واکنش ها به تخریب بقاع بقیع (۲)

سرانجام وهابی ها با تحکیم پایه های قدرت خود و به رسمیت شناخته شدن از سوی قدرت های بزرگ آن زمان، روز ۸ شوال ۱۳۴۴ ق برابر با ۳۱ فروردین سال ۱۳۰۵ش به سرکردگی عبدالعزیز بن سعود به دنبال اشغال مکه مکرمه به مدینه منوره روی آورده و پس از محاصره این شهر و بیرون راندن مأموران عثمانی، مدینه را تصرف کرده و قبور ائمة بقیع و آثار موجود در این قبرستان را تخریب ...

واکنش ها به تخریب بقاع بقیع (2)

بقیع در غربت

سرانجام وهابی ها با تحکیم پایه های قدرت خود و به رسمیت شناخته شدن از سوی قدرت های بزرگ آن زمان، روز 8 شوال 1344 ق برابر با 31 فروردین سال 1305ش به سرکردگی عبدالعزیز بن سعود به دنبال اشغال مکه مکرمه به مدینه منوره روی آورده و پس از محاصره این شهر و بیرون راندن مأموران عثمانی، مدینه را تصرف کرده و قبور ائمة بقیع و آثار موجود در این قبرستان را تخریب و تمامی جواهرات و نفایسی را نیز که بزرگان و سلاطین مسلمان و متولیان در طول قرون به ضریح مقدس ائمه: هدیه داده بودند، به غارت بردند.

در این یورش، برخی قبور دیگر همچون قبر حضرت عبدالله پدر پیامبرخدا(ص) را نیز تخریب کردند، اما با توجه به حساسیت قبر پیامبرخدا(ص) و به دلیل تبعات و عواقب آن، از تخریب بارگاه آن حضرت خودداری نمودند (روزشمار تاریخ معاصر ایران، ج6، ص48 و 49).

ریشه یابی حملات وهابیان به مکه و مدینه

آنچه وهابیان در طول تاریخ حیات خود انجام داده اند، تنها انگیزه دینی و برخاسته از مکتب انحرافی آنان نداشته، بلکه روحیه توسعه طلبی، تجاوزکاری و غارتگری را می توان منشاء اصلی این اقدامات دانست. به عنوان مثال وهابی ها در حمله به کربلا صبح روز عید غدیر یعنی18 ذیحجه1216ق درحالی که مردم شهر برای تجدید بیعت با امیر مؤمنان علی(ع) به نجف اشرف رفته بودند، به فرماندهی «سعود» با حدود ده یا دوازده هزار نفر به کربلا حمله کردندو براساس گزارش مورخان نزدیک به پنج هزار نفر از ساکنان شهر، زائران و جمعی از اتباع ایرانی را با ندای «اقتلوا المشرکین»، «واذبحوا الکافرین» سربریدند (موجانی، تقاریر نجد، ص82).

منابع تاریخی وهابیان نیز بر این واقعه صحّه گذاشته، اعتراف کرده اند که کشته شد گان مسلح نبوده و اکثر آنان در خانه ها و بازار به فجیع ترین شکل به قتل رسیده اند (همان). سپس آنان به حرم امام حسین(ع) حمله کرده، مناره ها و گنبد را تخریب و درهای صحن را شکستند و وارد رواق و روضه شدند، آجرهای طلا را از گنبد به سرقت برده، ضریح و صندوق مقدس روی تربت را شکستند و هر آنچه از طلا و نقره و اشیاء گران قیمت یافتند، تاراج کردند.

آنها علاوه بر جنایات فوق، به مجموعه بی نهایت با ارزش نسخه های خطیو مصاحف شریف موجود در روضۀ حسینی نیز دستبرد زده و به نوشته سلمان هادی آل طعمه 272 نسخه نفیس و از جمله قرآنی منسوب به حضرت سجاد(ع) که با خط کوفی کهن بر پوست آهو کتابت شده بود را به غارت بردند (همان، ص84 و 85) از این اقدام وهابیان قطعاً می توان به عنوان جنایت جنگی و نسل کشی یاد کرد.

وهابی ها به هرجا پا می گذاشتند جز تخریب و آدم کشی کاری نمی کردند. در 25 شوال سال 1217ق، وقتی به طائف رسیدند، گنبد و مزار عبدالله بن عباس را تخریب کرده جمع زیادی از اهالی را کشتند و اموال آنان را به یغما بردند، زمانی هم که به مدینه آمدند بخشی از مسجد شریف حضرت حمزه که بیرون قلعه مدینه بود را تخریب کرده، ضریح آن حضرت را شکسته و چلچراغ و قالیچه و اشیای مسی و پرده های گران قیمت آنجا را غارت کردند.

مرقد شریف «علی العُریضی» فرزند امام صادق(ع) در نزدیکی مدینة آن زمان را نیز تخریب و در مقبره را سوزاندند و تابوت شریف آن حضرت را شکستند. وهابی ها در همان سال (1217 ق)، پس از اشغال مکه مکرمه، مقام مولد النبی (ص) و گنبدهای شریفه و گنبد مقام وحی و گنبد تربت شریفه خدیجه کبری و گنبدهای سایر مقابر و مزارها را منهدم و کسوت مقام ابراهیم(ع) را برداشته همراه بردند (موجانی، تقاریر نجد به نقل از اسناد بایگانی نخست وزیری ترکیه، ص94).

در گزارش دیگری آمده است که سعود در سال 1222ق پس از فتح مکه، به مدینه آمد و با جسارت تمام به صورت مسلّح وارد مقبره پیامبر عظیم الشأن اسلام(ص) شد و ذخایر خزانة نبوی را غارت کرد. در میان آثار تاراج شده، تاج منسوب به کسری انوشیروان پادشاه ساسانی بود که اعراب پس از فتح مدائن، آن را به دست آورده بودند و شمشیر هارون الرشید خلیفه عباسی، هدایای سلاطین هند و دیگر تزئینات قبّه که همگی آنها را به تاراج بردند!

بنا به روایت نویسنده «لمع الشهاب»، گنبد و عمارت مضجع حضرت زهرا(ع) و گنبد و عمارات مزارات ائمه بقیع: شهدای احد و حتی مقبره خلیفه سوم عثمان نیز در این سفر، از ویرانی به دستور سعود بر کنار نماندند (همان، ص117).

اظهار نظر برخی از همراهان سعود بن عبدالعزیز هنگام غارت اموال حرم نبوی به نام های: عبدالله بن مطلق، غصاب، حباب، احمد الحنبلی و ابراهیم بن سعید حاکی از آن است که سعود بخشی از اموال غارت شده را داخل صندوقی نزد دخترش در درعیه به ودیعت نهاده و بخش قابل ملاحظه ای را نیز به شریف غالب، شریف مکه فروخته است! شریف نیز این بخش از آثار را از طریق داماد خود «محمد عطاس» به هند منتقل و در آنجا به فروش رسانیده اند (موجانی، تقاریر نجد، ص 151 و 152 به نقل از اسناد بایگانی نخست وزیری جمهوری ترکیه).

به روایت «جونز» صندوقچه ای کوچک از جنس عاج، همچون جعبه جواهر، که در آن سه قرآن دست نویس مزین به یاقوتی روی جلد، سیصد مروارید زیبا و زمردی که به زنجیر طلا آویخته بود را عبدالله بن سعود از این مجموعه با خود به قاهره بردو تحویل «محمدعلی پاشا» خدیو مصر نمود که وی نیز آن را به همراه اُسرا به استانبول فرستاد (همان، ص152 به نقل از جونز، ص396).

آدم افندی در سندی که مربوط به اواخر 1215ق است درگزارشی از مدینه می نویسد: ... شورشی به نام «بدای» از طرف شورشی عبدالعزیز سعود، به همراه جمع وافری به جانب مدینه منوره تعیین و اعزام و تمام اطراف را تابع خود کرده، ضمن محاصره و قطع طریق مدینه منوره، پوشش مرقد شریف حضرت سیدالشهداء سیدنا حمزه را غارت و تعدادی مصاحف شریف موجود در آنجا را پاره و به اطراف و اکناف خسارات متعددی وارد کرده... (همان، ص231).

