. تلاش‌ها جهت پیشگیری در کودکان پیش دبستانی شامل اصلاحات رژیمی، افزودن فلوراید به آب یا در مناطقی که فلوراید به آب اضافه نمی‌کنند، مصرف مکمل‌ها، و نظارت بر مسواک زدن با خمیردندان حاوی فلوراید می‌باشد. کودکان کوچک‌تر از 6 سال نباید دهان‌شویه‌های فلورایددار استفاده کنند و کودکان بزرگ‌تر باید در چگونگی شستن دهان با دهان‌شویه‌ها بدون اینکه ببلعند آموزش ببینند.
جهت کاهش خطر بلع تصادفی فلوراید نباید بیشتر از اندازه یک نخود خمیر دندان روی مسواک کودکان گذاشته شود. فلورایدهای موضعی ممکن است در مطب‌های دندانپزشکی مورد استفاده قرار گیرند.
فلوراید زمانی که از زمان تولد تا سن 12-13 سالگی زمانی که مینرالیزاسیون دندان‌های دائمی که هنوز جوانه نزده، اتفاق می‌افتد داده شود، بیشترین تاثیر را دارد.
پوسیدگی‌های زودرس دوران کودکی
پوسیدگی‌های زودرس دوران کودکی (ECC)، اغلب «پوسیدگی دندان کودک شیشه شیرخوار» نامیده می‌شود.
الگوی پوسیدگی در دندان‌های پیشین آرواره شیرخوار یا کودکان بزرگ‌تر می‌باشد. ویژگی‌های آن شامل گسترش سریع ضایعات پوسیدگی در دندان‌های اولیه پیشین و ظهور ضایعات روی سطوح دندان‌ها است که معمولا با خطر بالای پوسیدگی مرتبط نیست.
پاتوفیزیولوژی و شیوع پوسیدگی‌های زودرس دوران کودکی
اغلب ECC بدنبال تغذیه طولانی مدت با شیشه، به ویژه در شب، در نتیجه مصرف آب‌میوه، شیر، فرمولا یا سایر نوشیدنی‌های شیرین شده ایجاد می‌شود.
تماس طولانی مدت با کربوهیدرات‌های قابل تخمیر، مانند شربت‌ها، موقعیت زبان در برابر نوک شیشه، که سبب جاری شدن مایعات در اطراف دندان‌های پیشین آرواره‌ای می‌شود، به ویژه طی شب، در فرایند پوسیدگی شرکت می‌کنند.
مراقبت تغذیه‌ای پوسیدگی‌های زودرس دوران کودکی
مدیریت ECC شامل رژیم و آموزش بهداشت دهان برای بیماران، والدین و مراقبت‌کنندگان هستند. مواردی که در نقطه مقابل عادات بهداشتی قرار گرفته و باید مورد هدف قرار گیرند شامل: بهداشت ضعیف دهانی، عدم موفقیت در مسواک زدن دندان‌های کودک حداقل روزانه، استفاده مکرر از شیشه مملو از شربت‌های شیرین شده، و فقدان آب حاوی فلوراید می‌باشند.
توصیه‌های رژیمی شامل عدم استفاده از شیشه در زمان خواب و اصلاح توالی و میزان استفاده از شیشه در روز می‌باشد. محتویات شیشه باید به آب، فرمولا، یا شیر محدود شود.
شیرخواران و کودکان بزرگ‌تر نباید با شیشه به رختخواب بروند. دندان‌ها و لثه‌ها باید با یک گاز یا دستمال تمیز پس از هر بار تغذیه با شیشه پاک شوند. تمامی تلاش‌ها جهت از شیشه گرفتن کودک تا یک سالگی باید به کار گرفته شود. تلاش‌ها در جهت آموزش باید مثبت، و ساده بوده، روی عادات بهداشتی دهان و ترویج رژیم غذایی سالم و متعادل فوکوس کند.
میان‌وعده‌های غذایی باید شامل غذاهای کاریواستاتیک باشد. زمانی که غذاها کاریوژنیک هستند.