پیشگیری از بیماری های قلبی با ورزش

اگرچه همه انواع فعالیت‌های ورزشی برای بدن مفید می‌باشند، اما ورزش‌های حرکتی (دینامیک) برای دستگاه قلب و ریه به مراتب مفیدتر از ورزش‌های ایستایی هستند.

دکتر علی محمد حاجی‌زینعلی

تکرار منظم ورزش‌های حرکتی آثار مفیدی بر روی فیزیولوژی بدن خواهد داشت که این آثار را تحت عنوان «تطابق بدن با ورزش» در این قسمت ذکر می‌کنیم.

در واقع همین تطابق است که بین توان کششی و سلامت قلب و بدن یک ورزشکار معمولی و یک فرد غیرفعال تفاوتی فاحش ایجاد می‌نماید.

ممکن است برای شما این سوال پیش بیاید که مفهوم فیزیولوژیک تطابق بدن با ورزش چیست؟

یا به عبارت دیگر چرا فردی که عادت به ورزش کردن دارد، دیرتر از افرادی که ورزش نمی‌کنند، خسته می‌شود؟ شاید بتوان تفاوت را در حداکثر توان مصرف اکسیژن دانست.

به بیان ساده‌تر کسانی که فعالیت ورزشی دارند به علت تمرین مداوم، توان بیشتری برای دریافت و به گردش درآوردن اکسیژن در بدن و نیز به مصرف رساندن آن در عضلات دارند؛ مثلا اگر در افراد عادی حداکثر توان جذب و مصرف اکسیژن در هنگام ماکزیمم فعالیت یک لیتر باشد، در یک فرد ورزشکار این مقدار 3-2 لیتر است، زمانی که مقدار بیشتری اکسیژن در اختیار عضلات قرار می‌گیرد، فرآیند تولید انرژی هوازی (با حضور اکسیژن)، بهتر و برای مدت بیشتری انجام می‌شود، لذا به کارگیری فرآیند بی‌هوازی به تاخیر می‌افتد.

از آنجا که طی فرآیند تولید انرژی بی‌هوازی، در خون اسید لاکتیک تولید می‌شود و تولید اسید لاکتیک و اتمام ذخایر قندی عضلات از عوامل ایجاد خستگی می‌باشند، پس هر چه اکسیژن بیشتری در دسترس باشد، خستگی دیرتر روی می‌دهد.

حال این سوال پیش می‌آید که این «افزایش توان مصرف اکسیژن» در کدام قسمت از بدن روی می‌دهد؛ یا به عبارت دیگر کدام قسمت از بدن کسانی که فعالیت بدنی مداوم دارند با افراد عادی تفاوت دارد؟ در جواب باید گفت: «تطابق بدن با ورزش» یا «افزایش توان مصرف اکسیژن» به یک نسبت مساوی در دو دستگاه بدن روی می‌دهد:

1- عضلات اسکلتی

2- دستگاه گردش خون (قلب).

1- اثر ورزش بر عضلات اسکلتی؛ تغییراتی که در عضلات ورزشکاران روی می‌دهد به شرح زیر است:

افزایش تعداد مویرگ‌های عضله، افزایش میوگلوبین بافتی (ماده‌ای که مسئول گرفتن اکسیژن است)، افزایش تعداد و اندازه میتوکندری‌ها (بخشی از سلول که عمل تنفس و تولید انرژی را انجام می‌دهد)، افزایش میزان ذخیره قند و چربی عضله.

2- اثر ورزش بر دستگاه گردش خون (قلب)؛ تغییراتی که در قلب ورزشکاران روی می‌دهد عبارتند از: بزرگ شدن قلب و افزایش وزن آن، افزایش برون ده قلبی، افزایش ابعاد قلب و اندازه سلول‌های قلبی، افزایش فعالیت آنزیم‌های تنفسی سلول‌ها و کاهش تعداد ضربان قلب در حال استراحت.

از مطالب فوق نتیجه می‌شود که با ورزش، همه دستگاه‌های مرتبط (عضلات، قلب و ریه) خود را برای انجام کار بیشتر آماده می‌سازند و در نتیجه توان ورزشکار روز به روز افزایش می‌یابد و دیرتر خسته می‌گردد.

آثار مثبت مداومت در انجام ورزش‌های حرکتی (دینامیکی) بر روی بدن

الف- آثار مربوط به دستگاه گردش خون (همودینامیک)

کاهش تعداد ضربان قلب در زمان استراحت، افزایش توان ورزشی فرد، به تاخیر انداختن افزایش ضربان قلب و فشارخون در نرمش‌های معمولی و سریع‌تر به حالت عادی برگشتن بدن پس از اتمام ورزش‌های سنگین.

ب- آثار ساختمانی (مرفولوژیک)

آثار ساختمانی ورزش‌های حرکتی به صورت تغییراتی در ساختمان عضلات، قلب و ریه در جهت افزایش توان مصرف اکسیژن مشاهده می‌شوند؛ به عنوان مثال بزرگ شدن قلب را می‌توان ذکر کرد. البته لازم به یادآوری است که در گذشته این‌گونه می‌پنداشتند که ورزش ممتد به علت آنکه سبب بزرگی قلب می‌گردد، مفید نیست؛ در حالی که امروزه متخصصان معتقدند که بزرگ شدن قلب در اثر ورزش با بزرگ شدن قلب به علت بیماری‌هایی مانند فشارخون متفاوت است.

در ورزشکاران، بزرگ شدن قلب، با بهبود عملکرد قلب و افزایش خون‌رسانی به آن همراه است؛ در حالی که در بزرگ شدن قلب در اثر بیماری‌های قلبی، عملکرد قلب مختل می‌شود و خون‌رسانی به عضلات آن کاهش می‌یابد.

ج- آثار سوخت و سازی (متابولیک)

1- ورزش میزان کلسترول خون را کاهش نمی‌دهد، اما سبب تبدیل کلسترول مضر خون (LDL) به کلسترول مفید (HDL) می‌گردد.

HDL اگرچه حاوی کلسترول است، اما مانع رسوب آن در جدار رگ می‌گردد؛ لذا برای بدن مفید می‌باشد و هر چه میزان آن بالاتر رود احتمال تصلب شرایین کمتر می‌گردد. ورزش به عنوان یک محرک، میزان HDL را بالا می‌برد.

2- کاهش میزان تری‌گلیسیرید خون

3- کاهش میزان قند خون ناشتا

این مورد، به ویژه در ارتباط با بیماران مبتلا به دیابت از اهمیت بالایی برخوردار است؛ زیرا با انجام منظم ورزش روزانه، قندخون پایین آمده، نیاز این بیماران به تزریق انسولین کاهش می‌یابد.

4- کاهش میزان کاتکول آمین‌های خون در حالت استراحت

کاتکول آمین‌ها موادی هستند که مسئول افزایش ضربان قلب و ایجاد هیجان می‌باشند؛ بدین سبب است که ورزشکاران، نسبت به غیر ورزشکاران در حالت استراحت آرامش بیشتری دارند.

5- افزایش فعالیت سیستم از بین برنده لخته

ورزش باعث از بین بردن لخته در هر قسمت از بدن (از جمله رگ‌های قلب) می‌شود. با توجه به اینکه ایجاد لخته در بدن می‌تواند به عوارضی مانند سکته قلبی منجر گردد، بنابراین، ورزشکاران کمتر در معرض خطر سکته قلبی می‌باشند.