برخی گزارش های ذکر شده مربوط به قبل از سقوط کامل مدینه، و برخی دیگر پس از ورود و تصرف کامل شهر توسط وهابی ها است از مجموع گزارش ها به خوبی معلوم می شود که سعودی ها و وهابی ها هرگز اعتقادی به اسلام نداشته، تمامی اقدامات آنان در راستای افکار منحط و توسعه طلبانه آنان صورت عمل به خود گرفته و جز مطامع دنیوی، استبداد، ظلم و تجاوز به حقوق دیگران هدف دیگری نداشته اند. هرچند با حربه ریا و تزویر به تمامی جنایاتو غارتگری های خود، رنگ و بوی دینی داده و تا به امروز هم، همان روش ها و سیاست ها را دنبال می کنند که نمونه های آن را در سوریه، یمن، عراق، افغانستان، نیجریه و برخی مناطق دیگر مشاهده می کنیم. آنها به نام اسلام، انسان های بی گناه را سر بریدند، خانه های مردم را غارت کرده اموال آنان را به یغما بردند، افرادی را زنده زنده در آتش سوزاندند، زنان و دخترانی را به اسم اسیر جنگی به کنیزی گرفته به فروش رساندند و یا به اسم جهاد نکاح آنان را به فساد کشاندند.

اعزام نماینده ایران به عنوان حافظ منافع به حجاز

با توجه به حوادث پیش گفته، وزارت امور خارجه ایران در نامه ای به رئیس الوزراء اعلام می کند که طبق راپرت سرکنسول شام از وضعیت سیاسی حجاز، لازم است یک نماینده به عنوان حافظ منافع ایران به آنجا اعزام شود (روزنامه اقدام، سال 1305ش، 20 اردیبهشت، ص2).

در تاریخ 27 اردیبهشت 1305 هیأت وزیران مصوب می کند که آقایان میرزا فرج الله خان مستنصر و حبیب الله هویدا از قاهره و شام به دستور پادشاه برای ملاقات با ابن سعود و اجرای تعلیمات تهران به مکه مکرمه عزیمت نمایند و مبلغ دو هزار تومان نیز به عنوان هزینه سفر برای آنان تصویب می کنند (سازمان اسناد ملی ایران، سند شماره 12  310001318)

اعتراض ها دوباره اوج می گیرد

با انتشار تخریب کامل قبور در بقیع و اماکن دیگر، بار دیگر دروس حوزه هاو نمازهای جماعت علما در نجف و کاظمین تعطیل می شود و علما و بزرگان تلگراف هایی به شاه ایران، افغانستان و مقامات هندوستان مخابره و درخواست رسیدگی به این موضوع مهم را نموده اند.

روز یکشنبه اول خرداد 1305ش مردم نیم ساعت به غروب مانده در صحن مطهر کاظمین تجمع نموده، نامه میرزا علی اکبر همدانی مقیم مدینه را برای حاضران قرائت و سپس با دعا و انابه به ساحت مقدس ولی عصر[ متوسل می شوند (سازمان اسناد ملی ایران، سند شماره 66 -31000318).

ویس قونسول دولت ایران در نجف در گزارش خود مورخ 17 /3 /1305ش خطاب به وزیر امور خارجه ایران چنین می نویسد: نظر به اخبار منتشره که وهابی ها در مدینه منوره، قبور ائمه اطهار: را خراب نموده اند، از اول خرداد تمام دروس و نمازهای جماعت را حجج الاسلام تعطیل نموده اند.

شب گذشته که چهار شنبه بود، جمعی از علما و اهالی در مسجد سهله جمع شده، مشغول سوگواری و ندبه و ختم بودند، تلگرافات از طرف حجج الاسلام ایرانی به مرکز و سایر مجامع اسلامی مخابره نمودند و آقایان حجج الاسلام با همدیگر هم رأی و متفق نیستند. اطلاعاً معروض گردید.

متن کامل گزارش تجمع در صحن کاظمین به این شرح است:

مقام منیع وزارت جلیله امور خارجه

آقایان علمای کاظمین به واسطه خبری که راجع به اقدام ابن سعود و اتباع او در خراب کردن قبور ائمه بقیع به ایشان رسیده است، از دو روز قبل نماز[های] جماعت را ترک و گویا به پیشگاه اعلیحضرت اقدس همایون شاهنشاهی. .. و افغانستان و هندوستان و سایر مقامات عالیه تلگرافات عدیده کرده اند و مدرک آنها هم مکتوبی است که میرزاعلی اکبر همدانی مقیم مدینه، به حاج عبدالرحیم اصفهانی مقیم شام نوشته و در ضمن از او خواهش کرده است که مراتب را تلگرافاً به نجف اشرف و طهران اطلاع بدهد. سواد مکتوب میرزا علی اکبر را به انضمام صورت تلگرافات او، اینک برای ملاحظه و استحضار خاطر اولیای آن مقام منیع تقدیم می دارد.

عجالةً این فقره در کاظمینبه و بغداد میان اهل تشیع اثرات خیلی بدی بخشیده ولی از نجف اشرف هنوز خبری نرسیده است. حضرت حجة الاسلام آقای حاج شیخ العراقین چند روز قبل در بغداد بوده و احتمال می دادند که این خبر مقرون به حقیقت باشدو عین مکتوب مدینه و سواد تلگرافات را نیز به همراه خود به نجف بردند که به نظر حضرات حجج اسلام  دامت برکاتهم  برساند.

روزنامه «.. البغدادیه) اینجا هم که عین آن لَفّاً تقدیم شده شرحی نوشته است که تقریباً صحت وقوع این امر را تایید می کند از جمله می نویسد: پادشاه مصر با قبول شروط ثلاثه ابن سعود، اجازه داده است که محمل مصری به حجاز حرکت کند و البته این شروط بی مدرک نبوده است.

مجدداً معروض می دارد از قرار راپرتی که اخیراً از کاظمین رسیده است آقایان علمای عظام و اهالی کاظمین، پریروز و دیروز را نیم ساعت به غروب مانده در صحن مطهر کاظمین اجتماع و روز اول مکتوب میرزا علی اکبر همدانی را به عموم ابلاغ و روز دوم دعا خوانده و متوسل به امام عصر(عج) شده اند.

اطلاعاً معروض داشت.

 کفیل جنرال قونسولگری دولت علیه ایران در عراق عرب اعلم

متن نامه آقای شیخ علی اکبر همدانی مقیم مدینه نیز به این شرح است:

صورت مکتوبی است که از مدینه منوره از طرف حضرت آقای شیخ علی اکبر همدانی به این داعی رسیده:

به عرض می رساند:

ان شاء الله خداوند متعال، وجود شریف حمیده خصال سرکار را، با تمامآقا زاده ها و متعلقین، در کنف حمایت خود از کافه آفات وعاهات محافظت فرماید. بعد از ادآء مراسم دعاگویی معروض محضر محترم می دارد: چندین روز قبل، اخبار مدینه را مفصّلاً به عرض سرکار رسانیدم مع ذلک مکرراً عرضه می دارم تا خوب مطلع شوید.

عرض می شود، الیوم تمام حجاز در تصرف ابن سعود فعّال مایشاء است، احدی از اعراب بدویّه و حربیّه، قدرت بر مخالفت و عصیان ندارد، امرش نافذ و مجری است، چند روز قبل قاضی القضات ایشان از جهت اجرای احکام مذهب خود که حنبلی است و لذا در مجلسی به تمام علماء مدینه گفته، زیارت تمام قبور بدعت و شرک و حرام است و به اتفاق مذاهب اربعه باید خراب کنیم و محو نمائیم آثار قبور را و لذا مدت بیست روز و زیادتر است که ممنوع شدیم از زیارت ائمه بقیع: و سایر قبور مبارکه، ابواب کلّهم مسدود است، عسکریین اخوان، که اتباع ابن سعود می باشند در حرم حضرت رسول(ص) ایستاده اند [و] مردم را منع می نمایند از زیارت حضرت زهرا(ع) و نزدیک شبّاک رفتن علماء مدینه «فی بدوء الأمر کلّهم» موافق نشدند با قاضی القضات و کاغذ را مهر نکردند. 

بعد از چند روز به قوّة جبریّه و بعضی را به رشوه و پول با خود موافق نمود و از همه علما امضا [گرفته] و حکم شد بر عدم جواز مشروعیت قبور و مسح أبدان به آنها و توسل جستن و شفیع قرار دادن و قرائت زیارت و بعدالاتفاق امر شد بر انهدام و تخریب قبور شریفه و لذا عسکر آمد با چندین نفر، فرش های قبورشریفه که در بقیع است [را] بردند الآن چند روز است زینت و فرش و چراغ های ائمه بقیع: را بعد از اینکه تمام اسباب های حرم را بردند خراب می کنند، به تمام بناها امر شده که خراب نمایند. حال بر هرکسی که غیرت اسلامیّت دارد و خود را محبّ امیرالمؤمنین و اولاده الطاهرین: می داند، بر او لازم است در این مصیبت عظمی سعی و جدّ وجهد اکید نمایند.

شاید اتفاقی بین جمیع مسلمین که رعیّت هر دولتی هستند بشود و از دولت خود بخواهند رفع و دفع این فتنه [نمایند] ایرانی از دولت ایران بخواهند، افغانی از دولت افغان، امروز که هشتم شوال است مصیبت عظمی واقع شد، شروع نمودند به خراب نمودن قبرهای شریفه، به تمام علماء عتبات اطلاع دهید این صورت تلگراف را بزنید به کاظمین، بغداد، من المدینة الی حجج اسلام سید حسین و غیره عظم الله اجورکم بمصیبة رسول الله و اهل بیته، الوهابیون خربوا قبور الشریفة منتظر اقدامات و جواب کاغذ شریفه هستم ایام عزت مستدام.

شیخ علی اکبر همدانی

اعتراض شیعیان بنارس

در همین زمینه تلگرافی از سوی محمد سجاد رئیس جلسه عمومی از بنارس هند به کنسولگری ایران مخابره می شود که متن آن به این شرح است:

شیعیان بنارس در یک جلسه عمومی اجتماع کرده و با نهایت غم و اندوه بر فجایع قلب گُسل مرتکبه از طرف نجدی ها بر خطّه مکرّمه حجاز، یعنی خراب کردن مزار دختر پیغمبر (براساس نقلی گفته شده که فاطمه زهرا(ع) در بقیع مدفون شده اند) و چهارتن از ائمه و عباس عمّ الرسول و منع اجرای مراسم دینی، که کلیّه مسلمین جهان را عموماً و شیعیان را خصوصاً، مرتعش ساخته است نگریستهو اقدامات آنها را انتقاد نموده و به موجب حدیث موثقه آنها را رافضی دانسته و تصمیم گرفته اند اجازه ندهند حتی یک لحظه هم اماکن مشرّفه را در دست داشته باشند.

حاضرین این جلسه که اتباع صادق دولت انگلیس هستند از آن دولت و دول ایران، افغان و انقره (آنکارای فعلی پایتخت ترکیه)، تقاضا دارند که اهمیت این وقایع و اعتقاد آنها را به این اماکن متبرکه و مقابر ائمه در نظر گرفته و اهتمام در جبران این واقعه بنمایند. حاضرین نفرت و عدم اعتقاد خود را از نقطه نظر اسلامی نسبت به نمایندگی های خلافت و جمعیّة العلماء که به حجاز رفته و مؤتمر اسلامیه که در حجاز تشکیل خواهد شد اظهار و اعلام می دارد. (آرشیو اسناد وزارت امور خارجه، 1305k30.p3.462 -464).

جنایات سعودی ها ادامه می یابد

سعودی ها نیز بی توجه به اعتراض های مردمی، به دنبال توسعه افکار انحرافیو متحجراّنه خود هستند. روزنامه شفق سرخ در تاریخ 2 /3 /1305 ش، خبری را منعکس کرده که به موجب آن امیر نجد و سلطان حجاز ابن سعود، قائد و رئیس وهابی هابه قبایل و ایلات عرب سوریه ابلاغیه فرستاده و قبایل عرب را به پذیرش مذهب وهابی دعوت کرده است (روزنامه شفق سرخ، سال 5، شماره 513، ص4).

اقدام مجدّد علمای بزرگ نجف

در تاریخ 4 /3 /1305ش، حضرات آیات عظام سید ابوالحسن اصفهانیو محمدحسین غروی نایینی از نجف خطاب به آقایان امام جمعه خویی و سید محمد بهبهانی ارسال و در آن از علمای شیعه ایران و ملت و حکومت ایران استمداد طلبیده اند، در بخشی از این نامه آمده است:

... قاضی وهابی به هدم قبه و ضرایح مقدسه ائمه بقیع حکم داده، هشتم شوال تخریب [صورت گرفته] و من بعد معلوم نیست با حکومت مطلقه چنین زنادقه وحشی به حرمین [بر سر حرمین چه آید]، اگر از دولت علّیه و حکومت اسلامیه علاج عاجل نشود «علی الاسلام السلام» (روزنامه اقدام، 6 /3 /1305ش، ص2).

به دنبال وصول تلگراف آیات نجف، امام جمعه خویی مدیران جراید تهران رابه منزل خود دعوت نموده، تلگراف واصله را برای آنان قرائت و از عامه مسلمین می خواهد به این موضوع مهم توجه نموده، احساسات اسلامی و تنفر ملی خود را ابراز نمایند (مکی، تاریخ بیست ساله ایران، ج4، ص86).

روزنامه اقدام در شماره ای که پس از انتشار تلگرام، منتشر شده یعنی 8 /3 /1305ش صفحه دوم به تحلیل و بررسی تخریب بقیع و رفتار ابن سعود و وهابی ها پرداخته می نویسد:

جمعی آن حادثه را به خونسردی تلّقی و تصوّر نمودند که منشأ آن سیاست دیگران یا تبلیغ دشمنان وهابی است و حال آن که قضیه مزبوره در عداد شایعات نیست، زیرا از بیانات ابن سعود که چندی قبل در اخبار خارجه منتشر شده بود مفهوم می شود که به حجاج اجازه زیارت مقابر مشرفه داده نشده و بعید نیست که پس از این منع به چنین عمل ناپسندیده مبادرت کرده باشد. در این سرمقاله به ساده انگاری ایران نسبت به ابن سعود هم پرداخته شده می نویسد:

ما قبل از این گمان می کردیم که این حکومت بدوی ساده، در امور مذهبیو عقاید اقوام مختلفه اسلام مداخله نمی کند. اینک می بینیم برخلاف انتظار، لطمه بزرگی به احساسات یک ملّتی وارد کرده که هنوز آن ملّت به سقاخانه معتقد است تا چه رسد به قبور اولیا و ائمه اطهار! (روزنامه اقدام، مورخ 8 /3 /1305، ص2)

تجمعی دیگر

روز چهارشنبه 11 /3 /1305 شمار زیادی از علما و پیشنمازان و تجار و اصناف در منزل امام جمعه تهران اجتماع کرده به اقدام وهابیون در هتک حرمت حرمین شریفین اعتراض نمودند، امام جمعه، مدرس، بهبهانی و افجه ای هم سخنرانی کردند در این مراسم برقرار پیشین تأکید شد که کمیسیونی مرکب از آقایان: امام جمعه تهران، بهبهانی، آیت الله زاده خراسانی، حاج میرزا محمدرضا کرمانی، سیدحسن مدرس، امام جمعه خویی، مستوفی الممالک، وثوق الدوله، محتشم السلطنه، مشیرالدوله و احتشام السلطنه در مجلس شورای ملی تشکیل شده و موضوع را مورد بحث و بررسی قرار دهند.

امام جمعه خویی و جمعی از علمای دیگر، عریضه مخصوصی هم به رضاشاه نوشته، از او می خواهند تا به فاجعه مدینه و اقدامات وهابی ها رسیدگی نماید، نتیجه این نامه نگاری این است که مقرر می شود روز سه شنبه 10/3/1305 ش، کمیسیونی برای رسیدگی به عملیات وهابیت در قصر شاه تشکیل و چگونگی پیگیری مشخص گردد. برخی از اعضای این کمیسیون عبارتند از: امام جمعه خویی، میرزا سیدمحمد بهبهانی، امام جمعه طهرانی، سیدحسن مدرس، حاج آقا جمال الدین، میرزا محمدآقا زاده خراسانی، مؤتمن الملک، مشیرالدوله، مستوفی الممالک و وثوق الدوله... (روزنامه شفق سرخ، سال 5، شماره 517، ص2).

این کمیسیون با حضور شخص رضاشاه تشکیل می شود ولی نتیجه مهمی از آن حاصل نمی گردد روزنامه شفق سرخ در این باره می نویسد:

نظر به اینکه اخذ تصمیمات مقتضی، موکول به مطالبات بیشتر و وصول اطلاعات عمیقه می باشد در جلسه، مذاکرات مقدماتی جریان داشته و تصمیم گرفته شده است که به جلسات کمیسیون ادامه داده شود تا در نتیجه تبادل نظر و مطالعات کاملو وصول راپرت هایی که از نمایندگان ایران در عراق و شامات خواهد رسید، تصمیمات مقتضی اتخاذ گردد، سپس تصمیم گرفته می شود. جلسه بعدی در عمارت مجلس شورای ملی و اتاق هیئت رئیسه منعقد گردد همان، شماره 519، ص2.

دومین جلسه کمیسیون رسیدگی به تخریب قبور، روز جمعه 13 /3 / 1305 ش، 3 ساعت مانده به غروب در عمارت مجلس شورای ملی منعقد می گردد و در آن گزارش های واصله و نتایج تحقیقات به عمل آمده و نیز مطالعات هیأت اعزامی ایران به حجاز قرائت و تصمیم بر این می شود که به تمام علمای ایالات و ولایات تلگرام شود تا نظریات خود را نسبت به قضایای وهابی ها به کمیسیون ارجاع داشته تا باعث تسهیل اخذ تصمیمات لازمه گردد! در جلسه قبلی رضا شاه اعلام کرده بود که هر تصمیمی را که این کمیسیون راجع به واقعه مدینه طیبه اتخاذ نماید، امر به اجرای آن صادر خواهد شد (همان، شماره 521، ص2).

کمیسیون بی خاصیت

کمیسیون حرمین شریفین در مجلس شورای ملی، بار دیگر روز چهارشنبه مورخ 5 /3/ 1305ش، با حضور رئیس الوزراء و وزیر مالیه تشکیل و تا اوایل شب ادامه می یابد. در این جلسه محتشم السلطنه رئیس کمیسیون درخصوص تشکیل جلسه عمومی که با شرکت علما و رجال به عمل آمده بود گزارشی را ارائه می دهد لیکن هیچ تصمیم مشخصی گرفته نمی شود! (روزنامه ایران شماره 2164، ص2).

دست به دامان انگلیس علیه ابن سعود!

در تاریخ 13 /3 /1305 ش، گزارش مهمی از طرف «لرد لوید» کمیسر عالی انگلستان در مصر به لندن ارسال شد که در آن آمده است:

وزیر مختار ایران به دستور دولت متبوعش با من تماس گرفت و درخواست کرد، دولت انگلستان بر پادشاه حجاز فشار بیاورد تا از تخریب بیشتر قبور مقدسه مدینه جلوگیری نماید، وزیر مختار ایران به خشم و انزجار عمیقی اشاره کرد که در ایران به پا خاسته است، باور عمومی کشورهای مسلمان این است که ابن سعود، دوست و متحد انگلیس است. «لوید» در پاسخ به همتای ایرانی اش به سیاست دولت انگلستان استناد کرد مبنی بر اینکه، در امور مذهبی مسلمانان دخالت نمی کند! و اینکه بهتر است این درخواست از طریق نماینده انگلیس در تهران پیگیری شود تا از طریق من!

شیطنت انگلیسی ها از این پاسخ کاملاً روشن است ولی وزیر مختار ایران باز اصرار می کند که خطر قریب الوقوع تخریب مقبره پیامبر(ص) هم وجود دارد، تنها مقبره ای که هنوز سالم مانده است (آرشیو ملی ایران؛ شماره سند: 13084/139).

علمای تهران جلسه ای هم با «مستوفی الممالک» تشکیل داده در آن جلسه آیت الله مدرس از وی می خواهد با توجه به موقعیت خطیر و حساس پیش آمده، نخست وزیری را قبول کند تا بتواند موضوع اهانت وهابی ها به ضرایح مقدسه ائمه بقیع را جداً مورد تعقیب و پیگیری قرار دهد. مستوفی الممالک ابتدا امتناع ولی پساز آن، با اصرار حاضران ریاست وزرایی را می پذیرد (نیری، زندگی نامه مستوفی الممالک، ص441).

فشار افکار عمومی به شاه و دولت روز به روز زیادتر می شود، انگلیسی ها هم اعلام بی طرفی کرده اند و تحلیل آنها این است که تأثیر ما بر ابن سعود به گونه ای نیست که بتوانیم به آن اتکاء کنیم، لذا ترک سیاست بی طرفی هم غیر عقلایی و هم خطرناک است، خصوصاً آن که ما نمی توانیم موفقیت دخالتمان را تضمین کنیم (روزشمار تاریخ معاصر ایران، ج6، ص115).

در گزارش نماینده انگلیس به لندن به این موضوع هم اشاره شده که فشارهای مذهبی، دولت ایران را مجبور می کند تا به ابن سعود و وهابی ها واکنش نشان دهد و نه شاه و نه دولت نمی توانند این اعتراض ها را نادیده بگیرند. سپس می افزاید: الآن شرایط اینجا به قدری تغییر کرده که گروه های مذهبی و شیعی در عمل، بدون استثناء ضدّ بلشویک و حامی انگلیس اند بنابر این دولت انگلیس می تواند از این شرایط و روحیات مذهبی به سود خود بهره ببرد (همان، ص114).

سومین جلسه کمیسیون دفاع حرمین شریفین

عصر روز 15 خرداد سال 1305ش، سومین جلسه کمیسیون با حضور علما و رجال سیاسی درباره فاجعه مدینه و حادثه بقیع تشکیل گردید، در این جلسه تلگراف های شخصیت های بعضی ولایات قرائت و بررسی شد و مقرر گردید در کلیه بلاد ایران، مجامع اسلامی مرکب از علما و محترمین تشکیل و مطالعات لازمه در قضیه مؤلمه بقیع به عمل آید. همچنین عموم مسلمین را آگاه و مستحضر دارند که هرگونه تصمیمی از طرف کمیسیون اتخاذ گردد به عموم ابلاغ و به موقع به اجرا گذاشته خواهد شد همچنین مقرر گردید جلسات آتی، روزهای شنبه، سه شنبه و پنج شنبه هفته بعد برگزار شود (روزنامه شفق سرخ، سال 5، شماره 522، ص2).

سانسور اخبار مربوط به بقیع در جراید

در تاریخ 16 /3 /1305ش، معاون وزیر امور خارجه طی نامه ای درخواست می کند که هیئتی که برای مشاوره در موضوع قضایای بقیع تشکیل می شود و در جلساتی که منعقد خواهد شد یکنفر شخص بصیر از اعضای وزارت امور خارجه نیز حضور به هم رساند که اگر اقدامی می شود با نظر دولت تطبیق گردد...

همچنین محمود جم از طرف رئیس الوزراء به اداره تشکیلات نظمیه، نامه ای به این شرح مرقوم می دارد:

در موضوع قضایای بقیع، هیئت مشاوره راجع به این کار تقاضا نموده انددر جراید چیزی بدون اطلاع آنها راجع به این مطلب درج نشود از همین قراربه مأمورین سانسور دستور دهید که مدیران جراید را آگاه کرده و به آنها تذکر بدهد که هرچه در این باب می خواهند در جراید اشاعه دهند، با جلب نظرهیئت مشاوره باشد و برای انجام این منظور به جناب مستطاب اجل آقایحاج میرزا حسن خان اسفندیاری محتشم السلطنه مراجعه نمائید. از طرفرئیس الوزراء (آرشیو ملی ایران، شماره سند: 1278/293)

محمود جم

تلگراف های رسیده از سایر شهرها

تلگراف های دیگری هم از علمای رشت، کنکاور و خراسان جدیداً خطاب به امام جمعه خویی و سید محمد بهبهانی واصل شده است که در بخشی از آنها چنین آمده:

اخبار موحشه و قضیه فاجعه تخریب بقاع مطهره ائمه بقیع:، عالم اسلام و مسلمین را عزادار و به هیجان آورده، لابد الی الآن تصمیم قطعی اتخاذ و تکلیف مسلمین را سریعاً اعلام، که با عنایت ولی عصر(ع) خاتمه به فجایع حضرات زندقه وهابی ها داده، زیست به این زندگانی دور از اسلامیت است. منتظر دستور سریع هستیم.

این پیام را آقایان عباس موسوی لاری، محمد عراقی، عبدالصمد تویسرکانی و علی حسینی امضا کرده اند. روحانیون خراسان هم پیشدستی کرده بودند و قبل از وصول متحد المآل کمیسیون مرکز، تلگرامی به تهران فرستادند که ملّت خراسان از این اقدامات متنفرو منتظر اقدامات مرکز هستیم (روزنامه اقدام، 16 خرداد 1305ش، ص1).

تخریب بقعه قبر امام مجتبی(ع)

روز دوشنبه 16 خرداد 1305 ش روزنامه ایران بار دیگر خبر می دهد که به دستور قاضی القضات وهابی ها، بقاع متبرکه و بقعه حضرت امام حسن مجتبی(ع) به کلی خراب و منهدم شد (روزنامه ایران، شماره 2127، ص1).

در همین روز تعدادی از تجار و رؤسای اصناف در قصر شاه حضور یافته و در رابطه با اقدام وهابی ها گفت وگو کردند رضا شاه هم قول می دهد برای جلوگیریاز تخریب بیشتر اماکن مقدس در حجاز اقدام کند (روزنامه اقدام، 17 خرداد، ص2).

بازهم کمیسیون

کمیسیون دفاع حرمین روز سه شنبه 17 خرداد در عمارت مجلس شورای ملی با حضور دوازده نفر از آقایان علما و نیز رئیس الوزراء و وثوق الدوله تشکیل می شود در این جلسه گزارش وزارت امور خارجه قرائت و بار دیگر مقرر می شود تلگرافی به نماینده دولت در مدینه منوره مخابره و درخواست تحقیق بیشتر شود! تا کمیسیون بتواند تصمیم مناسب و قاطع را اتخاذ نماید، در این جلسه از وزارت امور خارجه نیز خواسته می شود که به تمام کنسولگری ها و سفارتخانه های ایران در ممالک اسلامی تلگرافی مخابره و اطلاعاتو نظرات آنان را جهت تکمیل اطلاعات اعضای کمیسیون دریافت نماید.

در جلسه کمیسیون نامه آیت الله آقای شیخ عبدالکریم حائری از قم خطاب به سید محمد بهبهانی قرائت می شود که در آن اقدامات صورت گرفته کمیسیون را پرس وجو کرده بودند. تلگراف دیگری نیز آیت الله سید ابوالحسن اصفهانی خطاب به آیت الله مدرس فرستاده اند (روزنامه اقدام، 18 خرداد، ص1).

تیمور تاش وزیر دربار پهلوی نیز در تاریخ 16 /3 /1305ش نامه ای به وزارت امور خارجه نوشته مبنی بر اینکه بدون اطلاع هیئت تشکیل شده در امور مربوط به بقیع، از طرف ادارات تابعه آن وزارتخانه اقداماتی به عمل نیاید.

روز شنبه مورخ 21 خرداد 1305 ش بار دیگر کمیسیون تشکیل جلسه می دهد و باز همچون گذشته تصمیم گیری را به جلسه بعد موکول می کند (روزنامه شفق سرخ، سال پنجم، شماره 527، ص2).

دو ساعت مانده به غروب روز (21 / 3 /1305) کمیسیون دفاعیه حرمین شریف با حضور رئیس الوزراء، در عمارت مجلس شورای ملی تشکیل شد. در این کمیسیون مدّتی راجع به راپورت های واصله و اخذ تصمیمات، مذاکره نمودند و پیشنهادهایی که در جلسه قبل تهیه شده بود به اطلاع رئیس الوزراء رسید. پس از مذاکرات طولانی مقرر شد جلسه فوق العاده ای تشکیل شود و تصمیمات قاطعی راجع به قضایای وهابی ها و مکه معظمه اتخاذ گردد (همان).

تعطیلی ها در نجف ادامه پیدا می کند

آقایان محمد فیروز آبادی و احمد کاشف الغطا در تاریخ 22 /3 /1305ش، در تلگرامی از نجف، خطاب به حجت الاسلام میرزا هادی افجه ای خبر دادند که کلیه دروس و بحث ها تعطیل و علما مشغول مذاکره درباره اقدامات وهابیون هستند. در بخشی از این تلگراف آمده است:

وصول اخبار موحشه از مدینه طیبه در موضوع جسارت فرقه وهابیه نسبت به مشاهد مشرفه، سلب قرار از عموم نموده، عموماً درس و بحث را تعطیل، مشغول به اقدامات لازمه هستیم چون صیانت [از] شعائر مقدسه اسلام و مدافعه از آن حرکات وحشیانه، از اهّم فرایض است لذا مشارکت آن ذوات محترمه و عموم عالم اسلامی را انتظار داریم (روزنامه اقدام، 22 خرداد 1305، ص2).

آیت الله آقای حاج شیخ محمدهادی مازندرانی نیز در تاریخ 28 /3 /1305 نامه ای که مخاطب آن در نامه معلوم نیست لیکن قرائن نشان می دهد به وزیر امور خارجه نوشته و در آن از بی نتیجه بودن کمیسیون دفاع از حرمین شریفین انتقاد وپیشنهاد می کند او یا فردی مطلع و آگاه به زبان عربی برای مذاکره با ابن سعود اعزام و با مذاکره مشکل را حلّ کند متن نامه به این شرح است:

به عرض عالی می رساند:

این عریضه روز عید أضحی (قربان) به أنامل شریف مشرف می شود، لذا عرض تبریک و تهنیت خود را معروض داشته، امیدوارم سال های سال، به أمثال این اعیاد موفق گشته، با عزت و سعادت قرین باشید. چندی قبل عریضه ای عرض و با کمال امیدواری منتظر جواب بوده، کثرت مشاغل، شاغل از جواب دادن شده، دعاگو خیلی امیدوار به محبت و الطاف حضرتعالی می باشم و توقع داشتم که در عرایضم دقت و غور می فرمائید، درخصوص مسئله بقیع شرحی معروض داشته نمی دانم توجهی فرمودید یا خیر؟ علم الله

چاره به جز رفتن یک نفر از علمای شیعه که عارف به معارف عصر و زبان عرب باشد، به استعانت قناسل دولت علّیه، مذاکره با ابن السعود نموده، مناد «تَعالَوْا إِلی کَلِمَةٍ سَواءٍ بَیْنَنا وَ بَیْنَکُمْ» (آل عمران: 64) را طلب فرموده که «لَکُمْ دِینُکُمْ وَ لِیَ دِینِ» (کافرون: 6) و مستدعی شود که همان طریق [که] مرقد حضرت رسول [(ص)] به جهت عموم مسلمین، سیاسةً مستثنی شد، مرقد بقیع هم به جهت چهل پنجاه میلیون اثنی عشری و شیعه مستثنی باشد. قطع دارم که مساعدت کند و رفع همه گونه مزاحمت را بنماید. دوستانه و محرمانه عرض می کنم که این کمیسیون منعقده در طهران به اسم دفاع از حرمین محترمین، مضحکه است، معنی این لفظ را بدون تدبّر معین کرده اند، یکی از دو حرم، حرم مکه است، چگونه دفاع می کنند درحالی که روس و انگلیس، سلطنت ابن السعود را تصدیق کرده اند؟ و دیگر آن که حرمین مال عموم مسلمین، این فرقه [را] رفضه و فجره می دانند، چگونه دفاع از حرمین محترمین می نماید؟

و از این مضحک تر آن که علما و روزنامه ها، در نوشته جات، آنها را زنادقه می نویسند و ملتفت نیستند که شیعیان آنجا، چقدر در زحمت و مرارت خواهند بود!

خدمت اعلیحضرت همایونی واقعاً عرض کنید که این اقدامات هیچ مناسب نیست، این اقدامات، اقدامات جنگ جویانه است نه مصلحانه و عاقبت ندارد، می ترسم که به کعبه نرسند که این ره که تو می روی به ترکستان است!

یقین دارم که رئیس فرقه شش امامی ها، آدمی گسیل داشته و با ابن السعود مذاکره نموده و بقعه حضرت اسماعیل را در مدینه مستثنی نموده و ما مشغول کمیسیون بازی و اسب تازی هستند [هستیم] اگر واقعاً این مسئله را اهمیت می دهند، چاره به جز این نیست، اگر عالمی از من بهتر سراغ دارند، آن را بفرستند، مقصود قتل خارجی است.

من محض خدمت به ملت و دولت، با مساعدت دولت حاضرم که این خدمت را انجام داده، به طوری که سال دیگر حجاج ایرانی با کمال خوشی به حجاز بروند.

خواهش دارم اگر صلاح بدانید با آقای مستوفی و با آقای وثوق الدوله در این باب مذاکره فرموده و حضور اعلیحضرت نیز معروض داشته اگر مصلحت اقتضا کرد مرا به طهران بطلبید که حضوراً بعضی مذاکرات نمایم.

این هفته از هند و مصر و حجاز، خطوط مفصله داشتم و همه منتظر اقدامات ملت و دولت ایران هستند. اگر این مسئله را قابل اهتمام می دانید چاره این است و اگر قابل اهتمام نمی دانید «کما هو الظاهر» مختارید! از این کلمه سوء ظن نفرمایید زیرا که وضع و حرکات کمیسیون می رساند سنگ بزرگ علامت نزدن است.

ان شاءالله با کمال محبت در عرائض دعاگو با غور و دقت ملاحظه فرموده، آنچه صلاح بدانید مرقوم دارید.

رقعه آقای آیت الله اصفهانی را هنوز مسترد نفرموده اید. ایام به کام باد.

من الجانی محمدهادی الشیخ الحائری المازندرانی

(آرشیو ملی ایران، 2682/210)

تشکیل کنگره در مکه

سعودی ها که با فشارهای ملل اسلامی روبه رو شده اند به دنبال راه فراری هستند تا مشکلات خود را کاهش دهند از این رو به فکر تشکیل کنگره ای با حضور نمایندگان کشورهای اسلامی در مکه مکرمه افتاده اند روز یکشبنه 29/ 3 /1305 خبر رسید که این کنگره در تاریخ 27 ذی قعده منعقد گردیده ولی پس از سه جلسه برگزاری تعطیل و ادامه آن به بعد از عید قربان موکول شد. نمایندگانی از ترکیهو افغانستان در آن حضور داشته، لیکن دولت های مصر، یمن، عراق، تونس، الجزائر، طرابلس و مسلمانان لهستان دعوت ابن سعود را جهت شرکت در آن رد کرده اند (روزنامه اقدام، 29 خرداد، 1305ش، ص2).

تحلیل وزارت امور خارجه از تحولات حجاز

وزارت امور خارجه به صورت بسیار محرمانه، راجع به وضعیت حجاز گزارشی را روز سه شنبه مورخ 31 /3 /1305 ش به تهران گزارش می کند:

در سال گذشته که اولیای دولت علّیه جنابان جلال السلطنة و عین الملک را برای تحقیق رفتارهای ابن سعود در اماکن مقدسه، به حجاز اعزام فرمودند، چون هنوز قدم ابن سعود در حجاز راسخ نشده بود، بر حسب مقتضیات زمان مجبور بود که در مقابل ملل مختلفه اسلامیه، اظهار حسن نیّت نماید، این بود که در مقابل اقدامات و اظهارات دولتین ایران و مصر، به اغلب سلاطین و امرای ممالک اسلامیه کتباً و تلگرافاً وعده صریح داد که در کلیه خطّه حجاز، غیر از طرد و تبعید ملک حسین و اولاد شرفای سابق مکه معظمه، هیچ طمعی ندارد و بعد از استیلای حجاز و طرد اولاد شرفا، کلیه حجاز و اماکن مقدسه را به اهل حجاز و به صواب دید عالم اسلامیّت واگذار خواهد کرد و تمام قوای خود رابه حفظ حرمت اماکن مقدسه و صیانت مقابر مشرفه صرف خواهد نمود.

به این وسیله و تدبیر، جنبشی که از هندوستان شروع شده، به ایران و تا یک اندازه به مصر هم سرایت کرده بود خاموش شد. دیدیم که عاقبت آن اظهار نیّات طیّبه و تعهدات رسمی به کجا منجر شد. مقارن همان اوقات «سرجلبرت کلایتون»[1] نماینده فخیمة انگلیس از یک طرف با ابن سعود و از طرف دیگر با «امام یحیی» سلطان یمن که باطناً با دولت «ایطالی» (ایتالی) تولید روابط می نمود، داخل مذاکرات بود البته جنبش هندوستان و ایران و تلگراف هایی که در آن موقع ما بین پیشوایان ملل اسلامیه ردّ و بدل می شد، در مذاکرات «سرجلبرت کلایتون» با ابن سعود و همچنین ملایمت دولت انگلیس در تسویة قروض دولت ایطالی در مذاکرات همان نماینده با امام یحیی بی تأثیر نبوده و اسباب موفقیت «سرجلبرت کلایتون» را در این مسئله فراهم آورده، در آن موقع هنوز مسئله موصل حل نشده بود و مملکت عراق که با «نجد» همجوار است نمی توانست مستقیماً با ابن سعود طرف بشود، هندوستان و ایران هم از حجاز خیلی دور بودند به این لحاظ در نتیجه مذاکرات، بعضی از مطالب ابن سعود، خصوصاً در آنچه راجع به حجاز بود بر وفق مکنونات خاطر ابن سعود صورت پذیر گردید.

حالا که مسئله موصل حل شده و آب ها به مجرای طبیعی برگشته است محققاً پُلتیک دولت انگلیس در ممالک. .. و یمن و نجد و حجاز و جهة جدیدی پیدا می کند. خصوصاً یمن و نجد که دارای ثروت طبیعی بسیار و در حال و استقبال، بازارگاه تجارت وسیعی هستند، بیش از پیش جالب نظر اهتمام دولت و ملت عالی همت و بلند پرواز انگلیس خواهد بود. درباره حجاز و اماکن مقدسه هم که مطمح انظار چندین ملیان (میلیون) مسلمان که در تابعیت یا در حمایت دولت انگلیس زندگانی نمی کنند. البته دور اندیشان پلتیک انگلیس بی طرف نخواهند نشست، خصوصاً حالا که مسئله خلافت هم افکار مسلمانان را مشغول داشته و دور نیست بلکه قویاً محتمل است که هر دو مسئله حجاز و خلافت به یکبار صورت حلّی پیدا بکند، هیچ استبعاد ندارد که به مجرّد تسویه مسئله موصل، جنبش تازه ای که در عتبات عالیات ظاهر شده و مخصوصاً به ایران و یمن که یکی شیعی و دیگری زیدی مذهب است سرایت نموده است، فقط نتیجه غیرت مذهبیو زاییدة فکر حمایت و صیانت مقابر مشرّفه بقیع نبوده باشد. کنگره خلافت هم که در این اثنا در مصر منعقد شد دیدیم که بر کدام نتیجه سلبی منجر گردید و علت عدم موفقیت آن چه بود؟ حالیه حلّ مسئله حجاز از دوشقّ خالی نیست:

شقّ اول این است که کم کم با القآات خارجی و داخلی، جنبش ایران و عراقو یمن، اندکی هم غلظت پیدا می کند و ابن سعود خطّه حجاز [که] سهل است که مملکت نجد را هم در معرض خطر دیده، به دوستان استظهار ملتجی می شود، آنها هم باکمال تبرّی از مداخله به مسائل دینی و مذهبی در خطه حجاز و اماکن مقدسه و فقط محض رفع اختلافات همجواری ما بین دو مملکت نجد و یمن هر دو مملکت را با عباراتو تعبیرات عوام فریبانه زیر بال خود می گیرد و مسئله پیش آمده حجاز و اماکن مقدسه را با مسئله خلافت ممزوج نموده و پس از چندین بار مذاکرات و کنگره های بی ربط و شیرازه، هر وقت که خود مقتضی دانستند با اکثریت آرای مسلمانان هند و عراق و مصر و جزایرو تونس و شامات و غیره که احوال روحیّة آنها به کسی پوشیده نیست یکنفر خلیفه ظاهر الصلاح انتخاب می کنند و اداره شئونات دینی و مذهبی را به یک مجلس شورای خلافتو اداره کشوری و نظامی و مالی مملکت حجاز را به یک مجلس نیابی که هر دو مجلس مرکب از نمایندگان ممالک اسلامیه و اهل خود حجاز باشد واگذار می کنند حتی هیچ مستبعد نیست حالا که دولت انگلیس می خواهد علاقه دولت مصر را با سودان در یک دائره بسیار تنگی محدود نماید، خطّه حجاز و حراست حرمین شریفین، بلکه خلافت اسلام را هم بَدَل ما یتحلّل قرار داده یکبار دیگر به مصری ها ریشخند بکند و آنچه را که مستقیماً نمی تواند بکند به نام مصر از قوة به فعل در بیاورد.

شقّ ثانی که در واقع قدری دور از احتمال است این است که ابن سعود به جنبش های قولی ممالک اسلامیه اعتنا نکرده و به قوة مادی و رسوخ عقیده مذهبی وهابی ها اعتماد بکند و به سبب دوری مسافات و اشکال طرق مواصلات، از وقوع فشار فعلی نیندیشد.

در این صورت قیام امام یحیی و ظهور اشکالات خلق الساعه سرحدّی از طرف عراق و شرق اردن، باز ابن سعود را به اذعان آورده همان نتیجه که در شقّ اول عرض شد، بدون هیچ تغییر و تبدیل حاصل می شود. یعنی به عبارت مکتبی، ابر و باد و مه و خورشید و فلک به یک حساب کار می کنند و همه گربه های عالم برای یکنفر شاه بلود را از آتش بیرون می آورند (ضرب المثل برای نگارنده شناخته نشد).

در چنین موقعی، اگر کسی مبدأ سلیم و فطرت بی آلایش نداشته باشد و در مسئله جزاء و عقاب دنیا و آخرت، سهل انگاری را جایز شمارد، ممکن است عوض هزار تومان مقررّی، مبلغی هم پیش کش بدهد و انگشتی داخل کار و سری داخل سرها نماید.

لیکن فدوی باز حقایق فلسفی اسلاف را متذکر شده عرض می نماید که استخوان خوردن برای بنده گواراتر است.

در این دورة سعادت که دولت و ملت ایران، طالب نتیجه رفتار و کردارند نه مروّج وزر و وبال، شاید نظریات بنده را به میزان انصاف سنجیده، از پاداش کردار نیک و کیفر رفتار زشت غفلت نفرمایند. امر عالی مطاع است. (آرشیو وزارت امور خارجه، شماره سند: 1305.k30.p3.437)

اطلاعیه مستوفی (رئیس الوزراء) علیه سعودی ها

با توجه به گزارش های قبلی، مبنی بر اینکه آیت الله مدرس از مستوفی خواسته بود رئیس الوزرایی را بپذیرد تا علیه وهابی ها با قوت بیشتری عمل کنند، لذا وی پس از پذیرش این سمت، اطلاعیه ای به این شرح صادر کرد:

به اهالی مملکت و عموم مسلمین اعلام می شود:

تعدیات و تجاوزاتی که نسبت به عالم دیانت و عقاید فرق مسلمین از مدتی قبل، طایفه وهابیه به عمل آورده اند و هتک حرمتی که نسبت به حرمین شریفین که قبلهو معبد کافه مؤمنین و مرکز اتحاد روحانی تمام مسلمین است مرتکب شده اند، عموم مسلمین را مضطرب و نگران ساخته است و جسارتی که از طرف آنها نسبت به بقاع متبرکه بزرگان دین در بقیع به ظهور رسیده و قاطبة مؤمنین را متأثرو سوگوار نموده است، معلوم خاطر عموم اهالی مملکت می باشد.

دولت ایران از بدو تجاوزات این طایفه، همیشه بر این گونه عملیات که مخالف آدابو حیثیات دیانتی و مناقض با اصول تمدن است، اعتراضات شدیده نمود تا اینکه از طرف عبدالعزیز ابن سعود رئیس آن طایفه، ابراز مواعیدی شد که این گونه فجایع و تجاوزات که بی احترامی صریح به عقاید و شعائر ملی عالم اسلام است، ارتکاب و تکرار نشود ولی برخلاف انتظار، عملیاتی اخیراً منافی با مواعید خود، از آنها به ظهور رسید که قلوب اسلامیان را متأثر و متألم نمود و سبب گردید که دولت ایران، دعوت ابن سعود را برای شرکت در مجمع عمومی حجاز قابل قبول ندانسته و ردّ نماید.

از آنجا که تجلیل اماکن مقدسه، که کرورها نفوس از روی عقیده و ایمان، آن نقاط شریفه را مهبط انوار رحمانی و منبع فیض آسمانی می دانند، از شعائر ملی اسلامی است و مخصوصاً در این برهة از زمان، که عصر احترام و عقاید و آداب دیانتی است و تمام ملل متمدنة عالم، از هر قوم و ملت سعی دارند که معتقدات مذهبی دیگران را تعظیم و تکریم نمایند و تعدی و تحمیل بر شعائر دینی سایر ملل را منسوخ سازند، بدیهی است دولتو ملت ایران نمی تواند ساکت نشسته و تحمل نماید که یک فرقه معدود که نسبت به ملل اسلامی در حکم اقلّ قلیل هستند، عقاید خود را بر تمام عالم اسلام تحمیل نمایند و حقیقتاً جای بردباری و تحمل نیست در عصری که هر یک از ملل حیّه، از برای آثار و قبور حکما و بزرگان و ارباب شعر و صنعت، هرچند که منسوب به ملل دیگر باشند، هزارگونه احترامات قائل می شوند و از این لحاظ ما بین ملیتو قومیت و نژاد فرقی نمی گذارند، یک طایفه فقط به استمساک تعالیم و مبادی خود، آثار ائمه هدی و اولیای خدا را که در روح و قلب کرورها نفوس جای دارند منهدم سازند.

دولت ایران این رفتار را از مقوله تجدید اعمال ادوار توحش و جاهلیت تلقی نموده و بر این کردار فجیع شدیداً اعتراض می نماید.

در همان حال به قاطبة مسلمانان عالم خطاب و اعلام می دارد، به حکم وحدت عقیدة اسلامی مُتَّفِقاً به وسایل ممکنه از این عملیات تجاوز کارانه جلوگیری به عمل آورند و از آنجا که حرمین شریفین حقیقتاً به تمام عالم اسلام تعلق دارد و هیچملت مسلمان، دون ملت دیگر حق ندارد این نقاط مقدسه را که قبلة جامعه مسلمانانو مرکز روحانیت اسلامی است، به خود اختصاص داده، تصرفات کیف ما یشاء نماید و اصول تعالیم خود را بر عقاید دیگران تحمیل کند، بنابراین از تمامملل اسلامیه، تقاضا می شود که در یک مجمع عمومی ملل اسلامی، مقدرات حرمین شریفین را حلّ و تسویه نمایند و قوانین و نظاماتی وضع گردد که تماممسلمانان بر طبق عقاید مختصه خود، بتوانند آزادانه از برکات روحانی و فیوض آسمانی اماکن مقدسه مکه معظمه و مدینه طیبه برخوردار و متمتع شوند و این سرچشمه فیض و سعادت الهی تمام طوایف مسلمانان عالم را بدون تبعیض و استثنا سیراب سازد.

امیدواریم که ملل و دول اسلامی، این تقاضای دینی و ملی را به سمع قبول اجابت کردهو راضی نشوند بیش از این بر مقدسات ملی و شعائر مذهبی آنان لطمه وارد آید.

اول تیر ماه 1305

حسن بن یوسف رئیس الوزراء

بیانیه رئیس الوزراء روز جمعه 3 تیرماه 1305 در روزنامه شفق سرخ شماره 536، صفحه اول به چاپ رسید. صدور این اطلاعیه، واکنش های مثبت علما را در پی داشت که به برخی از آنها اشاره می کنم:

اطلاعیه جمعی از علمای نجف

در تاریخ 16 /5 /1305ش جمع قابل توجهی از علمای بزرگ شیعه، نامه ای خطاب به آقای مستوفی رئیس الوزراء نوشته از وی تشکر می کنند متن نامه به این شرح است:

بسمه تعالی شأنه

به شرف عرض عالی می رساند:

پس از ادای فرایض دعاگویی در تحت قبّة مبارکة حضرت ابی عبدالله الحسین  سلام الله علیه  با کمال امیدواری بیانیّه شریفه [که] مورّخه اول تیرماه نشر گشته، موجب بسی مباهات و افتخار عموم علماء و کافّه شیعیان و بالخاصّه ایرانیان گشت.

بلی چنین کنند بزرگان چه کرد باید کار، چون البته از ما بهتر می دانند و ننوشته می خوانند و ناگفته می دانند که یگانه راه وصول نتیجه و منع این فرقه ضاّله مضلّه وهابیّه، همان هیجان سلاطین اسلامی است که می توانند منع تعرّض فرقه نمایند که ابداً علاقمند به آن مراقد مطهرّه نبودند و آن مراقد را محترم نمی پنداشتند و قیام به امری نمودند که مخالف عقائد و دیانات کرورها مسلمین است که در قرون متوالیه، آن مراقد را محترم و معظم دانسته و زیارتگاه عموم بوده و در راه تعظیم و تجلیل آن اماکن متبرّکه از صرف جان و مال مضایقه نکردند. البته عقلاً و قانوناً این فرقه قلیله مخالف، حق انفراد در مقررات دیانات دیگران ندارند. در عریضه ای که خدمت کمیسیون وهابیّه عرض شد، استدعا کردیم به تلگراف خانه امر مرحمت شود که تلگرافات علما را در باب مدینه، مجانی قبول نمایند و این مرحمت بسته به رأی هیأت وزراء استو گمان نداریم از این قلیل نفع مضایقه بفرمایند و البته مرحمت خواهند فرمود:

در خاتمه انتظار اوامر سامیه داشته و بَهْر دستور سیاسی، دعاگویان را واقف سازند که به همان رویّه رفتار نماییم که «یدالله مع الجماعة» و از بشارت اقدامات خدا پسندانه محظوظمان فرمایید. ایام شوکت و اقتدار مستدام باد! (آرشیو وزارت امور خارجه، شناسه سند: 1305.k30.p3.96)

آقای مستوفی رئیس وزرا، نامه علمای بزرگ را چنین پاسخ می دهد:

خدمت با شرافت هیئت محترمه علمیه مقیم کربلای معلی دامت افاضاتهم

معروض می دارد: مراسلة شریفه به وسیله وزارت جلیله امور خارجه عز وصول ارزانی داشت. از اظهار مودت و ملاطفت آن ذوات محترم و حسن ظنّی که در مورد مخلص ابراز فرموده بودید کمال امتنان حاصل شد. در موضوع بیانیّه صادره راجع به فجایع اعمال وهابیان هم اظهار خشنودی فرموده بودید، موجب مزید امتنان گردید. البته وظایف دیانتی اقتضا می کند که در این مورد همه نوع بذل مجاهدت بشود و دولت هم با مشاورة هیئت محترم دفاع حرمین شریفین و ملاحظه سیاست عمومی و رعایت مصالح و مقتضیات آنچه مقدور و ممکن باشد، در این کار اقدام خواهد نمود و عقبه به اقدامات خود خواهد داد.

راجع به معافیت قیمت مخابرات تلگرافی آقایان محترم، با وزارتین تلگراف و مالیّه مذاکره می کنم و چون اشکالاتی در انجام این امر از حیث قوانین مالی و بودجه در پیش است سعی می کنم تا محظورات مزبوره را مرتفع ساخته و این موضوع مشکل زا که در بادی نظر سهل تصوّر می شود [را] حل و تسویه نمایم. ایام افاضات مستدام.

رییس وزراء

علمای شیعه نامه دیگری خطاب به رئیس الوزراء مرقوم داشته، از وی می خواهند تلگراف های آنان در دفاع از حرمین شریفین را به همه بلاد ارسال نماید:

حضور حضرت مستطاب اشرف آقای رئیس الوزراء دامت شوکته

تلگراف نمره 23 زیارت شد، کمال تشکر از بذل مرحمت داریم، استدعا آن که تلگرافات دعاگویان جامعه علمیه کربلای معلی در باب دفاع از حرمین شریفین که حاوی امضاءات و أمهار این جامعه است، به همه بلاد ایران ابلاغ دارندبه معرفی حضرت حجة الاسلام حاج شیخ العراقین که عنوان آن علی ابن الشیخ است و جواب ارجاع دارند.

امضا: محمود زنجانی  محمدتقی طباطبایی  الاحقر الجانی المصطفی الرضوی الکشمیری  الاحقر عبدالحسین شیرازی  علی بن الشیخ  هادی الحسینی الخراسانی  الاحقر علی الشاهرودی  علی الحسینی الشهرستانی  مجد العلماء  محمدحسین الکشمیری الرضوی  محمدباقر الرضوی الکشمیری  مهدی الحائری الکرمانشاهی  الاحقر یحیی الیزدی الزرندی. (آرشیو وزارت امور خارجه، شناسه سند: 1305.k30. p3. 94)

مراجع

1. آرشیو اسناد سازمان اسناد ملی ایران

2. روزشمار تاریخ معاصر ایران، 1390ش، تهران، موسسة مطالعات و پژوهشهای سیاسی

3. روزنامه اقدام، مورخ 8/ 3/ 1305

4. روزنامه ایران، سال نهم، ش1890

5. روزنامه شفق سرخ، سال 5، شماره 513

6. مکی، حسین، 1374ش، تاریخ بیست ساله ایران، تهران، انتشارات علمی

7. موجانی، سیدعلی، 1390ش، تقاریر نجد، قم، انتشارات کتابخانه تخصصی تاریخ اسلام و ایران.

8. نیری، حمید، 1369ش، زندگینامه مستوفی الممالک، تهران، وحید

9. FOE 13084/139

پی نوشت:

 

[1] وی افسر اطلاعاتی ارتش انگلیس بود که در سال های آغازین قرن بیستم میلادی در کشورهای متعدد خاورمیانه فعال بوده است.

قیمت بک لینک و رپورتاژ
نظرات خوانندگان نظر شما در مورد این مطلب؟
اولین فردی باشید که در مورد این مطلب نظر می دهید
ارسال نظر
پیشخوان